مهمترین رویدادهای نجومی پاییز ۱۴۰۴ که نباید از دست بدهید!
در حالی که اعتدال پاییزی را پشت سر گذاشتهایم، آسمان فصل پاییز از درخشندگی زحل گرفته تا شهاب باران، میزبان رویدادهای نجومی جذابی است که تماشای آن برای علاقهمندان به آسمان شب توصیه میشود.
فرصت مناسب برای تماشای زحل
ابرماه پاییزی
مقارنهی ماه با سیارات و اجرام اعماق آسمان
بارش شهابی جباری
دو دنبالهدار تماشایی در آسمان
بارش شهابی جوزایی
بارشهای شهابی اژدهایی و ثوری
رصد رویدادهای نجومی پاییز 1404
فرصت مناسب برای تماشای زحل
اگر میخواهید ارباب حلقههای منظومهی شمسی، یعنی سیارهی زحل را در بهترین حالت خود ببینید، نباید شبهای پاییزی را از دست بدهید. با وجود آنکه از نقطهی دقیق مقابلهی زحل گذشته است اما این سیاره همچنان نسبت به زمین در سمت مخالف خورشید قرار دارد و در پاییز فرصتی عالی برای تماشای آن فراهم است.
زحل و حلقههای آن
Credit: Getty Images/NASA/ESA/STSC11/E.Karkoshka/UArizona/SPL
مقابله زمانی است که سیاره نسبت به زمین در سمت مقابل خورشید قرار میگیرد و بنابراین نور خورشید تمام قرص آن را برای ناظران زمینی روشن میکند. این پدیده هرچند یک رویداد غیرمعمول نیست، اما یکی از آسانترین و رضایتبخشترین لحظهها برای رصد سیارات به شمار میرود.
برای دیدن زحل در پاییز باید پس از غروب خورشید، سمت شرق آسمان را نگاه کنید. نقطهی درخشانی که کمی به رنگ زرد متمایل است، همان سیارهی تماشایی منظومهی شمسی است. به ویژه اگر دوربین دوچشمی یا تلسکوپ هم در اختیار داشته باشید، میتوانید حلقهها و قمرهای گالیلهای آن را هم تشخیص دهید و حتی از آنها عکس بگیرید.
اَبَرماه پاییزی
ماه مداری تقریبا بیضیشکل دارد و وقتی در نزدیکترین نقطه به زمین قرار میگیرد، گفته میشود که در حضیض است. زمانی که حضیض مداری با ماه کامل همزمان باشد، به عنوان ابرماه شناخته میشود که میتواند تا 14 درصد بزرگتر و 30 درصد روشنتر از زمانی به نظر برسد که از زمین دورتر است.
طلوع ابرماه بر فراز تپه گلاستونبری تور انگلستان
Credit: PA/ Ben Birchall
ابرماه در پاییز به ترتیب در میانهی 7 و 8 اکتبر (14 و 15 مهر)، 5 نوامبر (14 آبان) و دیگری در 4 دسامبر (13 آذر) روی میدهد. با وجود آنکه دیدنِ تفاوت ظاهری بین یک ماه کامل عادی و یک ابرماه برای چشم غیرمسلح دشوار است، اما تماشای آن خالی از لطف نخواهد بود و به ویژه زمانی که در افق قرار دارد، عکاسی از آن با پدیدههای زمینی و ساختمانها میتواند صحنههای چشمنوازی ایجاد کند.
علاوه بر این، هنگام وقوع ابرماه، رصد جزئیات سطحی ماه آسانتر است چون سایهها در دهانهها واضحتر دیده میشوند و کنتراست سطوح ماه قابل تشخیصتر خواهد بود.
