راهنمای تماشای بارش شهابی اسدی ۱۴۰۴ با احتمال مشاهده‌ی آذرگوی

در سال 1404، بارش شهابی اسدی در شامگاه 25 آبان (16 نوامبر) به اوج خود خواهد رسید و با توجه به نبود نور ماه، فرصت خوبی برای تماشای اجرام درخشان آن فراهم است. به ویژه اگر از شهر و آلودگی نوری فاصله بگیرید، احتمال مشاهده‌ی شمار بیشتری از شهاب‌های اسدی و حتی آذرگوی وجود دارد.

‌ برای دیدن خلاصه این مقاله با هوش مصنوعی کلیک کنید!

مشخصات بارش شهابی اسدی 1404

شهاب‌های بارش شهابی اسدی، از اواسط آبان تا اوایل آذر فعال هستند و اگر در این بازه به مناطق بسیار تاریک بروید، می‌توانید برخی از آن‌ها را ببینید اما اوج فعالیت آن‌ها، در ساعت‌های پایانی یک‌شنبه 25 آبان و بامداد دوشنبه 26 آبان است که زمین از بخش متراکم جریان شهابی می‌گذرد و اگر سحرخیز باشید ممکن است بتوانید تا 15 شهاب در ساعت (ZHR) را در آسمان بدون ماه تماشا کنید.

ورود یک آذرگوی بارش شهابی اسدی به جو
Credit: Ollie Taylor

بر خلاف سال گذشته، بارش شهابی اسدی امسال در 1404، به لطف شبی تقریبا بدون ماه، یکی از بهترین پنجره‌های رصدی خود را در مقایسه با سال‌های اخیر ارائه می‌دهد. به گفته‌ی «انجمن شهاب آمریکا» (American Meteor Society)، هلال ماه در حال کاهش که فقط 9 درصد آن روشن است، اواخر ساعت‌های پیش از طلوع خورشید، از افق سر برمی‌آورد و بنابراین در ساعت‌های اصلی رصد بارش شهابی، نور آن مانع دیدن شهاب‌ها نخواهد بود.

• اوج پیش‌بینی شده: روز 17 نوامبر 2025 (26 آبان 1404) ساعت 18:00 وقت هماهنگ جهانی (21:30 به وقت تهران)
• زمان رصد: اواخر شب 25 آبان تا سپیده‌دم 26 آبان. بامداد روز 27 آبان هم تماشای آن ممکن است.
• بازه‌ی بارش: 12 آبان تا 11 آذر (3 نوامبر تا 2 دسامبر)؛ این بازه، زمانی است که سیاره زمین از میان جریان شهاب‌ها در فضا عبور می‌کند!
• کانون بارش: در صورت فلکی شیر (اسد) که حدود نیمه‌شب طلوع می‌کند و سپیده‌دم در بالاترین نقطه‌ی آسمان قرار می‌گیرد.
• فاز ماه هنگام بارش: ماه نو 20 نوامبر (29 آبان) در ساعت 06:47 به وقت هماهنگ جهانی (10:17 به وقت تهران) شکل می‌گیرد. بنابراین هلال باریک و رو به کاهش ماه در روز اوج بارش، با شهاب‌های اسدی 1404 تداخل نخواهد داشت.
• تعداد شهاب‌های مورد انتظار در اوج و شرایط ایدئال: در یک آسمان تاریک و بدون ماه، ممکن است 10 تا 15 شهاب در ساعت ببینید.

کانون بارش شهابی اسدی در صورت فلکی اسد (شیر) قرار دارد. این صورت فلکی در اواخر آبان، درست پیش از نیمه‌شب طلوع می‌کند. ستاره‌ی قلب الاسد، درخشان‌ترین ستاره‌ی آن است و سر شیر به شکل یک علامت سوال یا داس دیده می‌شود.
Credit: EarthSky

شهاب‌های اسدی، به سرعت زیادشان شناخته می‌شوند چون با سرعت تقریبی 70 کیلومتر بر ثانیه، به جو زمین برخورد می‌کنند. این سرعت، اغلب باعث شکل‌گیری شهاب‌های درخشان یا «آذرگوی» (Fireball) می‌شود که برخی از آن‌ها رد پایداری از خود بر جای می‌گذارند.

