در شماره‌ی ۷۴ ماهنامه‌ی اندیشه پویا پاسخ داده شد: چگونه دیجی‌کالا رکورد فروش آنلاین کتاب را زد؟
به نقل از اندیشه پویا؛ دیجی‌کالا به مناسبت‌های مختلف از جمله در اردیبهشت‌ماه که تداعی‌کننده‌ی سنت سالانه‌ی نمایشگاه کتاب است، جشنواره‌هایی برای فروش کتاب در نظر می‌گیرد و با این اقدام توانسته است پلی باشد میان ناشرین و مخاطبانشان. این جدایِ حضوری است که دیجی‌کالا با سرمایه‌گذاری روی پلتفرمِ فیدیبو در فضای عرضه‌ی کتاب‌های دیجیتال دارد. با چنین تلاش‌هایی فروردین امسال،دیجی‌کالا رکوردی در فروش کتاب ثبت کرد و در ۲۴ ساعت، پانصدهزار جلد کتاب فروخت. این‌ها و بیشتر از این‌ها موضوع گفت‌وگو‌هایی با سجاد رسولی مدیر کتاب و فرهنگ و هنر در مجموعه دیجی‌کالا و سحاب محب‌علی، مدیر روابط عمومی فیدیبو است که در ادامه می‌خوانید.
سجاد رسولی، او ۷ سال است که در گروه کتاب و فرهنگ و هنر در مجموعه دیجی‌کالا مشغول است و اکنون مدیریت این گروه را عهده‌دار است.
اگر اشتباه نکنیم دیجی‌کالا تاکنون هفت دوره جشنواره‌ی فروش مجازی کتاب برگزار کرده. آخرینش همین اردیبهشت امسال بود که تداعی سال‌های برگزاری نمایشگاه کتاب در این زمان بود. با چه هدفی این جشنواره‌ها را برگزار می‌کنید؟
بله، هدف ما از نمایشگاه مجازی کتاب، فراهم آوردن امکاناتی برای فروش و عرضه‌ی کتاب در دیجی‌کالا در ایامی است که زمانی به نمایشگاه کتاب اختصاص داده می‌شد. ما از سال ۹۳ هم‌زمان با نمایشگاه کتاب در اردیبهشت ماه و هفته کتاب در آبان ماه این فعالیت را در دیجی‌کالا آغاز کردیم و اولین هدفمان این بود که در توزیع و دسترسی سراسری کتاب، تنوع قابل قبولی را ایجاد کنیم. متأسفانه شاهدیم که حتی در شهرهای بزرگمان هم بعضی کتابفروشی‌های چهل پنجاه ساله یا رو به تعطیلی هستند یا بیشتر به فروش کتاب‌های کمک درسی رو آورده‌اند. با این چشم‌انداز از اولین اهداف ما فراهم کردن ایجاد امکان توزیع عادلانه و دسترسی سراسری به کتاب برای همه‌ی مردم بود. هدف دوم ما معرفی تازه‌های نشر و گفتوگو با چهره‌های مؤثر در بخش تألیف و ترجمه به‌خصوص برای آشنایی جمعیت جوان و نوجوان بود. هدف سوممان هم ارائه‌ی تسهیلاتی منطقی در زمینه‌ی حمل‌ونقل و ارسال کتاب‌های خریداری‌شده بود. خوشبختانه روند خوبی را هم طی کرده‌ایم و امروز در اعداد فروش به نمایشگاه‌هایی که به صورت فیزیکی برگزار می‌شوند خیلی نزدیک شده‌ایم.
روز ۱۵ فروردین ۱۴۰۰، رکورد فروش کتاب در دیجی‌کالا با فروش پانصد هزار جلد کتاب در ۲۴ ساعت شکسته شد. چه اتفاقی افتاده بود؟ برنامه‌ی خاصی برای فروش تدارک دیده بودید؟
چنین ابعاد فروشی هیچ‌وقت با کار کوتاه‌مدت و یا حتی میان‌مدت حاصل نمی‌شود. ۱۵ فروردین امسال هم روزی نمادین بود که تیمی متشکل از پرسنل دیجی‌کالا و فروشندگان عضو پلتفرم دیجی‌کالا رقم زدند. این رکورد حاصل بستری بود که پلتفرم دیجی‌کالا از حداقل دو سال قبل ایجاد کرده بود. از اسفند سال ۹۸ ما به دلیل شرایط خاصی که کرونا به وجود آورده بود به توسعه‌ی ویترین اصناف کمک زیادی کردیم. اتفاق روز ۱۵ فروردین ادامه‌ی موجی بود که توسط خریداران و کاربران دیجی‌کالا به وجود آمده بود. دیجی‌کالا تنوع بی‌نظیری از کتاب‌های قابل عرضه با امکانات لجستیکی مطلوب در قالب یک پلتفرم مشتری محور ارائه می‌دهد و ما این بستر را از دوران قبل از پاندمی فراهم کرده بودیم اما سال ۹۹ به توسعه‌ی آن رو آوردیم و با اعتمادی که مشتریان به ما کردند، نتیجه‌اش را به صورت نمادین در ۱۵ فروردین دیدیم.