مقارنهی ماه با سیارات و اجرام اعماق آسمان
در پاییز امسال، همنشینی ماه با دیگر اجرام آسمان هم مناظر زیبایی میآفریند. از جمله 5 مهر که در کنار ستارهی قلبالعقرب قرار میگیرد و از حدود ساعت 18:15 با جدایی زاویهای حدود 1.8 درجه قابل مشاهده است. از غروب روز 13 مهر هم میتوانید آن را در کنار سیارهی زحل پیدا کنید که فاصلهی آنها تا صبح روز چهاردهم به 3.2 درجه کاهش مییابد. سیارهی زهره هم در صبحگاه 28 مهر پیش از ساعت 5:00 به حدود 5.7 درجهای ماه میرسد.
در عصرگاه اول آبان حدود ساعت 17:45 هم میتوان آن را در کنار سیارههای عطارد و مریخ یافت. 11 آبان سیارهی ناهید با جدایی زاویهای 3.5 درجه دوباره به ملاقات ماه میرود و 15 آبان هم از حدود ساعت 18:00 میتوانید اختفای تماشایی خوشهی پروین با ماه را رصد کنید. در 8 آذر زحل و ماه دوباره کنار هم قرار میگیرند و شامگاه 16 آذر هم قمر زمین با سیارهی مشتری همنشین میشود.
بارش شهابی جباری
بارش شهابی جباری (Orionid) هرچند جزو بارشهای شهابی خیلی شناختهشده نیست اما اگر آسمان تاریکی داشته باشید، دیدن آن خالی از لطف نخواهد بود. این بارش از نیمهی آبان تا نیمهی آذر فعال است و اوج آن در شبِ 20 تا 22 اکتبر 2025 (28 تا 30 مهر) روی میدهد. خوشبختانه امسال وقوع این بارش شهابی با ماه نو همزمان است و بنابراین اثر نور ماه در کمترین میزان خود قرار دارد که شرایط را برای رصد شهابها مهیا میکند.
بارش شهابی جباری
Credit: Getty Images/Will Langlands
شهابهای بارش جباری که از بقایای دنبالهدار معروف هالی سرچشمه میگیرند، سریع و گاه درخشان هستند و دنبالهای طولانی دارند که در ساعتهای پس از نیمهشب تا سحر بهتر دیده میشوند. برای دیدنِ بیشترین تعداد شهاب، باید از نور شهر دور شوید، در حالت مناسبی روی زمین دراز بکشید و کل آسمان را با چشم غیرمسلح زیر نظر بگیرید و البته بیشترین تمرکز را بر اطراف صورت فلکی جبار (شکارچی) داشته باشید. به طور معمول در این بارش شهابی انتظار حدود 10 تا 20 شهاب در ساعت میرود که در این میان احتمال دیدن آذرگوی هم وجود دارد.
دو دنبالهدار تماشایی در آسمان
امسال آسمان میزبان یک رویداد غیرتکراری هم هست. بر اساس گزارشها ممکن است در اواخر اکتبر 2025 دو دنبالهدار سوان (C/2025 R2) و C/2025 A6 به اندازهای درخشان شوند که در آسمان تاریک، حتی با چشم غیرمسلح یا دستکم دوربین دوچشمی هم دیده شوند. نکتهی جالب این است که این بازهی زمانی تقریبا همزمان با اوج بارش شهابی جوزایی است و ترکیب دنبالهدارها با شهابها یک فرصت نادر برای عکاسی و رصد فراهم میکند.
دنباله دار سوان
Credit: Gerald Rhemann, Michael Jaeger
برای داشتن یک رصد مناسب باید پیگیر اخبار منابع معتبر نجومی باشید چون قدر واقعی دنبالهدارها و بنابراین قابل رؤیت بودنِ آنها میتواند به سرعت تغییر کند. برای رصد دنبالهدارها، دوربین دوچشمی و برای عکاسی از آنها دوربینهای عکاسی با نوردهی طولانی بهترین ابزارهای آماتوری به شمار میروند. همچنین برای همچنین برای آگاهی از موقعیت آنها باید از نقشهی آسمان کمک بگیرید.
