نقد فیلم جوکر؛ تکثیر قانونی جوکرها در جامعه
در نقد فیلم جوکر خطر اسپویل شدن قصه وجود دارد.
فیلمهایی که آینهای از زمان و اجتماع خودشان باشند مشخصا روی مخاطبانشان به خصوص در اکران اولیه، تاثیرگذارتر هستند. البته بیشتر اوقات تصور میشود که فیلمهای ژانر اجتماعی چنین وظیفهای را برعهده دارند. کمتر کسی فکرش را میکرد فیلم جوکر که برمبنای یکی از کاراکترهای جهان کمیکبوکهای دیسی ساخته شده است، کاراکتری که از جهان فانتزی ابرقهرمانها میآید، مرزهای تخیل و فانتزی را پشت سر بگذارد و تبدیل به مهمترین شمایلی شود که نمادی از جهان امروز ماست.
پیش از آن که دربارهی دلایل خوب بودن فیلم «جوکر» بحث کنیم باید از اهمیت آن گفت. فیلمی که ارزشها و عناصر سینما را به کار گرفته تا فیلمی آنارشیستی اما نه به معنای چپ آن بسازد. چرا «جوکر» فیلم مهمی است؟ چرا خشونت و هراسی که در آن وجود دارد تا این حد واقعی و ملموس و نه فانتزی و ابرقهرمانی جلوه میکند؟
اول قرار بود فیلم داستان این باشد که جوکر چگونه به وجود آمد. جوکری که او را به عنوان نقطهی مقابل بتمن میشناختیم. بتمنی که قرار بود گاتهام را از ظلم و فساد نجات بدهد. تاد فیلیپس، کارگردان فیلم در خلاصهی داستان فیلم گفته بود که «جوکر» ماجرای مردی به نام آرتور فلک است که با مشکل عصبی خنده روبهروست و این که چهطور تبدیل به جوکر میشود. چنین داستانی میتوانست در نهایت تبدیل به یک فیلم متوسط قصهگو دربارهی عذابهای مردی شود که این بار نه به سمت رستگاری که به قعر جهنم رفت. اما تاد فیلیپس بزرگتر از این فکر میکند و «جوکر» را از یک آنارشیست یا مردی دیوانه تبدیل به تصویری مهیب از شقاوت انسانی میکند. اهمیت و هراسناک بودنش در این است که با این مرد احساس همدردی و همذاتپنداری میکنیم.
«جوکر» فیلم مهمی است چون آدمی مثل توماس وین را نه در نقش شخصیتی خبیث که در نقش آدمی منفعل تصویر میکند. توماس وین به مادر فلک خیانت نکرده، حتی به او پناه داده است اما این همان مردی است که گاتهام جلوی چشمهایش فرو میریزد و کاری از دستش ساخته نیست. در حقیقت آدم خوبهی ماجرا به اندازهی آن جوانان مجنون و افسار گریخته در فروپاشی جوکر موثر است.
یکی از رفقا اشاره کرد که «جوکر» تاد فیلیپس دقیقا جدال دموکراتها و جمهوریخواهها را در آمریکا تصویر میکند و توماس وین نمایندهی حزب دموکرات است. تصویری موجه و معقول اما در نهایت ناکارآمد که اتفاقا منجر به ظهور دیوانهای مثل جوکر (رئیسجمهور جمهوریخواه آمریکا) میشود.
این تئوری آشوب «جوکر» را میشود به کل جهان بسط داد. جهانی که در آن افسارگسیختگی بیداد میکند و طغیان و هرج و مرج باعث میشود جوکرهای دیوانه سردمدار شوند. جوکر مولد پلیدی نیست. از دل پلیدی متولد میشود تا اتفاقا به آن بروزی بدهد که باعث هشدار میشود. اگر جوکر نماد هرج و مرج نشده بود، در سالهای آینده بتمنی در واکنش به گاتهام غرق فساد به وجود نمیآمد کما این که توماس وین شاهد فساد گاتهام بود و توان مقابله با آن را نداشت. توماس وینی که بیشتر از آن که قهرمان باشد در فیلم سیاستمدار تصویر میشود.
ژیل دولوز فیلسوف فرانسوی که اتفاقا در باب کاپیتالیسم و سرمایهداری و هنر صاحب نظر بود، که همهی این عناصر در فیلم «جوکر» هم وجود دارند جایی میگوید: «عقیده شبیه یک پاره آجر است. میتوانید از آن برای ساختن دیوارهای یک دادگاه استفاده کنید یا میتوانید با آن شیشهی پنجره را بشکنید و آن را به بیرون پرتاب کنید». تئوری یا بهتر بگوییم نقل قول دولوز مشخصا نشان میدهد که چهطور جوکر (بخوانید همهی جوکرها و هرج و مرجطلبان گاتهام) از نیروی طغیان و آنارشیگریشان نه در راستای ساختن جامعهای بهتر که تخریب همهی ارزشهای اخلاقی استفاده میکنند.