امسال در نمایشگاه سالانه‌اتان برنامه‌ای ویدیویی با عنوان «کتاب‌هوس» با حضور نویسندگان و مترجمان ایرانی اجرا کردید که دغدغه‌اش معرفی و مرور کتاب بود. این شکل برنامه‌های محتوامحور چقدر در جلب مخاطب موفق بود؟
ما اعتقاد داریم که وقتی یک محصول فرهنگی تولید میشود حتما این رسالت را هم باید داشت که آن را به مصرف‌کننده رساند، به‌خصوص در روزگاری که فرصت ارائه و شناخت محصولات فرهنگی کمتر شده و نسل جدید را باید با آگاهی‌بخشی همراه کرد. مشتریان دیجی‌کالا اکثرا از قشر جوان جامعه هستند و بازخوردهایی که از «کتاب‌هوس» داشتیم نشان می‌داد اقدامات ما در شناخت و آگاهی‌بخشی مخاطبین اثرگذار بوده. ما برای کتاب‌های پرفروش، نقد و بررسی تخصصی کتاب هم روی سایت قرار می‌دهیم و این نقد و بررسی‌ها توسط تیم تولید محتوای دیجی‌کالا به صورت اختصاصی نگارش می‌شوند. ما این امکان را هم فراهم کرده‌ایم که نظرات کاربران دیجی‌کالا درباره‌ی کتاب‌ها بدون محدودیت منتشر شود که خودش به نوعی یک راهنمای خرید است. علاوه بر آن برطبق یکی از پروژه‌های در دست بهره‌برداری، به‌زودی امکان مطالعه‌ی بخشی از کتاب در نسخه‌ی الکترونیکی روی پلتفرم دیجی‌کالا به وجود می‌آید که آن هم به نظرمان بسیار مؤثر خواهد بود.
کتاب‌هایی هستند که ترجمه‌های متعدد در نشرهای مختلف دارند و در دیجی‌کالا قابل خریداری است. آیا دیجی‌کالا فرایندی دارد که به خواننده درجهت معرفی ترجمه‌ی بهتر کمک کند؟
این سؤال مهمی است و جواب به آن نیاز به طرح یک مقدمه دارد. اول ببینیم کتاب در پلتفرم دیجی‌کالا چگونه عرضه میشود. دیجی‌کالا دو بازوی فروش کتاب دارد. یکی واحد بازرگانی دیجی‌کالا یا همان بخش ریتیل و یکی هم پلتفرم مارکت‌پِلِیس. در واحد بازرگانی یا ریتیلِ دیجی‌کالا از ابتدا بنا را این‌طور گذاشتیم که با ناشران برتر کشور به صورت بسیار گزیده و الک شده تعامل و همکاری کنیم و حدود شش تا هفت هزار عنوان کتاب از ناشرین طراز اول و ممتاز کشور تهیه میشود. در بخش ریتیل اما در بخش مارکت پلیس افراد می‌توانند به صورت عمومی پنل خودشان را افتتاح کنند، آموزش‌هایی ببینند و طبق مقررات به فعالیت تجاری بپردازند و فروشنده شوند. در بخش کتاب ما مقررات مارکت‌پِلِیس را بهینه کرده‌ایم و فقط به افراد خاصی امکان فروش کتاب در دیجی‌کالا داده‌ایم، تا به نوعی این نظارت کیفی اتفاق بیفتد. به چه کسانی امکان حضور داده‌ایم؟ اول، ناشران ایرانی که دارای مجوز معتبر از وزارت ارشاد هستند؛ دوم، کتاب‌فروشی‌هایی که دارای مجوز معتبر از اتحادیه کتابفروشان هستند و سوم، شرکت‌ها و مؤسسات پخش که هم‌زمان از وزارت ارشاد و اتحادیه جواز کسب داشته باشند. ما به هیچ فردی خارج از حوزه‌ی نشر اجازه نمی‌دهیم در دیجی‌کالا فروش مستقیم داشته باشد و کتاب عرضه کند و هر اتفاقی که در بستر پلتفرم مارکت پلیس دیجی‌کالا می‌افتد از سوی اهالی و اعضای صنف محترم ناشرین و کتابفروشان است. ما نمی‌توانیم در فرایند ارائه‌ی محصولات و خدمات ابراز سلیقه کنیم. اما از ابتدای امسال با انتشار محتوای جانبی و مقالاتی مانند «چگونه حرفه‌ای کتاب بخوانیم؟» در دیجی‌کالامگ آگاهی‌بخشی به خریداران کتاب را آغاز کرده‌ایم. ما وظیفه‌ی اجتماعی خودمان می‌دانیم که ارزش‌ها را پررنگ کنیم ولی نمی‌توانیم وارد وادی سلیقه و ممیزی بشویم.
