بهترین جنگندههای جهان؛ از F35 تا سوخو ۳۵
دنیای نبردهای هوایی به شکلی بنیادین تغییر کرده است. دیگر نمیتوان با تکیه بر معیارهای کلاسیک مانند سرعت، قدرت مانور یا ارتفاع پرواز، به سادگی یک هواپیما را بهترین جنگنده جهان نامید. امروز، برتری در آسمان بیش از آنکه به تواناییهای فیزیکی یک هواگرد وابسته باشد، به قدرت پردازش داده، فناوری پنهانکاری و قابلیت ایفای نقش به عنوان یک گره هوشمند در یک شبکه نبرد گسترده گره خورده است. در این مطلب، ما به سراغ 10 مورد از خطرناکترین جنگندههای عملیاتی جهان میرویم و بررسی میکنیم که هر کدام چگونه با فلسفه طراحی منحصربهفرد خود، تعریف جدیدی از قدرت هوایی ارائه میدهند.
فرمانروایان نسل پنجم: نبرد در سایهها
جنگنده F35
جنگنده F22
جنگنده سوخو ۵۷
جنگنده جی ۲۰
تکامل در اوج قدرت: نخبگان نسل چهار و نیم
جنگنده سوخو ۳۵
داسو رافال
جنگنده یوروفایتر تایفون
جنگنده F16
جنگنده F18
جنگنده جی ۱۰
خطرناک ترین جنگنده جهان
جمعبندی: افقهای نوین در نبردهای هوایی
فرمانروایان نسل پنجم: نبرد در سایهها
جنگندههای نسل پنجم یک جهش انقلابی در فناوری هوانوردی نظامی به شمار میروند و بهترین جنگنده در موقعیتهای مختلف محسوب میشوند. این نسل با سه ویژگی کلیدی تعریف میشود: پنهانکاری پیشرفته (Stealth) برای کاهش سطح مقطع راداری، قابلیت پرواز سوپرکروز (Supercruise) یا پرواز پایدار مافوق صوت بدون نیاز به پسسوز، و حسگرهای یکپارچه و پیشرفته که آگاهی موقعیتی بیسابقهای را در اختیار خلبان قرار میدهند.
جنگنده F35
لاکهید مارتین F-35 لایتنینگ II، چیزی فراتر از یک هواگرد جنگنده است؛ این هواپیما یک مرکز فرماندهی و پردازش اطلاعات پرنده محسوب میشود. جنگنده f35 با هدف ایفای نقش به عنوان «مغز متفکر» میدان نبرد طراحی شده و قدرت اصلی آن نه در درگیریهای تنبهتن، بلکه در توانایی بینظیرش برای جمعآوری، تحلیل و توزیع دادهها نهفته است.
قدرت جنگنده اف 35 از مجموعهای از حسگرهای پیشرفته سرچشمه میگیرد. سامانه توزیعشده روزنهای (DAS) با شش دوربین فروسرخ، دیدی 360 درجه و کامل از محیط اطراف را برای خلبان فراهم میکند و رادار آرایه فازی فعال (AESA) آن یکی از قدرتمندترین نمونههای موجود در جهان است. اما ویژگی تعیینکننده جنگنده اف ۳۵، قابلیت «همجوشی حسگرها» (Sensor Fusion) است؛ این سیستم دادههای دریافتی از تمام حسگرهای داخلی و منابع خارجی را ترکیب کرده و یک تصویر یکپارچه و قابل درک از میدان نبرد را مستقیما روی نمایشگر کلاه خلبان به نمایش میگذارد.
این جنگنده از قدرتمندترین موتور ساخته شده برای یک هواپیمای نظامی، یعنی پرت اند ویتنی F135، نیرو میگیرد که به آن اجازه میدهد به سرعت 1.6 ماخ برسد. برای حفظ پنهانکاری، F-35 تسلیحات خود را با ظرفیت بیش از 8100 کیلوگرم در محفظههای داخلی حمل میکند و حتی توانایی حمل بمب اتمی B61 را نیز دارد. این پلتفرم در سه مدل مختلف عرضه میشود: F-35A برای نیروی هوایی، F-35B برای تفنگداران دریایی با قابلیت برخاست کوتاه و فرود عمودی، و F-35C برای نیروی دریایی با ساختار تقویتشده برای عملیات روی ناوهای هواپیمابر.