دنباله‌دار مادر بارش شهابی اسدی

دنباله‌دار دوره‌ای «تمپل-تاتل» (Tempel-Tuttle) که به طور رسمی با نام 55پی/تمپل-تاتل شناخته می‌شود، عامل شکل‌گیری بارش شهابی اسدی است. «ویلیام تمپل» (William Tempel) از رصدخانه‌ی مارسی در فرانسه در شامگاه 19 دسامبر 1865 این دنباله‌دار را کشف کرد. هنگام کشف، او دنباله‌دار را در آسمان نیمکره‌ی شمالی، در بخشی از آسمان زیر ستاره‌ی قطبی و نزدیک به ستاره‌ی «بتای خرس کوچک» (Beta Ursae Minoris) مشاهده کرد.

خبر کشف این دنباله‌دار در سراسر اروپا منتشر شد، اما هنوز به آمریکا نرسیده بود. «هوراس تاتل» (Horace Tuttle) از رصدخانه‌ی کالج هاروارد هم 17 روز بعد و به طور مجزا، در شامگاه 5 ژانویه 1866، آن را مشاهده کرد و چون یک کشف مستقل بود، نام تاتل هم بر روی این دنباله‌دار قرار گرفت. طبق اندازه‌گیری‌ها، دانشمندان مدار آن را 33.17 سال محاسبه کردند و از طرفی خیلی زود دریافتند که طوفان‌ها و بارش‌های شهابی اواسط نوامبر هر سال، نتیجه‌ی این دنباله‌دار هستند.

دنباله‌دار تمپل-تاتل در سال 1998
Credit: National Astronomical Observatory in Japan

با رسیدن به دوره‌ی بازگشت مورد انتظار در سال 1899 اشتیاق برای دیدن یک بارش شهابی بزرگ، بسیار بیشتر از دیدن خود دنباله‌دار بود، بنابراین نه تنها فرصت دیدن آن از دست رفت، بلکه بارش شهابی بزرگی هم روی نداد. در دوره‌ی بعدی یعنی 1932 هم رصدخانه‌ها از میدان دید باریک استفاده کردند که باعث شد رصد دنباله‌دار را از دست بدهند و باز هم بارش شهابی قابل توجهی روی نداد.

سرانجام هنگام بازگشت در سال 1965 با قدر 16، تلسکوپ‌های بسیار بزرگ موفق به مشاهده‌ی آن شدند. در پی این گذر، سال 1966 یک طوفان شهابی تماشایی رخ داد. هنگام بازگشت بعدی در اوایل 1998 روشنایی دنباله‌دار به اندازه‌ای بود که با دوربین دوچشمی دیده می‌شد. این عبور هم در سال‌های 1999 تا 2001 بارش‌های چشمگیری ایجاد کرد. 55پی/تمپل-تاتل قرار است در اوایل سال 2031 بازگردد.

حکاکی چوبی قدیمی اثر آدولف والمی، طوفان شهابی اسدی 1833 را معروف به «شبی که ستاره‌ها فرو ریختند» به تصویر می‌کشد.
Public Domain:

بارش شهابی معروف اسدی، یکی از بزرگ‌ترین طوفان‌های شهابی را در تاریخ معاصر ایجاد کرده است. نرخ بارش شهابی در بامداد 17 نوامبر 1966، در یک بازه‌ی 15 دقیقه‌ای، به هزاران شهاب در دقیقه رسید. در آن شب، شهاب‌های اسدی برای مدت کوتاهی، مانند باران باریدند. برخی از ناظران، تصور قوی داشتند که زمین در فضا از میان جریان شهاب‌ها می‌گذرد. طوفان‌های شهابی اسدی گاهی در چرخه‌های 33 تا 34 ساله تکرار می‌شوند اما این دوره الزاما همیشگی نیست.

