مورچه‌های آنتی‌بیوتیک‌ساز
مطالعات نشان می‌دهد که بیش از نیمی از آنتی‌بیوتیک‌هایی که امروزه مصرف پزشکی دارند، در اصل منشاءشان از طبیعت بوده است. بسیاری از این آنتی‌بیوتیک‌ها در خلال سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۶۰ به دنیای علم پزشکی معرفی شدند و از این برهه زمانی با عنوان عصر طلایی آنتی‌بیوتیک‌ها یاد می‌شود. متاسفانه مصرف غلط آنتی‌بیوتیک‌ها در ظرف ۵۰ سال گذشته سبب گردید که مقاومت آنتی‌بیوتیکی بسیاری از عوامل بیماری‌زا تشدید شود و این مساله در حال حاضر به یکی از مهم‌ترین چالش‌های بشر در قرن حاضر تبدیل شده است.
اما به تازگی جمعی از دانشمندان توانسته‌اند مورچه‌هایی را در آفریقا پیدا کنند که توانایی ساخت یکی از منحصربفردترین انواع آنتی‌بیوتیک‌ها را دارند. دانشمندان می‌گویند که بر روی یک گونه از مورچه‌های آفریقایی، باکتری را یافته‌اند که توانایی تولید نوعی آنتی‌بیوتیک خاص را دارد. ظاهراً این آنتی‌بیوتیک می‌تواند در برابر یکی از مهم‌ترین زیرگونه‌های استافیلوکوک که آنتی-بیوتیک‌های معمولی در درمانش عاجز هستند، موثر واقع شود. با مورچه‌های آنتی‌بیوتیک ساز بیشتر آشنا شوید.
طبیعت انسان را مقهور می‌کند
در سال ۱۹۵۹ میلادی یک نوع دارو با عنوان متی‌سیلین ساخته شد که این دارو امروزه از لیست داروهای تاثیرگذار خارج شده و جای خود را به انواع دیگری مانند کلوگزاسیلین و نافسیلین داده است. این دارو که جذب خوراکی نداشت و به صورت تزریقی مورد استفاده قرار می‌گرفت، در برابر برخی از انواع استافیلوکوک‌ها مقهور شد. استافیلوکوک اوریوس‌های مقاوم به متی‌سیلین یکی از عمده‌ترین زیرگونه‌های استافیلوکوک‌ها هستند که جزو باکتری‌های آلوده‌کننده مواد غذایی به شمار می‌روند و می‌توانند باعث سرگیجه، اسهال یا تهوع شوند.
اما به تازگی محققان دانشگاه آنگلیای شرقی (University of East Anglia, UEA) واقع در نوریچ انگلستان و مرکز تحقیقاتی جان اینس (John Innes Center) توانسته‌اند یک عضو جدید از باکتری‌های خانواده استرپتومیسز (Streptomyces) را بر روی یک گونه جدید از مورچه‌های آفریقایی موسوم به پرورش‌دهنده‌های قارچ پیدا کنند. دانشمندان نام این جنس جدید از مورچه‌های آفریقایی را (Streptomyces formicae) و نام آنتی‌بیوتیکی را هم که تولید می‌کنند، فورمیکامیسین (formicamycin) گذاشتند که واژه بعد از فورمیکا یا همان میسین در زبان لاتین به معنای مورچه است.
تست‌های آزمایشگاهی نشان داد که این آنتی‌بیوتیک‌های جدید به شکل موثری در برابر استافیلوکوک اوریوس‌های مقاوم به متی-سیلین و یک نوع باکتری دیگر موسوم به زنجیره باکتریایی (Vancomycin-resistant Enterococcus) که مقاوم به آنتی-بیوتیک‌های گروه وانکومایسین هستند، از خود مقاومت نشان می‌دهند. چنانچه ذکر شد، دو آنتی‌بیوتیک وانکومایسین و متی-سیلین کماکان جزو آنتی‌بیوتیک‌های موثر شناخته شده هستند.
نکته جالب اینجاست که همین آنتی‌بیوتیک‌های شناخته شده که به مصرف کلینیکی رسیده‌اند، در اصل برگرفته از یک گروه باکتری‌ها موسوم به آنتینومیستس‌ها هستند که قریب ۴۰ الی ۸۰ سال پیش از خاک جداسازی شده و عصر مشهوری به نام دوران طلایی آنتی‌بیوتیک‌ها را رقم زدند. اما استفاده نامناسب از این قبیل آنتی‌بیوتیک‌ها سبب گردید که میکروب‌ها به نوعی در برابر آن‌ها مصونیت پیدا کرده و در عمل دیگر بر یکسری باکتری‌ها و قارچ‌ها تاثیر نداشته باشند.