آن نمای پایانی فیلم گویای خیلی چیزهاست. زمانی که کل شهر دست به شورش زدهاند و باعث آزادی جوکر از چنگال قانون میشوند. نمایندهی آنها توماس وین نیست. جوکر است. جوکر حالا یک نفر نیست. تک تک مردم هستند. او را مثل مسیحی که به صلیب کشیده میشود روی ماشین میگذارند. جوکر قربانی گناهان همهی آنهاست از جمله آن کسی که به توماس وین شلیک میکند. گناهان به گردن او میافتد و از همان جا جهان برایش چنان پوچ میشود که آن لبخند ابدی را روی صورتش شکل میدهد. و بعد همهی مردم شهر، همهی ما جوکر میشویم. جوکر تکثیر میشود و جوکرها شهر را در اختیار میگیرند.
همهی اینها دلایلی است که نشان میدهد «جوکر» چهطور فیلم زمانهی ماست. زمانهای که قهرمانش از بتمن به جوکر تغییر پیدا میکند. احتمالا همین باعث شده که خیلیها از فیلم «جوکر» و خشونتش به عنوان محصولی خطرناک نام ببرند. فیلمهای خشنتر از «جوکر» زیاد دیدهایم. نفس نمایش خشونت نیست. تفکر پشت آن است که فیلم را هراسانگیز میکند.
و خب اگر همهی این تاویلها به خوبی در مورد فیلم نتیجه میدهد به دلیل حفظ ارزشهای سینمایی است. کارگردانی به شدت جسورانه و نترس در تدوین و فیلمبرداری و میزانسنهایی که جوکر را مرکز صحنهها قرار میدهد. بازی درخشان و یگانهی واکین فینیکس که نمیشود نظیری برایش پیدا کرد. آنهایی که هنوز درصدد هستند جوکر هیث لجر را با جوکر فینیکس مقایسه کنند از اساس راه را اشتباه میروند چون شاهد دو رویکرد و به تبع آن دو شیوهی بازی و دو جور نمایش کاراکتر هستیم. هر چند در هر دو نقش دو بازیگر چنان جانفشانی کردهاند که قابل ستایش است.
فینیکس به لحاظ فیزیکالی همیشه نوعی از ناراحتی و ناامنی به تماشاگر القا میکند. حتی در دلنشینترین نقشهایش هم میشود این حس ناامنی را دید. حالا برای بازی در نقش جوکر لاغری بیش از اندازهاش به عجیب و غریب بودن فیزیکش اضافه کرده است. آن خندههای هیستریک ترحمبرانگیز، آن نگاههای مستاصل و خشمگین و بدنی که آنقدر نرم است که انگار ستون فقرات ندارد شمایل مردی را به تصویر میکشد که میتواند از یک آدم بدبخت تبدیل به جنایتکاری ترسناک شود.
بدون شک واکین فینیکس برای چنین نقشآفرینی نفسگیری استحقاق جایزهی اسکار دارد.
این تئوری آشوب «جوکر» را میشود به کل جهان بسط داد. جهانی که در آن افسارگسیختگی بیداد میکند و طغیان و هرج و مرج باعث میشود جوکرهای دیوانه سردمدار شوند. جوکر مولد پلیدی نیست. از دل پلیدی متولد میشود تا اتفاقا به آن بروزی بدهد که باعث هشدار میشود. اگر جوکر نماد هرج و مرج نشده بود، در سالهای آینده بتمنی در واکنش به گاتهام غرق فساد به وجود نمیآمد کما این که توماس وین شاهد فساد گاتهام بود و توان مقابله با آن را نداشت. توماس وینی که بیشتر از آن که قهرمان باشد در فیلم سیاستمدار تصویر میشود.
تاد فیلیپس برای چنین نگاه عمیقی به یکی از کاراکترهای کمیکبوکها از حالا به بعد باید جدیتر گرفته شود.
این «جوکر» همانطور که کارگردانش گفته بود به تراویس بیکل «راننده تاکسی» اسکورسیزی نزدیک است. کسی که میخواهد خیابانها را از کثافت پاک کند. طعنهآمیز نیست که دست آخر به رابرت دنیرویی شلیک میکند که بازیگر نقش تراویس بیکل بود؟ یعنی حتی تراویس بیکل هم در گاتهام تاب نمیآورد. فقط جوکر است که میتواند با رسیدن به پوچی مطلق، بدون هیچ هدف والایی در گاتهام تبدیل به قهرمانی آنارشیست و البته در جهت اهداف سیاستمداران جامعه شود.