برای تماشای بارش به کدام سمت باید نگاه کرد؟

شهاب‌های بارش‌های سالانه، نام خود را از نقطه‌ای در آسمان می‌گیرند که به نظر می‌رسد از آن نقطه خارج می‌شوند. بر همین اساس نام این بارش هم از صورت فلکی «اسد» (Leo) گرفته شده است، چون این شهاب‌ها در چشم ناظر زمینی، از نزدیکی ستاره‌هایی که نمایانگر یال شیر هستند، به سمت بیرون حرکت می‌کنند.

بارش شهابی اسدی در آلبرتا، کانادا
Credit: Joel Weatherly

اگر مسیر شهاب‌های اسدی را در گنبد آسمان به سمت عقب دنبال کنید، به نظر می‌رسد که از نزدیکی ستاره‌ی «جبهه» (Algieba) در صورت فلکی اسد سرچشمه می‌گیرند. این نقطه «کانون بارش» (Radiant) است. این نقطه در حقیقت یک خطای دید بر اثر پرسپکتیو است. مانند این که روی ریل راه‌آهن بایستید و به دوردست نگاه کنید و همگرایی ریل‌ها را ببینید. خطای کانون بارش هم از این واقعیت ناشی می‌شود که شهاب‌ها در مسیرهای موازی حرکت می‌کنند.

توجه کنید که برای تماشای بارش شهابی نیازی نیست که به محل کانون بارش نگاه کنید. شهاب‌ها اغلب تا زمانی که حدود 30 درجه از نقطه‌ی کانون بارش فاصله نگیرند، قابل مشاهده نیستند. آن‌ها از تمام جهت‌ها از کانون بارش به بیرون جریان دارند و بنابراین، شهاب‌های اسدی هم مانند شهاب‌های تمام بارش‌های سالانه، در تمام نقاط آسمان ظاهر می‌شوند.

بارش شهابی اسدی در رپید سیتی، داکوتای جنوبی
Credit: Kathie O’Donnell

برای داشتن بهترین تجربه، برنامه‌ریزی کافی داشته باشید که بین ساعت 2 بامداد تا سپیده‌دم 26 آبان، به بیرون بروید. ضمن همراه داشتن لباس و نوشیدنی گرم، مکانی دور از چراغ‌ها و نور شهر پیدا کنید که افق وسیعی داشته باشد. سپس روی زمین دراز بکشید و به چشمان خود حدود 20 تا 30 دقیقه فرصت بدهید تا با تاریکی سازگار شوند. در نهایت محدوده‌های مختلف آسمان را در نظر داشته باشید تا بتوانید از گذر تیر شهاب لذت ببرید.

بارش شهابی اسدی؛ آرام اما دیدنی

در سال 1404، پس از نیمه‌شب تا سپیده‌دم 26 آبان، می‌توانید منتظر بارش شهابی اسدی باشید. کانون بارش در صورت فلکی شیر، حدود نیمه‌شب طلوع می‌کند و سپیده‌دم در بالاترین نقطه‌ی آسمان قرار می‌گیرد. هرچند در بارش اسدی نباید انتظار شهاب‌های زیادی را داشته باشید اما اهمیت بارش امسال از این نظر است که هلال رو به کاهش ماه، آسمانی تاریک را برای تماشای شهاب‌ها رقم خواهد زد.

بارش شهابی مهم بعدی، بارش شهابی جوزایی است که پربارترین بارش شهابی سال لقب گرفته است و در 21 و 22 آذر (13 و 14 دسامبر) به اوج خود می‌رسد و ممکن است تا حدود 140 شهاب در ساعت قابل مشاهده باشد.

عکس کاور: یک آذرگوی در بارش شهابی اسدی
Credit: Wenbin, Getty Images

منابع: EarthSky, Live Science, Royal Museum Greenwich