یک همزیستی مسالمت‌آمیز موفق
پروفسور مت هاچکینز (Prof. Matt Hutchings) از دانشگاه آنگلیای شرقی می‌گوید: “ما در اصل یک نوع همزیستی اکولوژیکی و شیمیایی را بین مورچه‌های پرورش‌دهنده قارچ و یک نوع باکتری مولد آنتی‌بیوتیک کشف کرده‌ایم که می‌تواند نه-تنها درک روشن‌تری را از وضعیت زیستی آن‌ها در اختیارمان قرار دهد بلکه در عین حال می‌تواند منبع مناسبی برای ساخت داروهای نسل جدید باشد. آنچه که ما شاهد هستیم همزیستی مورچه‌های موسوم به کنیان (Kenyan ants) با درختان خاردار آکاسیاست. مورچه‌ها در مکانی به نام دوماتیا زیست می‌کنند. دوماتیا در اصل اطاقک‌های کوچکی است که خود گیاهان برای مورچه‌ها مهیا می‌کنند و شکل آن‌ها اغلب توخالی و حفره‌دار است. کاری که مورچه‌ها انجام می‌دهند، این است که قارچ‌ها را در این اطاقک‌ها برای تغذیه‌شان پرورش می‌دهند. در مقابل مورچه‌ها نیز به درخت کمک کرده و آن را از شر گیاهخواران درشت‌جثه دور نگه می‌دارند بعنوان مثال فیل‌ها از درختان آکاسیایی که روی آن‌ها مورچه باشد، برای تغذیه استفاده نمی‌کنند. این زندگی از این نظر همزیستی است که در اصل هر دو طرف یعنی مورچه‌ها و درخت به یک نسبت از آن منتفع می‌شوند.”
کاری که تیم تحقیقاتی پروفسور هاچکینز انجام داده، این است که یک تعدادی از زنجیره باکتریایی آکتینومیست (Actinomycete) را از لانه مورچه‌ها بر روی درخت آکاسیا برداشته و توالی ژنتیکی شماری از آن‌ها را مشخص کرده است. از این میان یک زنجیره خاص بوده که توجه تیم تحقیقاتی را به خود جلب کرده است. محققان می‌گویند که ترکیبات آنتی‌بیوتیکی که از این زنجیره خاص تولید شده، نشان می‌دهد که این باکتری‌ها بشدت فعال هستند. آزمایش‌های اولیه نشان داد که این ترکیبات به طور قطع می‌توانند برای درمان بعضی از بیماری‌ها موثر واقع شوند.
پروفسور هاچکینز می‌گوید: “ما فورمیکامیسین‌ها را بر روی یکسری استافیلوکوک‌ها امتحان کردیم و متوجه شدیم که برخلاف آنتی‌بیوتیک‌های نسل قدیم اتفاقاً قدرت مقاومت بسیار بالایی دارند. پس از آن ۲۰ نسل مختلف را نیز آزمایش کردیم و مقاومت همه آن‌ها در عمل تایید شد. نکته ارزشمند این تحقیقات این است که آزمایش‌های تعیین توالی ژنتیکی پشتوانه این نتیجه‌گیری است و ما در عمل توانسته‌ایم آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی را کشف کنیم که میزان تاثیرگذاری آن‌ها بر برخی از بیماری‌ها در عمل بیشتر از انواع انسان‌ساز است.” هاچکینز می‌افزاید: “ما در طبیعتی هستیم که رازهای ناشناخته آن اعجاب برانگیز است و جای تاسف دارد که طبیعتی را نابود می‌کنیم که از بسیاری رازهای ارزشمند آن هنوز بی‌اطلاع هستیم.” سوال اینجاست که آیا ما با تخریب طبیعت به ضرر خود عمل نمی‌کنیم؟
منبع: pubs.rsc
خانم حیدری عزیز این جمله نیاز به تصحیح داره: “واژه بعد از فورمیکا یا همان میسین در زبان لاتین به معنای مورچه است” فورمیکا به معنی مورچه است نه مایسین