آشنایی با بمب‌افکن B-2 اسپیریت؛ شبح آرام اما سهمگین

درباره‌اش گفته می‌شود که «اگر روزی بتوانید بمب‌افکن B2 اسپیریت را ببینید، یعنی شما هدفش نیستید!» و این جمله به پنهان‌کاری بی‌نظیر آن در مأموریت‌ها همراه با قدرت تخریبی تعیین‌کننده‌اش اشاره دارد.

بمب‌افکن سنگین «بی-2» (B-2) با نام کامل «بمب‌افکن پنهان‌کار بی-2 اسپیریت» (B-2 Spirit Stealth Bomber) محصول شرکت نورثروپ گرامن، یکی از پیشرفته‌ترین و پنهان‌کارترین هواپیماهای نظامی جهان است که برای نفوذ به مناطق دارای پدافند بسیار پیچیده طراحی شده و از اواخر دهه‌ی 1990 میلادی وارد خدمت شد. این پرنده‌ی عظیم ترکیبی از طراحی «بال-پروازی» (Flying Wing)، فناوری‌های کاهش بازتاب راداری و توانایی حمل بمب‌های سنگین شامل بمب‌های متعارف و هسته‌ای است که آن را به یک مؤلفه‌ی کلیدی در بازدارندگی و عملیات ضربتی دوربرد تبدیل می‌کند.

‌ برای دیدن خلاصه این مقاله با هوش مصنوعی کلیک کنید!

نمی‌توان نقش پررنگ بمب‌افکن B-2 را در بازدارندگی نظامی و تأمین برتری هوایی و اطلاعاتی نادیده گرفت. این هواپیمای بال‌پروازی رادارگریز، قابلیت نفوذ به قلمروهایی با پدافند پیچیده را دارد و به اندازه‌ای دقیق حملات راهبردی را اجرا می‌کند که دیگر پلتفرم‌ها به سادگی از انجام آن برنمی‌آیند. حضور B-2 پیامدهای فنی و سیاسی را با هم دارد. از سویی یک ابزار نظامی برای هدف‌گیری مراکز حیاتی و تأمین برتری هوایی و اطلاعاتی است و از سوی دیگر عنصر بازدارنده‌ای است که ریسک تجاوز را برای رقبا بالا می‌برد.

طراحی B-2

B-2 اسپیریت بر اساس مفهوم «بال یکپارچه» ساخته شده است. یعنی بدنه‌ی آن عملا با بال یکی است و کنترل‌ها و سطوح کنترلی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که کمتر موج بازتاب راداری تولید کنند. این هندسه همراه با پوشش‌های خاص جذب‌کننده‌ی امواج، رنگ‌های ضدبازتاب و مدیریت آنتن‌ها و دهانه‌ی ورودی موتور، باعث می‌شود رادارها، به ویژه در باندهای مرسوم، بازتاب بسیار محدودی دریافت کنند. هدف اصلی طراحی، پنهان‌سازی هواپیما تا حد امکان در برابر مجموعه‌ای از سامانه‌های شناسایی مانند رادار، تشخیص‌دهنده‌ی امواج فروسرخ، آکوستیک و بصری بوده است تا بتواند بدون نیاز به پشتیبانی گسترده توسط سامانه‌های سرکوب پدافند (SEAD) وارد قلمرو دشمن شود.

ساختار بمب‌افکن B-2
Credit: Northrop Grumman

طراحی B-2 اغلب به شاهین تشبیه می‌شود. دلیل آن، شباهت در ساختار تیز و هجومی بال نسبتا باریک و جلوآمده‌ی آن است که در کنار بدنه، شبیه بال‌های کشیده و قوس‌دارِ این پرنده‌ی شکاری است. همان‌طور که شاهین برای حمله با حداقل امکان آشکار شدن و بیشترین سطح هجوم بدن خود را تغییر می‌دهد، هندسه‌ی «بال یکپارچه» در B-2 هم با لبه‌های تیز، سطوح یکپارچه و نداشتن سکان‌های عمودی، ظاهری شکارچی‌وار به هواپیما می‌دهد و در نتیجه با کاهش بازتاب راداری و کنترل امضای حرارتی و صوتی، امکان نفوذ پنهان به قلمرو دشمن را فراهم می‌کند.

