پنجه در پنجه‌‌ی انقراض؛ آخرین امیدها برای نجات یوزپلنگ‌های آسیایی در ایران (بخش اول)

۲۱ فروردین ۱۳۹۸ زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۶ دقیقه

تعقیب و گریز مکرر با انسان مدت‌هاست که نفس‌های سریع‌ترین دونده‌ی خشکی در مسافت‌های کوتاه را به شماره انداخته است. یوزپلنگ گربه‌سانی بزرگ، محتاط و در عین حال اجتماعی است که تاریخ تکاملش احتمالاً حدود ۴ میلیون سال قبل در دشت‌های استپی خاورمیانه رقم خورده است. با وجود اینکه آثار و شواهد ثبت‌شده در فسیل‌های متعلق به ۱۰ هزار سال قبل، حضور شاخص یوزپلنگ‌ها را در شمال آمریکا، اروپا، آسیا و آفریقا تایید می‌کند، اما ظاهراً دوران آسایش و خوشبختی آن‌ها تنها تا آخرین عصر یخی دوام داشت چرا که پس از آن جمعیت‌های انسانی بودند که در قلمرو پوزپلنگ‌ها یکه‌تاز شدند. حیوانی که زمانی پراکندگی وسیعی از آفریقا، شبه‌جزیره عربستان تا هندوستان و ترکمنستان داشت و دشت‌های باز و تپه ماهورها را درمی‌نوردید، امروز در شمال آفریقا نابود شده و در دیگر مناطق این قاره نیز شدیداً رو به کاهش است. پراکنش یوزپلنگ‌ها در آسیا در حال حاضر صرفاً به ایران محدود شده و نسل آن‌ها در بقیه‌ی کشورها به کلی از میان رفته است. در حال حاضر فقط و فقط دو زیرگونه یوزپلنگ وجود دارد: یوز آفریقایی با جمعیت‌هایی معدود در مناطق مرکزی و جنوبی آفریقا و یوز آسیایی که جمعیتش در آخرین پناهگاه خود یعنی ایران‌زمین در خوش‌بینانه‌ترین حالت بین ۶۰ الی ۱۰۰ عدد تخمین زده شده است.

یوز آسیایی در سنگر آخر

در گذشته یوزپلنگ‌ها را جزو زیرخانواده (Acinonychinae) طبقه‌بندی می‌کردند اما مطالعات مولکولی امروز، آن‌ها را همراه با پوما (شیرکوهی آمریکایی) و جگواروندی (گربه‌سانی کوچک جثه و بومی آمریکای جنوبی و مرکزی) در یک تبار موسوم به (Acinonychini) قرار داده است.

cheetah1

جمعیت یوز آسیایی در آخرین پناهگاه خود یعنی ایران‌ در خوش‌بینانه‌ترین حالت بین ۶۰ الی ۱۰۰ عدد تخمین زده شده است

واژه (Acynonyx) به معنی ثابت پنجه که در نام علمی این حیوان هم به چشم می‌خورد، اشاره‌ای به یک ویژگی کاملاً منحصربفرد یعنی عدم توانایی در جمع کردن ناخن‌ها است که سبب می‌شود تا یوزپلنگ در سرعت‌های خیلی بالا (۱۱۰ کیلومتر در ساعت) بتواند مهار لازم را همچنان نگاه دارد. بنابر شواهد و قراین پوزپلنگ‌ها قریب ۶٫۹ میلیون سال پیش برای همیشه از هم‌تبارهای خود جدا شدند. زیرگونه یوزپلنگ آسیایی با نام علمی (Acinonyx jubatus venaticus) یکی از نادرترین گربه‌سانان جهان است که زمانی در اکثر مناطق دشتی غرب آسیا می‌زیست، اما امروز بیش از ۳۰  سال است که ایران آخرین پناهگاه آن در دنیا به شمار می‌رود و اتحادیه‌ی جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) آن را در طبقه به شدت در خطر انقراض جای داده است.

