انسان خردمند چگونه صاحب ژن‌های انسان‌تباران مرموز باستانی شد؟
خیلی شبیه به یک استخوان انگشت معمولی به نظر می‌رسید. ولی وقتی در سال ۲۰۱۰ پژوهشگران DNA آن را تعیین توالی کردند، متوجه شدند که متعلق به گونه‌ای ناشناخته از انسان‌تباران است. نام این گونه را انسان «دنیسووایی» گذاشتند. هنوز بعضی از ما حامل DNA دنیسووایی‌ها هستیم. این بدین معنیست که زمانی در گذشته‌های دور، انسان‌های مدرن و دنیسووایی‌ها جفت‌گیری کردند و صاحب فرزند شدند. اکنون یک پژوهش جدید نشان می‌دهد که این جفت‌گیری‌ها گاهی اوقات تبعات خیلی بدی هم داشته است. مثلا فرزندان نر آن‌ها عقیم بودند.
از انسان‌های دنیسووایی فسیل‌های زیادی برجای نمانده. بنابراین بهترین راه مطالعه‌ی آن‌ها، بررسی ژن‌هایی است که در ما باقی گذاشته‌اند. یک ژنتیک شناس جمعیتی به نام «سریرام سانکارارامان» (Sriram Sankararaman) از دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس و «دیوید رایش» از دانشگاه هاروارد، به پژوهش روی ۲۵۷ ژنوم از ۱۲۰ جمعیت غیر آفریقایی انسان‌های امروزی پرداختند. آفریقایی‌هایی که اجدادشان آفریقا (منزلگاه اصلی انسان هوشمند) را ترک نکردند، هیچ‌کدام از میراث ژنتیکی دنیسووایی‌ها را ندارند. آن‌ها قبلا در یک پژوهش نشان داده بودند که در میان انسان‌های امروزی، مردمان پاپوا گینه‌ی نو، استرالیا و دیگر مناطق قاره‌ی اقیانوسیه بیشترین تبار دنیسووایی را دارند و بین ۳ تا ۶ درصد ژنوم آن‌ها متعلق به این گونه‌ی منقرض شده است. این درحالیست که فقط ۲ درصد ژنوم آن‌ها متعلق به انسان‌های نئاندرتال است.
سانکارارامان و رایش بر خلاف انتظارشان میان مردمان منطقه‌ی جنوب آسیا هم ژنوم دنیسووایی پیدا کردند. سانکارارامان می‌گوید: «این فقط ۱۰ درصد آن چیزی است که ما در اقیانوسیه پیدا کردیم.» این مقدار خیلی کم است و به همین دلیل در مطالعات قبلی مشاهده نشده بود. ولی همین مقدار هم بیشتر از انتظارات پژوهشگرانی است که با مدل‌های معمول اختلاط جمعیتی انسان‌ها کار می‌کردند. آن‌طور که این گروه پژوهشی در نشریه‌ی کرنت بیولوژی توضیح داده، مردمان شرق آسیا تبار دنیسووایی بیشتری نسبت به اروپایی‌ها و تبار دنیسووایی کمتری نسبت به مردمان جنوب آسیا دارند.
انسان مدرن و دنیسووایی‌ها جایی در جنوب شرق آسیا به هم برخورد کردند.
درباره‌ی اینکه چرا در بدن انسان‌های مدرن ژن‌های دنیسووایی یافت می‌شود توضیحات زیادی وجود ندارد. ممکن است انسان‌های مدرن و دنیسووایی‌ها فقط یک بار جفت‌گیری کرده‌اند و آن هم شاید زمانی بوده که انسان هوشمند از طریق پاپوا گینه‌ی نو در حال مهاجرت به استرالیا بود. پس از آن نسل اول انسان‌هایی که از ترکیب دنیسووایی‌ها و انسان‌های مدرن متولد شده بودند با انسان‌های مدرن دیگری که هیچ‌وقت به دنیسووایی‌ها برخورد نکرده بودند جفت‌گیری کردند و در نتیجه ژن‌های دنیسووایی بین جمعیت‌های مختلف پخش شد. رایش می‌گوید: «در سوی مقابل اینکه در هندوستان نشانه‌های اختلاط اجداد مردمان جنوب آسیا با دنیسووایی‌های محلی دیده می‌شود کاملا ممکن و به نظر من پذیرفتنی است.» او ادامه می‌دهد: «داده‌ها نشان می‌دهد که انسان مدرن سه بار با دنیسووایی‌ها برخورد کرده است.»