یک هواپیمای بی-2 در سال 1993
Credit: U.S. Air Force; photo, Master Sgt. Kevin J. Gruenwald

قدرت این هواپیمای عظیم با بیش از 20 متر طول و بیش از 50 متر دهانه‌ی بال، توسط چهار موتور توربوفن تأمین می‌شود. برای کاهش انتشار امواج فروسرخ و افزایش شعاع عملیاتی، این هواپیما دارای «پس‌سوز» (Afterburner) نیست و امکان پرواز مافوق صوت ندارد که تصمیمی آگاهانه برای کاهش امضای حرارتی و افزایش پایداری پرواز است. بمب‌افکن B-2 دارای حداکثر سرعت 1010 کیلومتر بر ساعت و برد بدون سوخت‌گیری 11 هزار و 100 کیلومتر است. علاوه بر اینکه سوخت‌گیری هوایی برد عملیاتی آن را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهد.

خواندنی‌ها

مقایسه جنگنده جی 10 با اف 35؛ کدام قوی‌تر است؟

هزینه و تاریخچه‌ی عملیاتی

بمب‌افکن B-2 هنگام فرود
Credit: B-2 Spirit Stealth Bomber

بی-2 گران‌ترین هواپیمای جهان است و قیمت هر فروند آن به بیش از 2 میلیارد دلار می‌رسد. برنامه‌ی اولیه، تولید 132 فروند از این جنگنده بود. اما در طول دهه‌ی 1990 با پایان جنگ سرد، تولید به 20 بمب‌افکن عملیاتی و یک هواپیمای آزمایشی کاهش یافت. یک فروند سال 2008 طی سانحه‌ای نابود شد و یک فروند دیگر هم در سال 2022 به ناچار بازنشسته شد. بدین ترتیب هم‌اکنون 19 فروند B-2 عملیاتی هستند.

در حقیقت توسعه‌ی بمب‌افکن B-2 Spirit در واپسین سال‌های جنگ سرد، پاسخ مستقیم به نیاز آمریکا برای حفظ برتری راهبردی در برابر اتحاد جماهیر شوروی بود. هدف اصلی طراحی آن، دستیابی به هواپیمایی با قابلیت حمل سلاح هسته‌ای بود که بتواند بدون نیاز به اسکورت یا پشتیبانی گسترده، از میان شبکه‌های متراکم راداری بگذرد و اهداف حیاتی را در عمق خاک دشمن نابود کند. نخستین پرواز رسمی این بمب‌افکن در سال 1989 انجام شد و تا اواخر دهه‌ی 1990 به صورت عملیاتی به خدمت نیروی هوایی آمریکا درآمد. B-2 اسپیریت با ترکیب فناوری‌های نوین رادارگریزی، سامانه‌های ناوبری دقیق و توانایی حمل سلاح‌های سنگین، به سرعت به یکی از دارایی‌های استراتژیک اصلی ایالات متحده آمریکا تبدیل شد.

عمیات پرتاب بمب B-2
Credit: Ethan Miller/Getty Images

نخستین استفاده‌ی رزمی از این بمب‌افکن در جنگ کوزوو (1999) صورت گرفت که طی آن، هواپیما با پرواز مستقیم از خاک آمریکا و بازگشت بدون توقف، مأموریت‌هایی با دقت بالا علیه اهداف مستحکم صربستان انجام داد. موفقیتش در این عملیات باعث شد تا در جنگ‌های بعدی از جمله افغانستان (2001)، عراق (2003) و لیبی (2011) هم نقش پررنگی داشته باشد.