بعد از انقراض شیر ایرانی و ببر مازندران، هم‌اکنون یوز آسیایی بزرگترین گربه‌سان ایران بعد از پلنگ است که از طعمه‌هایی نظیر جبیر، قوچ و میش و کل و بز تغذیه می‌کند

بعد از انقراض شیر ایرانی و ببر مازندران، هم‌اکنون یوز آسیایی بزرگترین گربه‌سان ایران بعد از پلنگ است که از طعمه‌هایی نظیر جبیر، قوچ و میش و کل و بز تغذیه می‌کند

دکتر باقر نظامی بلوچی، مشاور تحقیقاتی پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و عضو هیئت علمی دانشگاه محیط‌زیست در گفتگو با خبرنگار دی‌جی‌کالامگ یادآور شد که این زیرگونه هم اکنون در استان‌های یزد، سمنان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، کرمان و اصفهان به تعداد کمتر از ۱۲۰ فرد در گستره‌ی حدود ۶ میلیون هکتار پراکندگی دارد. وی از پناهگاه حیات‌وحش نایبندان طبس، مجموعه‌ی حفاظتی توران شاهرود، پناهگاه حیات‌وحش دره‌انجیر اردکان، منطقه‌ی حفاظت‌شده بافق و آریز، پناهگاه حیات‌وحش میاندشت جاجرم، پارک ملی سیاهکوه اردکان، منطقه‌ی حفاظت‌شده کالمند-بهادران مهریز، پناهگاه حیات‌وحش دربند راور، پارک ملی کویر گرمسار و پناهگاه حیات وحش عباس آباد نائین بعنوان مهمترین مناطق زیست باقیمانده برای یوز آسیایی یاد کرد.

یوزپلنگ آسیایی یکی از نادرترین گربه‌سانان جهان است که زمانی در اکثر مناطق دشتی غرب آسیا می‌زیست، اما امروز بیش از ۳۰  سال است که ایران آخرین پناهگاه آن در دنیا به شمار می‌رود و به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد

یوزپلنگ آسیایی یکی از نادرترین گربه‌سانان جهان است که زمانی در اکثر مناطق دشتی غرب آسیا می‌زیست، اما امروز بیش از ۳۰  سال است که ایران آخرین پناهگاه آن در دنیا به شمار می‌رود و به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد

 داعیه‌داران همه رفتند 

انقراض دو گونه‌ی ارزشمند حیات‌وحش ایران (شیر ایرانی و ببر مازندران) زنگ خطری جدی است که اتهام آن متوجه تخریب زیستگاه، مسموم کردن طعمه، شکار بی‌رویه و کم شدن طعمه است. بذل کمترین توجه قطعاً می‌توانست مانع انقراض ابدی این دو گونه‌ی با ارزش در سرزمین ما شود که در مورد دوم یعنی ببر مازندران جای تاسف بس بیشتر است چرا که حتی یک نمونه از آن در باغ‌وحش‌های سرتاسر دنیا هم وجود ندارد. در بدبینانه‌ترین حالت می‌توان گفت که شرایطی کم و بیش مشابه نیز انتظار یوزپلنگ‌های آسیایی را می‌کشد اما از طرفی نمی‌توان تاثیر اطلاع‌رسانی گسترده و تلاش‌های دست‌اندرکاران امر حفاظت را در این وادی نادیده گرفت. نجات یوزپلنگ آسیایی از ورطه‌ی هلاک بدون‌تردید یکی دیگر از امتحانات بزرگ طبیعت ایران زمین است. این بار سایه‌ی گیوتین بر سر زیرگونه‌ای است که زیستگاه‌هایش از حداقل جاذبه‌های سکونتی برای انسان برخوردارند اما در مقابل مشکل اصلی‌اش یعنی تعارضات انسانی بالاخص آمار بالای تصادفات جاده‌ای هنوز به قوت خود باقی است.

انقراض دو گونه ارزشمند حیات‌وحش ایران (شیر ایرانی و ببر مازندران) زنگ خطری جدی است که اتهام آن متوجه تخریب زیستگاه، مسموم کردن طعمه، شکار بی‌رویه، کم شدن طعمه است. این بار سایه‌ی گیوتین بر سر زیرگونه‌ای است که زیستگاه‌هایش از حداقل جاذبه‌های سکونتی برای انسان برخوردارند اما در مقابل مشکل اصلی‌اش یعنی تعارضات انسانی بالاخص آمار بالای تصادفات جاده‌ای هنوز به قوت خود باقی است

انقراض دو گونه ارزشمند حیات‌وحش ایران، یعنی شیر ایرانی و ببر مازندران؛ زنگ خطری جدی است که اتهام آن متوجه تخریب زیستگاه، مسموم کردن طعمه، شکار بی‌رویه، کم شدن طعمه است. این بار سایه‌ی گیوتین بر سر زیرگونه‌ای است که زیستگاه‌هایش از حداقل جاذبه‌های سکونتی برای انسان برخوردارند اما در مقابل مشکل اصلی‌اش یعنی تعارضات انسانی بالاخص آمار بالای تصادفات جاده‌ای هنوز به قوت خود باقی است