«جوکر» بیشتر از آن که ربطی به جهان ابرقهرمانی داشته باشد یک فیلم روانشناختی است که قهرمانش حتی از هانیبال لکتر «سکوت برهها» هم جهان تاریکتر و ترسناکتری دارد. میماند فقط این نکته که چهطور منتقدان ناگهان از جشنوارهی ونیز که شیر طلا را گرفت تغییر عقیده دادند و حالا امتیازش در متاکریتیک 59 از 100 است. عجیب است که مثلا منتقد راجر ایبرت آن را در حد یک فیلم استودیویی میداند. به نظر میرسد منتقدان از گرفتن پیامهای اصلی «جوکر» ترسیدهاند.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم وداع (The Farewell)؛ مرگ در میزند
تموم آدمهایی که دوست داشت
فیلم یک شاهکار کامل بود
ببخشید ولی نقدتون ضعیف بود
در حقیقت داستان ریشههای یک مرد روانی بود که دوست داشت با همه مهربون باش ولی درنهایت همه چیزش از دست داد و جنایتکار شد.
تموم آنهایی که دوستش داشتن طردش کردن ، یا مسخرش کردن ، مادری که فقط بهش نیاز داشت
تحول بد بودنی که در آرتور اتفاق افتاد ناشی از بدیهایی که بهش شد و تمومی نداشت
دوراه داشت خودش بکش یا بقیه
انتخاب دوم کرد
قبل رفتن پیش موری یادتونه اسلحه گذاشت زیر گردنش گفت تق تق
و به حالت مرده افتاد
یعنی که مرد مهربون قبلی مرد و آدم دیگه ای شدم
تموم آدمهایی که دوست داشت
دقت کنید جوکر رو صهیونیست هایی ساختن که خودشون سابقه طولانی در مظلوم کشی و جرم و جنایت دارن و جزو ثروتمند ترین افراد جهان هستن!!!
مقاله ی علیه تفسیر سوزان سانتاگ رو بخوانید تا متوجه بشوید چقدر نوشته تان نه نقد که پراکنده گویی های ذهنی و شخصی تان به همراه بازی با کلمات است. به عنوان جستاری در مواجه با یک اثر از دید شخصی و با نگاه زیباشناسانه ی شما قابل قبول ولی به عنوان نقد خیر و اصلا نقد نبود.
وقتی جامعه ای شبیه به جامعه گاتهام میشه،وقتی همه سرمایه داران شهر نه تنها به ضعیفان وفقرا ودرکل آدمهای پائین تراز خودشون کمک نمی کنند بلکه اونارو برای آسایش و آرامش خودشون له میکنن،بدون تردیدچنین جامعه ومردمی لایق داشتن یک جوکر وحتی بیشتر هستن.دراین شرایط ازنظر من آرتور و آرتورها با تغییر شخصیت به جوکر کاردرستی میکنند.
ببخشید ها ولی راجر ایبرت چند سالی میشه فوت کرده
سایت راجر ایبرت دوست عزیز…سایتش فعاله و منتقدها توش کار میکنن
کاش! این مطلب را توی پا نویس درج کنید.
واقعا جوکر این بود؟
میتونم بگم بازی فینیکس فوق العاده بود و هیچ شکی توش نیست اما به نظرم فیلم عمق نداشت منظورم اینه بعد دیدن فیلم شد چند روز یا چند ساعت یا چند دقیقه بشینید و راجع به فیلم فکر کنید که چرا جوکر شد جوکر ؟ جواب همه ی این سوال ها به طور واضح تو فیلم داده شده بود و بهمون خورانده بودن. یعنی زندگی انقدر ساده ست؟ انقدر همه چی معلومه ؟ انقدر راحت میشه خوب رو از بد تشخیص داد؟ دنیای واقعی خیلی پیچیده تر از ایناست. در جواب کسایی که میگن فیلم واقع گرایانه بود چرا یه ادم خوب به پست ارتور نخورد؟هرکی اطرافش بود یه جوری بهش اسیب زد چه مادرش که تو بچگی اذیتش میکرد و چه مورای که باپخش فیلمش اونو به سخره گرفت.اینم قبول دارم که فیلم داره این دنیا رو به تصویر میکشه و فاصله تبقاطی رو نشون میده ولی ایا به جز این چه پیام دیگه ای داشت؟
یکی از ایرادات دیگه این بود که فیلم خیلی یکنواخت بود و فرازو نشیب کمی داشت جوری که بیننده حوصله اش سر بره و وسط فیلم تلویزیونو خاموش کنه.