برای مشتریان عام کتاب، در روند انتخاب، تخفیف نقش بزرگی ایفا می‌کند. تخفیف‌های شما گاهی به ۷۰ تا ۸۰ درصد می‌رسد که در نمایشگاه‌های کتاب کمتر شاهد چنین تخفیفی هستیم. سازوکار اختصاص چنین تخفیف‌هایی چیست؟
در بخش بازرگانی دیجی‌کالا تخفیف‌ها با توافق ناشر اتفاق می‌افتد و منطقی و دوره‌ای است. اما در مارکت‌پلیس دیجی‌کالا خود ناشر باتوجه به کاهش هزینه‌ها در ارتباط مستقیم خودش با مشتریان، این هزینه‌ها را به تخفیف تبدیل می‌کند تا رقابت ایجاد شود.
به‌تازگی خبری هم درباره‌ی وصل شدن امکان جست‌وجو در کتابخانه ملی به جست‌وجوهای کتاب در دیجی‌کالا منتشر شده بود. این ارتباط چه تحول و تغییری در فروش شما ایجاد می‌کند؟
ما حساسیت جدی داشتیم که کتاب‌هایی که توسط فروشندگان در وب‌سایت منتشر میشود، صحت‌سنجی شوند. در حال حاضر به شکل محدود و در آینده به صورت گسترده، تمام اطلاعات وارد شده در دیجی‌کالا با رفرنس کتابخانه‌ی ملی صحت‌سنجی می‌شوند و نواقص یا مغایرت‌ها بررسی می‌شوند. این موضوع برای ما به یک پروژه‌ی بزرگ‌تر در آینده که پروژه‌ی شبکه‌ی عصبی اطلاعات کتاب است منتهی خواهد شد و امیدواریم در آینده این همکاری ما با کتابخانه‌ی ملی ابعاد بزرگ‌تری پیدا کند.
فیدیبو که پلتفرم‌های خوب عرضه‌ی کتاب به صورت دیجیتال است، امروز از زیرمجموعه‌های دیجی‌کالا است. چرا دیجی‌کالا احساس کرد که باید حضور در این عرصه هم داشته باشد و آیا با دراختیارگرفتن فیدیبو به اهدافی که در نظر داشتید رسیده‌اید؟
گروه کتاب دیجی‌کالا از ابتدا کار را با کتاب چاپی آغاز کرد و بعد وارد فروش کتاب‌های صوتی شد. تصمیم ما این بود که در حوزه‌ی کتاب الکترونیک هم موقعیتی داشته باشیم. دو تصمیم وجود داشت؛ یا از ابتدا این بخش را خلق کنیم یا از تجربه‌های موفق موجود در بازار استفاده کنیم. ما انتخاب کردیم که بخش دیگری را به دیجی‌کالا ملحق کنیم و در اختیار گرفتن فیدیبو تصمیم نهایی ما برای گزینه‌ی پلتفرم کتاب الکترونیکی بود. فیدیبو بهترین پلتفرم ارائه‌ی کتاب الکترونیکی بود که هم از لحاظ مسائل تکنیکی و هم از لحاظ مسائل ارتباطی و شناختی که از بازار داشت، راهش را آزموده بود و همین باعث شد همکاری ما شکل بگیرد.
و در پایان، اقبال از مجلات در دیجی‌کالا چگونه است؟ در سطح قابل‌قبولی است؟
مکانیزم توزیع مجله در ایران یک مکانیزم سنتی است و از طرف دیگر مجلات خوانندگانی دارند که زمان دریافت محصول برایشان اولویت اول را دارد. با این همه با امکانات لجستیکی که در دیجی‌کالا فراهم کرده‌ایم توانسته‌ایم حدود ۱۲۰۰ عنوان مجله را که ۴۰۰ عنوان آن مجلات فارسی هستند، در دیجی‌کالا عرضه کنیم. البته همچنان در ابتدای مسیر هستیم و به توسعه این بخش نیاز داریم و بخشی از این توسعه با تلاش و همکاری خود صنف نشریات باید ایجاد شود.