انجمن یوزپلنگ ایرانی، یک موسسه‌ی غیردولتی با پشتوانه‌ی تحقیقات علمی متعدد

انجمن یوزپلنگ ایرانی، یک موسسه غیردولتی و فعال زیست‌محیطی است که بصورت مستقل و غیرانتفاعی در مورد حیات‌وحش بالاخص یوزپلنگ و زیست‌بوم‌های آن تحقیق و مطالعه می‌کند. از آن‌جایی که اساس فعالیت‌های این انجمن را پروژه‌های تحقیقاتی تشکیل می‌دهد، لذا نتایج کارهای میدانی و پایش‌های آن‌ها اغلب درصدر اخبار موثق و معتبر مربوط به این زیرگونه قرار می‌گیرد. از جمله فعالیت‌های تحقیقاتی مثبت این مجموعه می‌توان به پروژه‌ی پایش سراسری جمعیت یوزپلنگ در ایران اشاره کرد که فاز نخست آن در زمستان سال ۱۳۹۰ آغاز و تا سال ۱۳۹۲ ادامه پیدا کرد. در خلال این پروژه که در ۱۰ زیستگاه اصلی یوزها انجام شد، تعداد یوزها در ایران کمتر از ۷۰ فرد تخمین زده شد. بدیهی است که تغییرات جمعیتی و زیستگاهی می‌تواند آمارهای جمعیتی را تحت‌تاثیر قرار دهد لذا چنین پروژه‌هایی اغلب در یک مرحله خلاصه نمی‌شوند. فاز دوم پایش سراسری جمعیت یوزپلنگ در ایران، در مرداد سال ۹۳ آغاز و احتمالاً تا سال آینده نیز ادامه پیدا خواهد کرد.

دوربین‌گذاری یکی از بهترین راه‌های پایش جمعیت حیات‌وحش در کل جهان است. تصویربرداری از یوزپلنگ که به واسطه‌ی بینایی قوی حتی می‌تواند طعمه‌ی خود را از بین یک گله و ضعیف‌ترین‌ها انتخاب کند؛ نه‌تنها مستلزم تجربه بلکه در عین حال صرف وقت کافی جهت نصب دوربین‌های تله‌ای در جایگاه‌های مناسب است

دوربین‌گذاری یکی از بهترین راه‌های پایش جمعیت حیات‌وحش در کل جهان است. تصویربرداری از یوزپلنگ که به واسطه‌ی بینایی قوی حتی می‌تواند طعمه‌ی خود را از بین یک گله و ضعیف‌ترین‌ها انتخاب کند؛ نه‌تنها مستلزم تجربه بلکه در عین حال صرف وقت کافی جهت نصب دوربین‌های تله‌ای در جایگاه‌های مناسب است

دوربین‌گذاری یکی از بهترین راه‌های پایش جمعیت حیات‌وحش در کل جهان است. تصویربرداری از یوزپلنگ که به واسطه‌ی بینایی قوی حتی می‌تواند طعمه خود را از بین یک گله و ضعیف‌ترین‌ها انتخاب کند؛ نه‌ تنها مستلزم تجربه بلکه در عین حال صرف وقت کافی جهت نصب دوربین‌های تله‌ای در جایگاه‌های مناسب است. رمز موفقیت این ابزار را باید در عملکرد آنی سنسورهای مادون قرمز و حساسیت آن‌ها جستجو کرد که باعث شده محققان و حتی مردم عادی شاهد ثبت تصاویری از حضور نادرترین‌ها در محدوده‌های جغرافیایی مختلف باشند. دوربین‌های تله‌ای اغلب اتوماتیک هستند یعنی عکاس در پشت آن‌ها قرار نمی‌گیرد. عکس‌های دوربین‌های تله‌ای می‌بایست برای شناسایی افراد یک جمعیت مناسب باشند یعنی نه‌تنها در نقطه‌ی مناسب نصب شوند بلکه حتی فاصله‌ی آن‌ها نیز از یکدیگر درست تعریف شده باشد. انجمن یوزپلنگ ایرانی که به واسطه‌ی چندین سال فعالیت در نقاط مختلف ایران یکی از غنی‌ترین مجموعه عکس‌های دوربین‌های تله‌ای را در اختیار دارد، با ارسال بهترین عکس‌های دوربین‌های تله‌ای خود در مسابقه (BBC Wildlife) شرکت و در دو شاخه جزو منتخبین قرار گرفت. در نهایت عکس منسوب به آرش (یوزپلنگ ایرانی) که توسط دوربین‌های تله‌ای این انجمن در پناهگاه حیات‌وحش نایبندان به ثبت رسید، بعنوان برنده‌ی مسابقه انتخاب و جمع کثیری از داوران و کارشناسان را تحت‌تاثیر قرار داد.