البته بدون داده‌های بیشتر فسیلی و ژنتیکی تعیین درستی هرکدام از مدل‌ها مشکل است. «جوشوا آکی» که ژنتیک شناسی جمعیتی از دانشگاه واشنگتن در سیاتل است و در این پژوهش دخالتی نداشته می‌گوید: «فکر نمی‌کنم تصور اینکه چند بار اختلاط [بین دو گونه] اتفاق افتاده کار سختی باشد.» او سرپرست گروهی است که اخیرا توانسته‌اند پنج بار اختلاط بین انسان مدرن و نئاندرتال‌ها را پیدا کنند.
راز بزرگ دیگر درباره‌ی جفت‌گیری انسان‌های هوشمند با دنیسووایی‌ها، درباره‌ی زمان دقیق این اتفاق است. یافته‌های فسیلی از غار دنیسووا نشان می‌دهد که این گونه‌ی باستانی بین ۱۷۰ هزار تا ۵۰ هزار سال پیش آن‌جا زندگی می‌کرده. کسی نمی‌داند آن‌ها چه زمانی در دیگر مناطق آسیا بوده‌اند. در نتیجه مشخص می‌شود که دنیسووایی‌ها زمان زیادی را به صورت مشترک با انسان‌های هوشمند روی زمین زندگی می‌کردند و این دو گونه فرصت کافی برای جفت‌گیری و زادآوری داشتند.
نقشه‌ی مهاجرت دنیسووایی‌ها و دیگر انسان‌تباران
ولی سانکارارامان و رایش می‌دانند که با گذشت هر نسل، زنجیره‌ی DNA دنیسووایی کوتاه و کوتاه‌تر می‌شود. بنابراین آن‌ها یک نوع شمارش معکوس را از زنجیره‌های نسبتا بلند DNA در جمعیت‌های قاره‌ی اقیانوسیه شروع کردند. دقیقا همین کار را با تبار نئاندرتالی آن‌ها هم انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که انسان مدرن و دنیسووایی‌ها بین ۵ تا ۱۰ هزار سال پس از جفت‌گیری انسان مدرن با نئاندرتال‌ها، جفت‌گیری کردند. رایش و سانکارارامان پیشتر تخمین زده بودند که انسان مدرن و نئاندرتال‌ها چیزی در حدود ۵۰ هزار سال پیش جفت‌گیری کرده‌اند. این باعث می‌شود که نتیجه بگیریم جفت‌گیری انسان مدرن و دنیسووایی‌ها (دست کم همانی که باعث شد ژن‌هایش در مردمان اقیانوسیه برجای بماند) حدود ۴۰ هزار سال پیش رخ داده است.
«راسموس نیلسن» که یک ژنتیک شناس جمعیتی از دانشگاه برکلی است و در این پژوهش شرکت نداشته می‌گوید: «این واقعیت که هر دو رویداد اختلاط تقریبا در یک بازه‌ی زمانی رخ داده، تصویر شگفت‌انگیزی از آن‌چه به هنگام مهاجرت انسان هوشمند به سراسر دنیا بر سر او آمده برای ما ترسیم می‌کند.» او ادامه می‌دهد: «این نشانگر جفت‌گیری‌های گسترده و خیلی آزاد است.»
این جفت‌گیری‌ها تبعات مثبت و منفی زیادی داشته است. مثبت مثل اینکه آن نوع ژن دنیسووایی که جمعیت‌های هیمالیایی به ارث برده‌اند باعث کاهش سطح هموگلوبین در خون می‌شود و در نتیجه این مردم می‌توانند در ارتفاعات خیلی زیاد زندگی کنند. همچنین سانکارارامان و رایش فهمیدند که مردمان پاپوا گینه‌ی نو دارای نوعی ژن دنیسووایی هستند که باعث می‌شود بتوانند بوها و رایحه‌های خیلی ضعیف را تشخیص دهند. همچنین آن‌ها متوجه شدند که هیچ ردی از تبار دنیسووایی روی کروموزوم X انسان مدرن وجود ندارد. این همان الگویی است که دانشمندان به طور معمول در گونه‌های ترکیبی مشاهده می‌کنند و نشانه‌ای بر این است که وقتی دو گونه‌ی متفاوت جفت‌گیری می‌کنند و صاحب بچه می‌شوند، فرزند نر آن‌ها عقیم است. سانکارارامان می‌گوید: «این همان سدی است که از ترکیب گونه‌ها جلوگیری می‌کند.» به بیان دیگر، فرزند مذکر گونه‌ی ترکیبی انسان هوشمند-دنیسووایی یک بن بست ژنتیکی بوده است. رد تبار دنیسووایی که اکنون پژوهشگران آن را دنبال می‌کنند بوسیله‌ی فرزندان ترکیبی مونث منتقل شده است. بنابراین اگر در ژنوم شما تبار دنیسووایی وجود دارد باید از مادربزرگ‌های باستانی خود تشکر کنید.
منبع: Science Mag
عالی بود با تشکر از اینجور مطالب برای آگاه سازی مردم بیشتر بذارید