ارزش استراتژیک F-35 فراتر از تواناییهای رزمی خود آن است. این هواپیما یک «ضریب فزاینده قدرت» به شمار میرود. با شناسایی تهدیدات از فواصل دور و به اشتراکگذاری دادههای هدفگیری با هواپیماهای نسل قدیم، F-35 کل شبکه نظامی را کارآمدتر و مرگبارتر میسازد. خطر واقعی این جنگنده نه فقط در موشکهایی که حمل میکند، بلکه در موشکهایی است که دیگران را قادر میسازد تا از صدها کیلومتر دورتر با دقتی بینظیر شلیک کنند. بنابراین به اعتقاد برخی، میتوان آن را بهترین جنگنده در نظر گرفت.
جنگنده F22
لاکهید مارتین F-22 رپتور، اولین جنگنده نسل پنجم عملیاتی جهان و نماد بیچونوچرای برتری هوایی است. برخلاف F-35 که یک جنگنده چندمنظوره همهکاره است، جنگنده f22 با یک هدف مشخص طراحی شده است: شکار و نابودی هر هواپیمای دشمن در آسمان. این پرنده یک «شکارچی» خالص است که برای تسلط کامل بر میدان نبرد هوایی ساخته شده است.
عملکرد F-22 حاصل ترکیبی بیرقیب از پنهانکاری، سرعت و مانورپذیری است. این جنگنده به لطف دو موتور قدرتمند F119 با قابلیت تغییر بردار رانش دوبعدی (2D Thrust Vectoring)، توانایی اجرای مانورهایی را دارد که قوانین فیزیک را به چالش میکشند. F-22 میتواند بدون استفاده از پسسوز به سرعت پایدار 1.76 ماخ دست یابد (سوپرکروز) و تا ارتفاع 65 هزار پایی (حدود 20 هزار متر) اوج بگیرد. از نظر پنهانکاری، بسیاری از تحلیلگران F-22 را به دلیل طراحی متمرکز بر نبرد هوا به هوا، دارای کمترین سطح مقطع راداری (RCS) در میان تمام جنگندههای جهان میدانند.
با این حال، این شکارچی بینقص با محدودیتهای استراتژیکی نیز روبرو است. تولید آن پس از ساخت تنها 187 فروند عملیاتی متوقف شد و سامانههای اویونیک و شبکهای آن قدیمیتر از F-35 هستند. علاوه بر این، کنگره آمریکا صادرات این جنگنده را به دلیل نگرانی از انتقال فناوریهای حساس، به طور کامل ممنوع کرده است. F-22 برای این ساخته شد که یک گرگ تنها و بیرقیب باشد، اما جنگهای مدرن نیازمند شکارچیانی است که به صورت گروهی عمل میکنند.
جنگنده سوخو ۵۷
جنگنده سوخو ۵۷ که با نام «فلون» (Felon) در ناتو شناخته میشود، اولین تلاش روسیه برای ورود به باشگاه جنگندههای نسل پنجم است و بهترین جنگنده روسی در نظر گرفته میشود. این هواپیمای چندمنظوره با هدف اصلی مقابله با جنگندههای پنهانکار غربی طراحی شده و فلسفه طراحی آن ترکیبی از پنهانکاری و «ابرمانورپذیری» (Supermaneuverability) است. Su-57 ضمن بهکارگیری ویژگیهای پنهانکاری، چابکی خیرهکننده خانواده فلانکر (سوخو ۲۷) را به ارث برده و با موتورهای دارای قابلیت تغییر بردار رانش سهبعدی (3D Thrust Vectoring)، آن را به سطح جدیدی رسانده است.
