نوری که پس از ۸۰۰ سال با گذر از شب یلدا در آسمان می‌درخشد
ستاره‌ی کریسمس یا بیت لحم یا ستاره‌ی یلدا، عنوانی است که می‌توان به مقارنه‌ی تماشایی مشتری و زحل در آغاز زمستان داد. نام‌هایی نمادین که دارای پیوندهای مشترک هستند و پس از ۸۰۰ سال بار دیگر در آسمان شگفتی‌ساز خواهند شد و تا چند دهه‌ی دیگر تکرار نمی‌شوند.
سال پرحادثه‌ی ۲۰۲۰ قرار است با یک شگفتی به پایان برسد. در آخرین روزهای سال میلادی و یک شب پس از یلدای ایرانی، آسمان شب شاهد هم‌ترازی بی‌نظیر دو غول گازی منظومه‌ی شمسی است. مشتری و زحل در شب ۲۱ دسامبر (۱ دی) در یک راستا قرار می‌گیرند.
مقارنه‌ای تاریخی
در واقع مقارنه‌ی دو سیاره‌ی مشتری و زحل هر ۲۰ سال یا بیشتر اتفاق می‌افتد. آخرین بار در سال ۲۰۰۰ میلادی روی داد اما همه‌ی این مقارنه‌ها مشابه یکدیگر نیستند. مقارنه‌ی امسال نزدیک‌ترین جدایی زاویه‌ای این دو سیاره از سال ۱۶۲۳ میلادی (۱۰۰۲ خورشیدی) و نزدیک‌ترین مقارنه‌ی قابل مشاهده از سال ۱۲۲۶ میلادی (۶۰۵ خورشیدی) است.
یعنی تقریبا از زمان قرون وسطی در ۸۰۰ سال پیش این دو سیاره از دید ناظر زمینی به این نزدیکی نبوده‌اند. اگرچه از نظر فاصله‌ی واقعی این دو سیاره‌ی گازی بزرگ منظومه‌ی شمسی همچنان صدها میلیون کیلومتر از یکدیگر فاصله خواهند داشت اما در ۲۱ دسامبر از دید ناظر زمینی تنها ۰٫۱ درجه جدایی زاویه‌ای دارند و بدین ترتیب مانند یک ستاره‌ی کشیده به‌نظر می‌رسند. به همین دلیل است که این مقارنه به ستاره‌ی کریسمس یا ستاره‌ی بیت لحم هم شناخته می‌شود و شاید بتوانیم با هم‌زمانی با شب یلدا آن را ستاره‌ی یلدا هم بدانیم.
زمان رصد
این دو سیاره نسبت به آخرین مقارنه در سال ۲۰۰۰ وضعیت رصدی مناسبی هم دارند. ۲۰ سال پیش این دو سیاره در نزدیکی خورشید بودند و رصد آن‌ها دشوار بود اما امسال از عصر و کمی پیش از غروب خورشید تا ساعتی پس از غروب در آسمان قرار دارند و به آسانی به‌عنوان دو جرم روشن نزدیک به هم در جنوب غربی آسمان قابل مشاهده هستند که به تدریج به هم نزدیک می‌شوند.
این دو سیاره در ماه نوامبر (آبان) حدود ۳ درجه با یکدیگر فاصله داشتند، اما با گذشت زمان این فاصله کمتر خواهد شد. مشتری ۶ درجه و زحل ۳ درجه بر صفحه‌ی آسمان حرکت می‌کنند تا ۲۱ دسامبر با از دید ناظر زمینی نزدیک‌ترین ملاقات را با یکدیگر داشته باشند. مشتری در آسمان این شب‌ها از هر جرم دیگری درخشان‌تر است. زحل به اندازه‌ی مشتری درخشان نیست اما بسیار روشن است و رنگ کم‌رنگ طلایی آن قابل تشخیص است.
هنگام مقارنه زحل در آسمان سمت راست مشتری قرار می‌گیرد و آنچه آن‌ها را از دیگر نقاط نورانی آسمان شب متمایز می‌کند، نور پیوسته‌ی آن‌هاست که برخلاف نور ستارگان که هنگام عبور از جو، چشمک می‌زنند، به صورت یکنواخت به چشم ناظر زمینی می‌رسند.