البته که همه اینا نظر من بود و منم یه ادم معمولی فیلم دوستم.
باتشکر از مطلبتون
«… جوکر از نیروی طغیان و آنارشیگریشان نه در راستای ساختن جامعهای بهتر که تخریب همهی ارزشهای اخلاقی استفاده میکنند.»
من اینجا میخوام باهاتون تا جایی مخالفات کنم. تخریب کدوم ارزش؟ تک تک کسایی که کشت، واسهشون دلیل داشت و چون به جایی رسیده بود که رد داده بود، هر کی که در قبالاش ستم کرده بود رو برنمیتابید و حذف میکرد. اتفاقن مثبتترین نکتهی فیلم بهنظرم این بود که اخلاقیات کلن براش از بین نرفت. مثالاش اون قسمت که همکارش رو میکشه. همکاری که اسلحه رو بهاش داد ولی بعدن برای کنار کشیدن از زیر مسئولیتاش، با دروغ زیرآب آرتور ـو زد. از اون طرف شخصیت کوتوله رو داریم که با اینکه شاهد قتل بود، آرتور کاریاش نداشت که حتی ماچاش کرد و گفت که فقط تو همیشه باهام خوب بودی. این صحنه خیلی واسه من مهم بود. حتی خیلی علنی داشت میگفت که اگه میخواین به دست آرتور فلکها کشته نشین، باید دارای ارزش اخلاقی باشین. مهم نیست که کوتوله باشین، ما به این چیزا اهمیت نمیدیم. با این حساب حتی کشتن مورای هم توجیه شدهاشت. نماینده قشری که در ظاهر دارای ارزش اخلاقیان اما برای کار و خندهی خودشون، همه رو به سخره میگیرن و خودشون رو پاک میدونن. حتی مورای هم مسئولیت کاراش(حرفاش) رو به عهده نمیگیره؛ اونجا که آرتور میگه میشه منـو جوکر معرفی کنی؟ اسمیـه که خودت موقع پخش ویدیوم، روم گذاشتی. مورای جواب میده که من گفتم؟ جدی؟ یا به یاد نداشت یا وانمود میکرد که به یاد نداره که جفتاش جالب نیست.
راستی فیلم بسیاری الهام گرفته از راننده تاکسی و سلطان کمدی ـه که از سلطان کمدی نام نبردین و حتی یادآور باشگاه مشتزنی به ادای دینی به جوکرِ دارک نایت.
فیلم بسیار زیبا و تاثیر گزار و نقد شما هم بسیار عالی بود.
ممنون خانم نصرالهی
واقعا عالی بود . دارای مفهوم بسیار زیاد با داستانی جذاب و گیرا و بازیگری و کارگردانی و البته موسیقی متن و فضا سازی فوق العاده
با وجود ترس اینکه جوکر رو خراب کنن خیلیا از جمله خودم داشتیم ( مثل بلایی که سر بتمن اوردن تا بیش از پیش مشخص بشه هرکسی نولان نیست) اما به معنای واقعی باید گفت که جوکر تاد فیلیپس ابروداری کرد .فقط ای کاش اون صحنه های حذف شده رو تو فیلم میدیدیم چون داستان اینقدر جذاب و پرکشش هست که تایم بیشتر ضربه ای به داستان نمیزنه اتفاقا بیشتر میشد ریشه جوکر شدن و خود جوکرو ببینیم. از طرف دیگه بازی فینیکس هیچگونه اغراقی نداره بنظرم و تصور اشتباه بعضی افراده که اینگونه فکر میکنن. یه نکته دیگه که باید بگم اینه که از نظر من مقایسه هث لجر و فینیکس تا حدود زیادی اشتباهه چون فضا دو فیلم و کارکتر جوکر دقیقا عین هم نیستن و تفاوت زیادی دارن ولی هردو نفر به معنای واقعی بازی بی نظیری داشتن.
عالی عالی عالی
جوکر آینه زندگی قشر متوسط جامعه هست و همه ی ما جوکر درونمان را داریم ولی با این تفاوت که اجازه شکوفا شدن و ظهور به ان را نمی دهیم
فیلم فوق العاده ای بود من در تک تک صحنه های فیلم به گذشته زندگی خودم برگشتم
سلام
راجر ایبرت که خیلی وقته فوت شده????