یکی از نوآوریهای کلیدی Su-57، سامانه راداری منحصربهفرد آن با نام N036 Byelka است. این سیستم علاوه بر رادار اصلی AESA در دماغه، دارای آرایههای راداری جانبی در باند ایکس (X-band) و آرایههایی در لبه بالها در باند ال (L-band) است که به طور خاص برای کشف اهداف با سطح مقطع راداری پایین طراحی شدهاند. با این حال، این جنگنده با چالشهای بزرگی نیز روبرو بوده است. مدلهای اولیه از موتور AL-41F1 (نسخه ارتقایافته موتور جنگنده سوخو ۳۵) استفاده میکنند و موتور اصلی نسل پنجم آن، با تاخیرهای فراوان در توسعه مواجه شده است.
جنگنده سوخو ۵۷ تجسم یک دکترین عملگرایانه و نامتقارن از سوی روسیه است. مهندسان روسی با درک این موضوع که نمیتوانند در زمینه پنهانکاری از آمریکا پیشی بگیرند، جنگندهای ساختند که برای کشتن هواپیماهای پنهانکار طراحی شده است. فلسفه آن به جای اینکه «دیده نشدن» باشد، «دیدن و نابود کردن» است.
جنگنده جی ۲۰
چنگدو J-20، معروف به «اژدهای نیرومند»، یک جنگنده پنهانکار، بزرگ و دوموتوره است که برای ماموریتهای برتری هوایی و حملات نفوذی در عمق خاک دشمن طراحی شده است. ابعاد بزرگ و برد عملیاتی بالای جنگنده جی ۲۰ به طور خاص برای فواصل عظیم در منطقه غرب اقیانوس آرام بهینهسازی شده است. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که هدف اصلی این جنگنده، تهدید داراییهای حیاتی پشتیبانی آمریکا مانند هواپیماهای آواکس و تانکرهای سوخترسان است.
طراحی جنگنده j20 از یک پیکربندی منحصربهفرد بال دلتا-کانارد بهره میبرد که ویژگیهای پنهانکاری مشابه F-22 را با اصول آیرودینامیکی برای افزایش چابکی ترکیب میکند. همانند رقبای روسی خود، مدلهای اولیه J-20 نیز به موتورهای روسی وابسته بودند، اما چین با جدیت در حال توسعه موتور بومی WS-15 است تا قابلیتهای سوپرکروز و عملکرد کامل این جنگنده را محقق سازد. از نظر اویونیک، J-20 به یک رادار مدرن AESA و یک سامانه هدفگیری الکترواپتیکال (EOTS) مجهز شده است.
J-20 چیزی فراتر از یک جنگنده است؛ این یک سامانه تسلیحاتی برای راهبرد «ممنوعیت دسترسی/منطقهای» (A2/AD) چین به شمار میرود. هدف اصلی آن لزوما درگیر شدن در نبردهای نزدیک با F-22 نیست، بلکه از بین بردن شبکه پشتیبانی است که به نیروی هوایی آمریکا اجازه میدهد تا هزاران کیلومتر دورتر از پایگاههای خود عملیات انجام دهد.
تکامل در اوج قدرت: نخبگان نسل چهار و نیم
مرز میان نسلهای مختلف جنگندهها به طور فزایندهای محو میشود. بسیاری از بدنههای نسل چهارم به قدری موفق و قابل اعتماد بودهاند که با مجهز شدن به فناوریهای نسل پنجم مانند رادارهای AESA و سامانههای جنگ الکترونیک پیشرفته، همچنان در خط مقدم نیروهای هوایی جهان باقی ماندهاند. این جنگندهها که به نسل «چهار و نیم» مشهورند، نشان میدهند که تکامل هوشمندانه گاهی میتواند به اندازه یک انقلاب، کارآمد باشد.
جنگنده سوخو ۳۵
سوخو Su-35 که با نام «فلانکر-ای» در ناتو شناخته میشود، اوج تکامل خانواده افسانهای فلانکر (Su-27) و یکی از قدرتمندترین جنگندههای نسل چهار و نیم در جهان به شمار میرود. این هواپیما به عنوان یک جنگنده برتری هوایی تمامعیار طراحی شده تا پلی میان نسل قبلی جنگندهها و جنگنده نسل پنجم سوخو ۵۷ باشد.