با وجود تولید تنها 21 فروند، همین تعداد محدود با توجه به برد بسیار بالا و قابلیت اجرای مأموریت‌های مستقل، تأثیر قابل توجهی بر موازنه‌ی قدرت هوایی دارند. هرچند این هواپیماها از پایگاه‌های بیرون از آمریکا مانند پایگاه‌های گوام و دیه‌گو گارسیا هم پرواز کرده‌اند، اما در حالت معمول، تمامی واحدهای B-2 در «پایگاه وایتمن» (Whiteman AFB) مستقر هستند که به همین دلیل، به یکی از مراکز کلیدی توان راهبردی هوایی آمریکا تبدیل شده و از بالاترین سطح امنیت و آمادگی برخوردار است.

رژه جنگنده‌های بی-2 در پایگاه هوایی وایت‌من
Credit: US Military

بارگذاری تسلیحاتی و مأموریت‌ها

B-2 به عنوان یک بمب‌افکن راهبردی طراحی شده و برای حمل هر دو نوع مهمات متعارف و هسته‌ای تجهیز شده است. محفظه‌های داخلی بمب، امکان حمل بیش از 18 تن مهمات را بدون افزایش سطح مقطع راداری فراهم می‌کنند. این ظرفیت داخلی اغلب برای حمل صدها بمب سبک هدایت‌شونده، برای مثال تا حدود 80 فروند بمب 500 پوندی Mk-82 یا JDAM در برخی پیکربندی‌های خاص، یا مهمات سنگین‌تر با تعداد کمتر استفاده می‌شود و انعطاف‌پذیری بالایی در انتخاب مأموریت از جمله مأموریت‌های دقیق، نفوذی یا هسته‌ای به B-2 می‌دهد و آن را به یکی از انعطاف‌پذیرترین بمب‌افکن‌های تاریخ تبدیل می‌کند.

در سال‌های پس از عملیاتی شدن، نقش B-2 توسعه یافت تا حمله‌های دقیق متعارف را هم پوشش دهد و در عمل هم، بمب‌های هدایت‌شونده‌ی ماهواره‌ای (JDAM) را در مأموریت‌های نقاط مختلف جهان به‌کار برده است. همچنین پروژه‌هایی برای یکپارچه‌سازی موشک‌ها و تسلیحات نفوذی بسیار سنگین مانند «نفوذگر مهمات عظیم» (Massive Ordnance Penetrator) روی B-2 انجام شده است تا توانایی هدف‌گیری ساختارهای زیرزمینی تقویت‌شده را هم داشته باشد.

طرحی گرافیکی از خانواده‌ی بمب‌های JDAM
Credit: USAF

مشخصات فنی کلیدی

بمب‌افکن B-2 اسپیریت یک شاهکار مهندسی است و ادغام فناوری‌های کلیدی در آن باعث شده تا برگ برنده در هر نبردی باشد. در زیر به مهم‌ترین مشخصات فنی این جنگ‌افزار اشاره شده است.

• طول: 21 متر.
• دهانه‌ی بال: 52.4 متر.
• ارتفاع: 5 متر
• سقف پرواز عملیاتی: حدود 15 هزار متر (50 هزار پا).
• سرعت: 1010 کیلومتر بر ساعت (ماخ 0.9 تا 0.95)
• برد: بیش از 11 هزار کیلومتر (6000 ناتیکال مایل) بدون سوخت‌گیری.
• موتورها: چهار موتور توربوفن GE F118.
• حداکثر وزن برخاست: 152 هزار کیلوگرم.
• خدمه: 2 خلبان.

ترکیب این ویژگی‌ها باعث شده تا B2 اسپیریت بتواند در مأموریت‌های طولانی و نفوذی، بدون نیاز به پشتیبانی مستقیم، عمل کند.