سهاب محب‌علی، مدیر روابط عمومی فیدیبو
فیدیبو با ادغام و حل شدن در دیجی‌کالا چه امکاناتی بالقوه‌ای را توانست به امکانات بالفعل تبدیل کند و در چه مسیر تازه‌ای قرار گرفت؟
فیدیبو سال ۹۲ کارش را شروع کرد و بعد از مدت کوتاهی اعتماد و توجه کاربران را جلب کرد. با سرمایه‌گذاری دیجی‌کالا، فیدیبو استراتژی جدیدی پیدا کرد، اتکای روی نیروی متخصص بیشتر شد و اعتماد جامعه نشر هم به آن افزایش پیدا کرد. مطابق آنچه امروز می‌بینیم فیدیبو به چنین جایگاهی در فضای کتاب آنلاین دست پیدا کرد و توسعه و رشد فیدیبو چندین برابر شد. دیجی‌کالا با توجه به کاراکتر برندی که دارد، بسیار به فیدیبو کمک کرد تا اهداف بلندمدتش در کوتاه‌مدت قابل دستیابی شود. ما تلاش داریم دستگاه‌های کتابخوان را ارتقا دهیم و در حال آماده‌سازی نسل جدیدی از کتابخوان‌‌ها هستیم. فیدیبو اولین پلتفرم در ایران بود که تلاش کرد این ابزار را در اختیار مخاطبین بگذارد و اکنون درصددیم نسل جدیدی از کتابخوان‌های الکترونیک ارائه بدهیم.
دانلود غیرقانونی در سال های اخیر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ناشران از یکسو و پلتفرم‌های دیجیتال از سوی دیگر بوده است. درباره‌ی حفظ حقوق مؤلفین و ناشرین چه اقداماتی در فیدیبو انجام شده است؟
ما کانال‌های تلگرامی و سایت‌ها و فضاهایی که بستر دانلود غیرقانونی بوده‌اند را چه با گفتوگو چه از طرق قانونی محدودتر می‌کنیم. بسیاری از آن‌ها قبول کرده‌اند که نسخه‌های الکترونیکی را به صورت قانونی به فروش برسانند. خوشبختانه در سال‌های اخیر با فرهنگ‌سازی دانلود غیرقانونی بسیار کمتر شده و ما هم در تولید محتواهایمان به این فرهنگ‌سازی کمک خواهیم کرد.
فیدیبو وارد عرضه‌ی نسخه‌های صوتی و کتاب‌های شنیداری هم شده است، در این زمینه آیا خودتان هم تولید دارید یا نه؟
فیدیبو فقط پلتفرم عرضه‌ی این آثار است. محصولات شنیداری را رادیو پوشه، آوانامه و شرکت‌های دیگر تولید
می‌کنند و ما در فیدیبو عرضه می‌کنیم. ما دخالت مستقیمی در انتخاب چهره خوانشگر، نوع کتاب و قیمت نداریم. فقط مشورت می‌دهیم. اما همان‌طور که اشاره داشتید، بخش کتاب‌های صوتی در فیدیبو بسیار رشد داشته و توانسته مخاطب تازه‌ای متفاوت از مخاطب قبلی جلب کند بدون اینکه جایگزینی برای کتاب کاغذی یا نسخه های PDF باشد. بگذارید این را همین جا بگویم که ما یک کتابفروشی بسیار بزرگیم که سرمایه‌گذاری‌امان در جلب اعتماد کاربران است. ما این فرصت را برای کاربر فراهم می کنیم که محصول دلخواه خودش را انتخاب کند. البته که ما محتوای خوب در معرفی آثار تولید می‌کنیم و به‌زودی با حضور آقای امیرحسین صدیق، برنامه‌های ویدیویی نه فقط به منظور معرفی کتاب در دنیا و ایران که در معرفی فعالان حوزه نشر و بازیگران اصلی این حوزه هم خواهیم داشت. در واقع ما تلاش می‌کنیم سلیقه‌سازی کنیم بی‌آنکه به‌عنوان یک پلتفرم بخواهیم قضاوت کنیم.
چند درصد از مخاطبان فیدیبو، افراد خارج از کشور هستند که دسترسی مستقیم به آثار تالیفی داخل ایران ندارند؟
این تعداد نسبت به سال های گذشته افزایش یافته و خوشبختانه شاهد هستیم که دانشجویان و علاقمندان کتاب های ایرانی در سراسر جهان امروز مشترک فیدیبو هستند.
شما در حال تهیه یک گزارش سالانه هم هستید. می‌خواهیم بدانیم که در بخش فروش مجلات، فیدیبو چگونه پیش رفته. آیا رضایت داشته‌اید؟
ما در فیدیبو با یک سیر صعودی در فروش مجلات الکترونیکی روبه‌رو بوده‌ایم و این برای خودمان هم جالب است. اتفاقا ماهنامه اندیشه پویا، موفق‌ترین و محبوب‌ترین مجله‌ای است که نسخه الکترونیکی‌اش در فیدیبو خریداری میشود و گزارش سالانه‌ی ما هم این را نشان خواهد داد.
این مطلب اولین بار در ماهنامه اندیشه پویا منتشر شده و در اتاق خبر دیجی‌کالا باز نشر داده میشود.
