از فیسبوک تا تلگرام

تا دیروز، به‌طور واضح مرزی میان دو مفهوم شبکه‌ی اجتماعی و اپلیکیشن پیام‌رسانی می‌کشیدیم؛ اما گویا خیلی چیزها در حال تغییر است. اپلیکیشن‌هایی مثل تلگرام برای افزایش مخاطبان خود، قواعد جدیدی تعریف می‌کنند. تلگرام امروز با تعریف دیروز ما از یک برنامه‌ی چت یا اپلیکیشن‌ پیام‌رسانی در تناقض است. آیا وقتش نرسیده که تلگرام و سرویس‌هایی از این دست را شبکه‌ی اجتماعی خطاب کنیم؟

‌‌‌‌   ‌

همیشه موقع نوشتن در مورد تلگرام، واتس‌اپ یا وایبر، من و همکارانم با اصرار خاصی تاکید داشتیم که نباید از عبارت «شبکه‌ی اجتماعی» استفاده کنیم. منطق ما این بود که این‌ها اپلیکیشن پیام‌رسانی هستند، نه شبکه‌ی اجتماعی. رویکرد آن روز ما کاملا درست بود. اما چرا این‌طور فکر می‌کردیم؟

سعی می‌کنم خیلی خلاصه وجه تمایز شبکه‌ی اجتماعی و اپلیکیشن پیام‌رسانی را بازگو کنم: هر دوی این پدیده‌ها پلتفرم‌هایی هستند که به کمک آن‌ها با هم ارتباط برقرار می‌کنیم و محتوا به اشتراک می‌گذاریم. اما فرق‌شان چیست؟ در اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی، نوع ارتباط، یک-به-یک یا نهایتا یک-به-چند است. پیام‌ها عمدتا خصوصی هستند و در بازترین حالت تنها با یک گروه خاص به‌اشتراک گذاشته می‌شوند. در ضمن در برخی از اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی، محتوای پیام‌ها موقتی هستند و روی دستگاه باقی نمی‌مانند. اسنپ‌چت، تلگرام، وایبر، واتس‌اپ و مسنجر فیسبوک از این دست هستند. اما در شبکه‌های اجتماعی ارتباط‌ها چند-به-چند هستند. پست‌های منتشرشده می‌توانند در معرض عموم قرار بگیرند و به‌راحتی به‌اشتراک گذاشته شده و دست‌به‌دست شوند. شبکه‌های اجتماعی بیشتر از هر چیزی ذات سخن‌پراکنی (‌Broadcasting) دارند.

تا دو سه سال پیش، معمولا برندها، ناشران، سیاست‌مداران و افراد سرشناس در شبکه‌های اجتماعی حضوری فعال داشتند. اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی هم می‌رفت که به جولانگاه نوجوانان تبدیل شود؛ نوجوانانی که با آمدن والدین‌شان به شبکه‌های اجتماعی، عطای آن را به لقایش بخشیده و به اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی یا همان برنامه‌های چت با موبایل مهاجرت می‌کردند.

اما از یک‌جا مسیر داستان عوض شد. اپلیکیش‌های پیام‌رسانی که تا پیش‌ازاین توسط نوجوانان فتح شده بودند، حالا مخاطبان جدیدی پیدا می‌کردند. با همه‌گیرشدن دستگاه‌های موبایل، عموم مردم از این اپلیکیشن‌های ساده‌ و دم‌دستی استقبال کردند. تلفن‌های هوشمند ارزان و رواج استفاده از اینترنت سیم‌کارت، تمام پیامک‌بازهای حرفه‌ای را به‌سمت لاین و وایبر و واتس‌اپ و تلگرام کشاند. مخاطبان این اپلیکیشن‌ها آن‌قدر زیاد شد که فیسبوک لازم دید واتس‌اپ را بخرد! حالا برندها و صاحبان کسب‌وکار هم که تا پیش‌ازاین تمرکزشان روی شبکه‌هایی مثل فیسبوک، توییتر و اینستاگرام بود، اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی را فرصتی طلایی می‌دیدند. این‌جا بود که رفتار و ماهیت اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی عوض شد؛ آن‌ها اجتماعی‌تر شدند!

گفتیم که اپلیکیشن پیام‌رسانی، یک پلتفرم است؛ ماهیت هر پلتفرمی هم این است که با توجه به نیاز مخاطبان و ذی‌نفعان، تکامل پیدا کند. مثالی از تلگرام می‌آورم. چند هفته پیش تلگرام قابلیتی به نام Channels را راه‌اندازی کرد و با همین حرکت کوچک، شیوه‌ی تعامل کاربران با خود را دگرگون کرد. قابلیت Channels یا به‌قول خودمان کانال یا شبکه، همان سخن‌پراکنی‌ای است که پیش‌تر در شبکه‌های اجتماعی وجود داشت. کاربر به‌راحتی یک کانال خصوصی یا عمومی راه می‌اندازد و هزاران مخاطب پیدا می‌کند. هر کانال می‌تواند به‌شکل نامحدود عضو داشته باشد. در هر یک از پست‌ها هم می‌توان تعداد بازدیدها را مشاهده کرد.

در یک کلام، تلگرام در مسیر تکامل قرار گرفته. این موضوع مختص این سرویس نیست. واتس‌اپ، اسنپ‌چت و تقریبا همه‌ی اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی می‌خواهند از شبکه‌های اجتماعی کلاسیک جلو بزنند. مرز بین اپلیکیشن پیام‌رسانی و شبکه‌ی اجتماعی در حال کم‌رنگ شدن است. پدیده‌‌ای که تا دیروز ما آن را اپلیکیشن پیام‌رسانی یا برنامه‌ی چت خطاب می‌کردیم، حالا حتی از شبکه‌های اجتماعی هم اجتماعی‌تر است.

‌‌