نقاط قوت و محدودیت‌ها

نقش B‑2 در میدان نبرد را باید ترکیبی هم‌زمان از توانمندی‌های فنی و محدودیت‌های عملیاتی دانست؛ این هواپیمای جت رادارگریز می‌تواند مأموریت‌هایی را پیش ببرد که برای دیگر جنگ‌افزارها دشوار یا غیرممکن است. در عین حال هزینه‌ی بالا، تعداد محدود و پیچیدگی نگهداری، استفاده‌ی گسترده از آن را محدود می‌کند.

پرتاب بمب MOP توسط B-2
Credit: USAF

نقاط قوت

• توان نفوذ به مناطق دارای پدافند پیشرفته و انجام حملات دوربرد بدون نیاز به شبکه‌ی پشتیبانی وسیع.
• ظرفیت حمل عظیم مهمات از انواع مختلف.
• قابلیت انجام مأموریت‌های هسته‌ای و متعارف در یک پلتفرم.

محدودیت‌ها

• هزینه‌ی ساخت و نگهداری بسیار بالا.
• تعداد محدود و در نتیجه آسیب‌پذیری نظامی و سیاسی بالقوه در صورت از دست رفتن حتی بخشی از این تعداد.
• فناوری پنهان‌کار در برابر برخی رادارهای باند پایین و روش‌های نوین شناسایی، می‌تواند اثر کمتری داشته باشد و بنابراین، تاکتیک‌ها و ارتقاءهای الکترونیکی دائما در حال بهبود هستند.

نقش راهبردی B-2

هرچند بمب‌افکن B-2 اسپیریت همچنان بخشی از ستون فقرات توان بازدارندگی و ضربتی دوربرد آمریکا به شمار می‌رود، اما با پیشرفت فناوری و نیاز به ناوگان وسیع‌تر و اقتصادی‌تر، بر پایه‌ی میراث B-2، پروژه‌ی بمب‌افکن نسل جدید با نام «بی-21 رایدر» (B-21 Raider) توسط نورثروپ گرامن در دستور کار قرار گرفته است تا به تدریج جایگزین آن شود. برنامه‌ی B-21 با هدف کاهش هزینه‌های عملیاتی، افزایش توانمندی‌های شبکه‌محور مانند F-35 و به‌روز نگه داشتن توان پنهان‌کاری بمب‌افکن‌های سهمگین آمریکا دنبال می‌شود؛ با این حال B-2 تا زمان ورود کامل B-21 و بازنشستگی تدریجی همچنان مأموریت‌های حیاتی را به‌عهده خواهد داشت.

رونمایی نیروی هوایی آمریکا از B-21 Raider
Credit: Reuters/David Swanson

جمع‌بندی

هواپیمای بمب‌افکن B-2 اسپیریت نمونه‌ای از پیوند پیچیده‌ی مهندسی، تاکتیک و سیاست‌های دفاعی است. جنگ‌افزاری که با هزینه و فناوری بسیار بالا ساخته شد تا در شرایطی که هواپیماهای دیگر قادر به نفوذ به عمق قلمرو دشمن نیستند، تا مأموریت‌های ضربتی راهبردی را در دشوارترین شرایط برعهده گیرد.

کاملا روشن است که اهمیت B-2 تنها در مشخصات فنی آن خلاصه نمی‌شود، بلکه نقش بازدارنده‌ی این پرنده همراه با ترکیب نیروهای استراتژیک و توانایی اجرای مأموریت‌های حساس و دوربرد است که اهمیت آن را چند برابر می‌کند. هرچند شمار این هواپیماها اندک است، اما اثر بازدارندگی و عملیاتی‌شان، به ویژه در مأموریت‌های نیاز به پنهان‌کاری و دوربرد، بسیار قابل توجه است. در نهایت، B-2 اسپیریت یادآور این واقعیت است که در نبردهای مدرن، گاهی پنهان‌کاری و دقت، از کمیت و سرعت مهم‌تر است.

منابع: Britannica, Northrop Grumman, FAS, AF Museum, USAF