تصاویر ثبت‌شده از دوربین‌های تله‌ای موید این واقعیت است که ظاهراً یوزهای آسیایی در مقایسه با یوزهای آفریقایی علاقه بیشتری به فعالیت در شب دارند

تصاویر ثبت‌شده از دوربین‌های تله‌ای موید این واقعیت است که ظاهراً یوزهای آسیایی در مقایسه با یوزهای آفریقایی علاقه بیشتری به فعالیت در شب دارند

ادامه دارد…

منابع: wildcatconservationwildlifeiucnredlistwildcatconservationarkivecatsg

The complete fauna of Iran, Eskandar Firouz, I.B. Tauris pub. 2005, New York

Encyclopedia of Endangered Mammals, Amy Jane Beer et al. Grange Books pub. 2005, London

برچسب‌ها :
دیدگاه شما

۱۶ دیدگاه
  1. Avatar موسی یاسین زاده از آذرشهر

    واقعیت اینه که ما مدت ها توی خواب غفلت وجهل به سر می بردیم وخیلی دیر بیدار شدیم.

    در حدیثی از امام حسین ع ,سرور وسالار شهیدان این طور می خوانیم:

    در ایام کودکی از امام حسین علیه السّلام در باره صداى حیوانات سؤال کردند ؛ چون از شرائط امامت این است که عالم به زبان تمام حیوانات باشد. محمدبن إبراهیم بن الحرث التمیمی عن الحسین (( علیه السلام)) أنه قال: امام علیه السّلام در پاسخ آنان (که یوزپلنگ هنگامی که صدا می‌کند چه می‌گوید) فرمود:

    یوز پلنگ می ‌گوید: «یا عزیز یا جبّار یا متکبّر یا اللَّه!».

    منبع: بحارالانوار ۶۴/۲۷ حدیث ۸

    *******

    در دهه هفتاد میلادی یوزپلنگ در ایران در حال احتضار بود .طبق گزارشی که جناب اسکندر فیروز در سال ۵۳ منتشر کردند و پروفسور هرینگتون هم بر این عدد صحه گذاشته بودند.جمعیت یوزپلنگ نباید بیشتر از ۲۰۰ عدد بوده باشد.تازه این گزارش برای سال های پیش از جنگ جهانی دوم بوده هست.

  2. Avatar a

    پیشنهاد میکنم دیجی کالا بخشی از سود خودش رو در مسیر محیط زیست و حفظ گونه های در معرض خطر انقراض صرف کنه

  3. Avatar hesam

    ممنون از دیجی کالا مگ که با انتشار این مقاله از این گونه بسیار نادر و ارزشمند ( و البته بیچاره که تو ایران گیر افتاده!) حمایت میکنه، کاشکی سایت دیجی کالا بتونه با حمایت مالی کمک کنه به حفظ این حیوون وگرنه فکر نمیکنم دولت ریالی برای عدم انقراضش خرج کنه

  4. Avatar rezvanmashhadi

    فقط میشه تاسف خورد هر قدمی که برای حیات وحش و موجودات زنده و مخلوقات خداوند برداشته بشه مهم و گرامی است اگر حیات وحش و محیط زیست نباشد ما انسان ها هم قطعا از بین میریم پس به خود بد نکنیم هر کسی چه از دولت دستگاههای مربوطه و من و شما وظیفه داریم در سر تا سر جهان از این دنیای زیبای خداوندی حفاظت کنیم لطفا توجه کنید لطفا…

  5. Avatar محمدرضا

    با سلام و تشکر بابت توجه و اهمیت شما به این قضیه . امیدوارم مسئولین هم کمی فقط کمی به این مسائل اهمیت بدهند تا شاهد انقراض این یوزپلنگ ها نباشیم و جمعیت آنها به مرور بیشتر شود. واقعا در ایران هیچ اهمیتی به حیات وحش داده نمی شود

  6. Avatar کامبیز

    متشکرم از این پست مفید و خوبتون، من به شخصه خوشحال میشم افرادی وجود دارند که به این موارد توجه میکنند.

    اما متاسفانه تو کشور ما به حیوانات هیچ ارزشی قائل نیستند البته این محدود میشه به اشخاصی که با بی ارزش دانستن حیوانات اقدام به از بین بردن و آزار آنها میکنند و این واقعا تاسف باره قبل از این هزاران گونه شگفت انگیز مثل ببر ایرانی “ببر مازندران” با اون ابوهتش رو منقرض کردن با این سابقه بدی که دارند اونوقت به این یوزپلنگ بیچاره رحم کنن؟ 🙁 امیدوارم گوش های شنوایی باشند که همچین مطالب را جدی بگیرند و مانع از بین رفتن چنین گونه های زیبای خدا دادی شوند.