قدرت اصلی این جنگنده در ترکیب سه عامل نهفته است: یک بدنه آیرودینامیک بینقص، موتورهای فوقالعاده قدرتمند و اویونیک پیشرفته. Su-35 به دو موتور قدرتمند ساترن AL-41F1S مجهز شده که دارای قابلیت تغییر بردار رانش سهبعدی (3D Thrust Vectoring) هستند. این فناوری به جنگنده «ابرمانورپذیری» خیرهکنندهای میبخشد و به خلبان اجازه میدهد تا مانورهایی را اجرا کند که برای بسیاری از جنگندههای غربی غیرممکن به نظر میرسد. در کنار این چابکی، جنگنده سوخو ۳۵ از رادار آرایه فازی غیرفعال (PESA) بسیار قدرتمند Irbis-E بهره میبرد که طبق ادعاها میتواند اهداف را از فاصله 400 کیلومتری شناسایی کند. داستان Su-35، فلسفه طراحی تکاملی روسیه را به خوبی نشان میدهد: به جای طراحیهای کاملا جدید و پرریسک، یک پلتفرم موفق (Su-27) به طور مداوم تا رسیدن به نهایت پتانسیل خود بهبود مییابد.
داسو رافال
داسو رافال، تجسم دکترین «استقلال استراتژیک» فرانسه است. این جنگنده از ابتدا به عنوان یک هواپیمای «همهکاره» (Omnirole) طراحی شد تا بتواند تمام ماموریتهای ممکن را برای نیروی هوایی و دریایی فرانسه، از دفاع هوایی گرفته تا شناسایی و حتی حملات هستهای، به تنهایی انجام دهد.
قلب تپنده رافال، سامانه یکپارچه جنگ الکترونیک آن موسوم به SPECTRA است. این سیستم با شناسایی، مکانیابی و تحلیل تهدیدات الکترومغناطیسی، آگاهی موقعیتی و حفاظت شخصی فوقالعادهای را برای خلبان فراهم میکند. رافال با طراحی بال دلتا-کانارد، جنگندهای بسیار چابک با سرعت 1.8 ماخ و سقف پرواز بیش از 15 هزار متر است. این هواپیما میتواند تا 9500 کیلوگرم تسلیحات متنوع، از جمله موشکهای پیشرفته اروپایی مانند MICA، SCALP و Meteor را حمل کند.
جنگنده یوروفایتر تایفون
جنگنده یوروفایتر تایفون، محصول همکاری چهار قدرت اروپایی یعنی بریتانیا، آلمان، ایتالیا و اسپانیا است و به عنوان یک جنگنده برتری هوایی برای مقابله با تهدیدات دوران جنگ سرد طراحی شد. اگرچه بعدها به یک پلتفرم چندمنظوره تبدیل شد، اما طراحی آن همچنان برای رهگیری و نبرد در سرعتها و ارتفاعات بالا بهینهسازی شده است.
تایفون به دلیل نسبت رانش به وزن استثنایی و طراحی آیرودینامیک پیشرفتهاش شهرت دارد که به آن قابلیت سوپرکروز (پرواز با سرعت 1.5 ماخ بدون پسسوز) میبخشد. این جنگنده به رادار پیشرفته AESA مدل Captor-E و سامانه منحصربهفرد جستجو و ردیابی فروسرخ (PIRATE) مجهز است که به آن اجازه میدهد بدون انتشار امواج راداری، اهداف را شناسایی کند. تایفون نمادی از پتانسیل عظیم و در عین حال چالشهای ذاتی پروژههای دفاعی چندملیتی است.
جنگنده F16
جنگنده f16 فایتینگ فالکون، یک اسطوره زنده در تاریخ هوانوردی نظامی است. این هواپیما که در ابتدا به عنوان یک جنگنده سبک و ارزانقیمت برای نبردهای روزانه طراحی شده بود، به تدریج به یکی از پرکاربردترین و همهکارهترین جنگندههای چندمنظوره جهان تبدیل شد. F-16 اولین پرواز خود را در سال 1974 انجام داد و از آن زمان تاکنون با تولید بیش از 4600 فروند، به طور مداوم در حال تولید و تکامل بوده است.