قبول کنید که جوکر اثری به شدت واقعگراست و فیلم در نمایاندن فساد ، تباهی و خشونت موجود در شهری که به امنیتش مینازد با موفقیت عمل میکند و بازی معرکه واکین فینیکس در نقش جوکر سفر دردناک یک انسان به عرصۀ ویرانگریست ، فیلمی تلخ و بیمانند در توصیف زمانۀ نابههنجار ما …
اما موقع تماشای بخشهایی از فیلم ذهنم درگیر جامعه خودم شد و به یاد پولدارهایی افتادم که دنیای کاملا خاص خودشان را دارند و ثروتشان را به قیمت خون تودههایی از مردم به دست میآورند ، تودههایی که عملا هیچ چیزی ندارند و باید برای بقا جان بکنند و کیست که نداند ارتباط مستقیمی بین فقر و خشونت وجود دارد …. وقتی مردم در حال دست و پا زدن مداوم در منجلاب فقر و ذلت هستند و همه چیز در اطرافشان تلخ و سیاه و نکبتبار است وقتی در آخرین بررسی سالانه موسسه گالوپ که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده ایران به همراه کشورهای چاد ، سیرالئون ، افغانستان و عراق پنج کشور عصبانی دنیا هستند دیگر نمیتوان از آنها انتظار داشت تجمعات اعتراضی خود را در کمال آرامش برگزار کنند و به اموال عمومی آسیب نزنند چون حفظ ارزشهایی مانند انسانیت و عدالت در سایۀ تورم ۵۰ درصدی و درآمدهای محدود قابل تصور نیست …
منتقد راجر ایبرت ؟؟ ایبرت که زنده نیست
راجر ایبرت سایتی داشت که بعد از مردنش هم هنوز فعاله و منتقدهای دیگه توش مینویسن.
خیلی تحویل گرفته شده این فیلم;
بازی فینیکس معرکه بود هیچ شکی هم درش نیست اما یه لحظه از خودتون بپرسین حرف اصلی فیلم چی بود;
به عنوان مثال معترضینی که ماسک جوکر زدن واقعا داشتن به چی اعتراض میکردن؟
حقیقت اینه اون چیزی که ما دیدیم واقعا بیشتر از یه هرج و مرج ساده ی بی هدف و بی منطق نیست
و اما درمورد فروش بالای فیلم باید یه جمله از “چاک پالانیک” نویسنده کتاب باشگاه مشت زنی (fight club) رو نقل قول کنم که در مورد فروش بالا و جایزه هایی که فیلمش گرفتن میگه:
“کتابی برای خوانده نشدن نوشته بودم ولی از آنجایی که سرمایه داری (سیستم) آنتی تز خودش را هم بسته بندی میکند و به مخالف خودش میفروشد,کتاب من هم از بازی تجارت مصون نماند”
اونا اعتراض به وضع دنیا داشتن به نظام برده داری صنعتی، سیستم انسان های رباتیک، ناعدالتی و….
فکر میکنی تو دنیای کاملی داری زندگی میکنی؟
شما فقط بار معنایی فیلم رو نگرفتی! همانطور که جوکر آخر فیلم گفت “You Won’t get”
شاید بارزترین پیام فیلم اختلاف طبقاتی و بی عدالتی بود. خیلی پیام های دیگه ای ام داشت که شاید با دوباره دیدن فیلم متوجه بشید.
با تشکر از بررسی مختصر و عالی نویسنده مطلب
سلام
به شخصه همیشه از نقدهای خانم نصرالهی لذت میبرم و البته این نقد که نشان از سواد بالای ایشون رو داره خیلی پسندیدم، بله ما شاهد فیلمی بودیم که یک شخصیت کمیک و ابرقهرمانی رو دوباره متولد کرد این جوکر آن جوکر مسخره قبلی نبود که فقط دیوانه ای باشد بی منطق برای بتمنی مسخره تر باید گفت تو چه هنرمندی هستی ای تاد فیلیپس اصلا کجا بودی تاحالا چه کرده ای با جوکر، همه چیز تاثیرگذار است و از آن فیلم ها که رویت تاثیر میگذارد و تو باید چند بار تماشایش کنی، هر لحظه از فیلم تو را یاد خودت می اندازد، والبته برای خیلی ها فیلم بدی است شاید چون به حس میکنند به ضررشان است
فیلم را ببینید و لذت ببرید
خوب بود ازخوندنش لذت بردم
سلام خسته نباشید،مقاله ی کوتاه و پر محتوا بود.ممنون بابت سایت خوبتون.
خوبه که سایت شما مثل اکثر منتقدا،به دلیل سیاست فیلم را پوچ خطاب نکرده و برسی درست و خوب از این فیلم پرداخته است.
باتشکر
عالی بود..!