    هزاران بار در رابطه با خطر انقراض گونه های حیوانات، گیاهان و … با خبر شدیم مخصوصا دریاچه ارومیه و گارک ملی آن که همین الآن گونه های گیاهی و حیوانی بسیاری در خطر انقراض هستند ولی با این حال هیچ گوش شنوایی وجود نداره، ما مردمان تا حدی میتونیم از این موارد جلوگیری بکنیم ولی تا زمانی که فرهنگ درست این موارد همه گیر نباشه و از اقدامی جهت جلوگیری از فعالیت های غیر قانونی شکارچیان صورت نگیره هیچ امیدی برای بهبودی این مساول وجود نخواهد داشت.

    با نگاه به مستندات National Geographic میشه متوجه شد که این فرهنگ در دنیا از خیلی وقت پیش آموزش داده شده و با مراجعه به مستندات کاملا آشکار هست که کشور ما از این غافله عقب هست. 🙁

    ای کاش به جای خرج هزینه کلان در شهر سازی، مسابقات به درد نخوری مثل فوتبال و … کمی به فکر دنیای بیرون از زندگی شهری باشند واقعا چقدر سخته؟ بشر همیشه خودخواه بوده و خواهد بود ولی این بشر هست که با عقلی که داره میتونه همه چیز رو مدیریت کنه، فقط باید جدی بگیریم.

    متشکر از نویسنده خوبمون.

  7. Avatar نیوز لینک

    واقعا نماد ایرانه … مسئولان باید بیشتر رسیدگی کنند … خدا وکیلی حیفه که منقرض بشه

  8. Avatar ترانه

    بیچاره انقد لاغره آدم ناراحت میشه. واقعا ناراحت کنندس.

    1. فرناز حيدري فرناز حيدري

      سلام و وقت بخیر
      از توجه شما به مطلب بسیار ممنونم. اما در مورد جثه، هیکل و ابعاد بدنی همه یوزها به همین شکل هستند و علت آنهم ورزیدگی طبیعی شان است، این هیبت لاغر اما خوش تراش و ورزیده دقیقا معرف سریعترین دونده خشکی یعنی یوز است.
      شاد باشید

    2. Avatar علی

      فک کنم این نژاد همینطوری لاغر باشه آخه بهشون میگن یوزپلنگ و برای سریعتر دویدن باید لاغر باشن

  9. Avatar محمد مهدی

    خدا کنه از مردم دست به دست هم بدن که واقعا بتونیم حفظش کنیم.
    دولت که هیچ…
    هر وقت که خبری از کشته شدن یکی از این یوزها می شنوم، واقعا آتیش می گیرم!
    :-(((

    1. فرناز حيدري فرناز حيدري

      سلام و وقت بخیر
      حرف شما متین است، تک تک ما در مقابل این میراث ارزشمند مسوول هستیم، امیدوارم که بالاخص بالاخص در موارد احتمالی تصادفات جاده ای کلیه هموطنان با سازمان محیط زیست و انجمنها بیشتر همکاری داشته باشند، اطلاع رسانی سریع در صورت تصادف رانندگان میتواند نقش بسزایی داشته باشد، کلیه ادارات محیط زیست در این زمینه کمک رسان مردم هستند.
      شاد باشید

  10. Avatar حمیدرضا مژده

    خدا خیرتون بده. هیچ جا مخصوصا حوزه تکنولوژی ندیدم از محیط‌زیست یا حیاط‌وحش حمایت کنن. شما با این سبک مقلات نقش بزرگی در حمایت از محیط‌زیست و حیاط‌وحش ایران ایفا میکنید. مطمئنا این مقالات منفعت های زیادی برای محیط‌زیست و حیات‌وحش ایرانمون داره.

    1. فرناز حيدري فرناز حيدري

      سلام و وقت بخیر
      از توجهتون ممنونم، آرزوی من و همکارانم نیز مشابه شماست امیدوارم که در حد بضاعت مفید واقع شود.
      شاد باشید

  11. Avatar نعمت

    جالب و شنیدنی

    1. فرناز حيدري فرناز حيدري

      سلام و وقت بخیر
      ممنونم از توجهتون
      شاد باشید

loading...
بازدیدهای اخیر
بر اساس بازدیدهای اخیر شما
تاریخچه بازدیدها
مشاهده همه