بارش شهابی جوزایی
بارش شهابی جوزایی (Geminids) هم که کانون آن در صورت فلکی «دو پیکر» قرار دارد، مانند همیشه یکی از شاخصترین رویدادهای آسمان شب پاییز است. این بارش از حدود 4 دسامبر (13 آذر) آغاز میشود و تا 17 دسامبر (26 آذر) ادامه دارد، اما اوج آن در شبهای 13 و 14 دسامبر 2025 (22 و 23 آذر 1404) روی خواهد داد. بارش شهابی جوزایی معمولا پرشمارترین و قابلاعتمادترین بارش سالانه است و در شرایط ایدئال میتوان تا حدود 120 شهاب در ساعت را مشاهده کرد.
شهابهای جوزایی اغلب روشن و نسبتا آهستهاند و به همین دلیل به سوژهای جذاب هم برای رصدگران تازهکار و هم برای عکاسان نجومی تبدیل شدهاند. این شهابها به جای یک دنبالهدار، از سیارک «3200 فایتون» (Phaethon) سرچشمه میگیرند که رفتاری شبیه دنبالهدارها دارد و ذرات غباری آن شهابهای زیبای جوزایی را شکل داده است.
بارش شهابی جوزایی
Credit: Jan Curtis
امسال با توجه به اینکه بارش تنها چند روز پیش از ماه نو اتفاق میافتد، شرایط نسبتا خوبی برای رصد فراهم است. بهترین زمان تماشای بارش شهابی جوزایی از نیمهشب تا سحر است، یعنی زمانی که صورت فلکی دوپیکر در آسمان اوج گرفته است و شعاع بارش بیشترین ارتفاع را دارد. توصیه میشود برای دیدن این نمایش خیرهکننده به منطقهای تاریک و آسمان صاف دور از آلودگی نوری بروید و پس از دراز کشیدن، صبر کنید تا چشمهایتان به تاریکی عادت کند. حتی بدون تجهیزات خاص میتوانید این بارش را رصد کنید، اما برای ثبت عکسهای چشمگیر، استفاده از دوربین با نوردهی طولانی و سهپایه بهترین نتیجه را به دست میدهد.
بارشهای شهابی اژدهایی و ثوری
علاوه بر دو بارش شاخص اشاره شده، بارشهای شهابی اژدهایی و ثوری هم پیش رو است که البته شهابهای درخشانی نخواهند داشت. اوج بارش شهابی اژدهایی در 8 اکتبر (16 مهر) روی میدهد که همزمان با ماه کامل است و این موضوع رصد شهابها را بسیار دشوارتر میکند.
به همین ترتیب اوج بارش شهابی ثوری در 12 نوامبر (21 آبان) است که تنها حدود پنج شهاب در ساعت قابل مشاهده است. رصد این بارشها تحت تأثیر آلودگی نوری ناشی از هلال ماهِ رو به افزایش قرار میگیرد که بخش روشن آن با 84 درصد قرص، بزرگتر از نیمدایره است.
رصد رویدادهای نجومی پاییز 1404
پاییز امسال هم آسمان میزبان پدیدههای نجومی زیبایی است که از هماکنون میتوانید برای تماشای آنها برنامهریزی کنید. برای آگاهی از رویدادهای مهم نجومی در پاییز 1404 میتوانید پیگیر اخبار نجومی در دیجیکالا مگ باشید. علاوه بر این برای رصد موقعیت پدیدهها در آسمان، استفاده از اپلیکیشنهای نجومی توصیه میشود.
برای داشتن بهترین شرایط رصدی، تا جای ممکن از منابع آلودگی نوری به ویژه شهرها دور شوید و البته توجه داشته باشید که برای یک نشست رصدی در فضای باز لباس گرم و یک زیرانداز یا صندلی تاشو در اختیار داشته باشید. به ویژه اینکه با فرا رسیدن پاییز، هوا سردتر شده است و در محیطهای باز بیرون شهر، دمای هوا کمتر هم خواهد بود. اگر این شرایط را رعایت کنید، شبهای رصدی بهیادماندنی برایتان رقم خواهد خورد.
منابع: BBC, StarWalk, SeaSky, Sky at Night