پیش از مقارنه‌ی مشتری و زحل هم آسمان شب پذیرای یک نمایش دیدنی دیگر است. بارش شهابی جوزایی در شب‌های ۲۳ و ۲۴ آذر در نبود نور ماه نسبت به بسیاری از سال‌های دیگر باشکوه‌تر دیده می‌شود.
ویژگی‌های مداری
مشتری پنجمین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی و بزرگترین آن‌هاست و زحل عنوان ششمین سیاره‌ی منظومه‌ی ما را از آن خود دارد. بر خلاف سیاره‌های خاکی عطارد، ناهید، زمین و مریخ، این دو سیاره‌ی غول‌پیکر از گاز تشکیل شده‌اند. هر چرخش زحل به دور خورشید حدود ۳۰ سال زمینی و هر چرخش مشتری ۱۲ سال زمینی طول می‌کشد. بنابراین با سرعت چرخش متفاوت به دور خورشید، هر ۲۰ سال این دو سیاره با زمین در یک راستا قرار می‌گیرند و امسال مقارنه‌ای تماشایی را به نمایش می‌گذارند.
هم‌راستایی زمین، مشتری و زحل
Credit: Time and Date
ستاره‌ی کریسمس از دید نمادین
اما ۲۱ دسامبر که در نزدیکی کریسمس هست را چیز دیگری هم ویژه می‌کند. در ۱ دی «یلدا» طولانی‌ترین شب سال را پشت سر گذاشته‌ایم و انقلاب زمستانی در میانه‌ی پاییز و زمستان ساعت ۱۳:۳۲ دوشنبه اول دی به وقت تهران روی می‌دهد تا نور بار دیگر بر تاریکی غلبه کند. این نمادگرایی هم ویژگی‌های خودش را دارد.
از دید نمادین و معنوی صفحه‌ای از «انجیل» کتاب مقدس مسیحیان درباره‌ی ستاره‌ای غیرمعمول حکایت می‌کند که سه خردمند را به سمت محل تولد حضرت عیسی سوق می‌دهد. سه مغ یا سه خردمندی که در برخی منابع از جمله «آن خردمند دیگر» اثر «هنری ون‌دایک» (Henry van Dyke) و با ترجمه‌ی «دکتر حسین الهی قمشه‌ای» به ایرانی بودن آن‌ها هم اشاره شده است و بی‌تناسب با پیوندهای شب یلدا و کریسمس نیست.
ستاره‌شناسان مدت‌هاست که اعتقاد دارند ستاره‌ی تولد ممکن است واقعا یک مقارنه بوده باشد. «جاستین میسون» (Justin Mason) از افلاک‌نمای دانشگاه دامینیون می‌گوید: «یک مقارنه‌ی نادر از مشتری، ناهید و ستاره‌ی درخشان قلب‌الاسد (Regulus) در حدود سال ۲ پیش از میلاد مسیح روی داده است.»
با وجود آنکه که همچنان بسیاری از نیروهای هدایت‌کننده‌ی جهان ناشناخته است، اما مدارهای سیاره‌ای قابل پیش‌بینی هستند. آخرین باری که انسان‌ها شاهد مقارنه‌ی مشتری و زحل بودند در سال ۱۲۲۶ میلادی بود، اما پس از امسال این غول‌های گاز تنها ۶۰ سال دیگر و در مارس ۲۰۸۰ (۱۴۵۸ خورشیدی) نمایش استثنایی دیگری را اجرا خواهند کرد. میسون توضیح می‌دهد: «گاهی اوقات با مکانیک آسمانی، چند بار اتفاقات نزدیک به هم می‌افتد و سپس این جفت شدن برای مدت بسیار طولانی تکرار نمی‌شود.»
معجزه یا فقط یک پدیده‌ی نجومی؛ در هر صورت نوری در انتهای یک تاریکی طولانی است که قطعا تماشایی خواهد بود.
عکس کاور: طرح گرافیکی مقارنه‌ی مشتری و زحل در آسمان شب ۱ دی
Credit: SkySafari
ممنون جناب نیکرو ، مقاله لذت بخشی بود.
تشکر از شما دوست گرامی، به امید آسمانی صاف برای تماشای این پدیده‌ی زیبا و تاریخی