راز ماندگاری F-16 در طراحی ساده، مستحکم و فوقالعاده سازگار آن نهفته است. جدیدترین مدلهای آن مانند F-16 Block 70/72، با بهرهگیری از فناوریهای نسل پنجم، از جمله رادار AESA مدل AN/APG-83، کامپیوترهای ماموریت پیشرفته و کابین تمامشیشهای، همچنان یک رقیب بسیار جدی در میدان نبرد به شمار میروند. این جنگنده کوچک و چابک ثابت کرده است که یک طراحی بنیادی عالی میتواند دههها پیشرفت فناوری را جذب کرده و همچنان در اوج باقی بماند.
جنگنده F18
بوئینگ F/A-18 سوپر هورنت، ستون فقرات هوانوردی نیروی دریایی ایالات متحده و فرمانروای آسمان بر فراز اقیانوسها است. این جنگنده دوموتوره و چندمنظوره برای مقاومت در برابر شرایط سخت عملیات از روی ناوهای هواپیمابر ساخته شده است. مدل سوپر هورنت (F/A-18E/F) نسخهای تکاملیافته و بسیار بزرگتر از هورنت اصلی است که با 25 درصد مساحت بال بیشتر و 33 درصد ظرفیت سوخت داخلی بالاتر، برد و مداومت پروازی به مراتب بهتری دارد.
طراحی F/A-18 با اولویت دادن به قابلیت اطمینان، ظرفیت حمل سلاح و برد عملیاتی از روی یک عرشه متحرک، نمونهای درخشان از مهندسی عملگرایانه است. سوپر هورنت با سرعت 1.6 ماخ، سقف پرواز بیش از 15 هزار متر و توانایی حمل بیش از 8000 کیلوگرم تسلیحات، برای انجام هر ماموریتی، از گشت هوایی رزمی گرفته تا حملات دقیق به اهداف زمینی و دریایی، آماده است و میتواند بهترین جنگنده باشد.
جنگنده جی ۱۰
چنگدو J-10، معروف به «اژدهای چابک»، نمادی از صعود صنعت هوافضای چین است. این جنگنده تکموتوره و چندمنظوره که از نظر نقش، معادل چینی F-16 محسوب میشود، در کنار پلتفرمهای دیگری مانند جنگنده جی اف ۱۷ و جنگنده جی ۱۶ چین، به یکی از ستونهای اصلی نیروی هوایی این کشور تبدیل شده است.
مسیر تکامل جنگنده جی ۱۰، داستان پیشرفت چین را روایت میکند. در حالی که مدلهای اولیه به موتورهای روسی وابسته بودند، جدیدترین نسخه آن، J-10C، یک جنگنده تمامعیار نسل 4.5 است. این مدل به ورودی هوای مافوق صوت بدون تقسیمکننده (DSI) برای کاهش سطح مقطع راداری، یک رادار پیشرفته AESA و موتور بومی قدرتمند WS-10B مجهز شده است. J-10C همچنین توانایی حمل پیشرفتهترین موشکهای چینی را دارد. این هواپیما اعلامیه استقلال فناورانه چین در عرصه هوافضا است، همانطور که جنگندههایی مانند جنگنده میگ ۲۹ برای چندین دهه نماد قدرت هوایی روسیه بودند.
خطرناک ترین جنگنده جهان
عنوان خطرناک ترین و بهترین جنگنده جهان یک مفهوم نسبی است و به سناریوی نبرد بستگی دارد. «خطر» میتواند معانی متفاوتی داشته باشد:
- در یک نبرد هوایی خالص (Dogfight): جنگنده f22 رپتور به دلیل ترکیب بینظیر پنهانکاری، سرعت و ابرمانورپذیری، همچنان خطرناکترین حریف است. این هواپیما برای تسلط بر آسمان و نابودی هر رقیبی در نبرد تنبهتن ساخته شده است.
- در یک میدان نبرد شبکهمحور: جنگنده f35 لایتنینگ II خطرناکترین است. توانایی آن در دیدن تمام میدان نبرد و به اشتراکگذاری دادهها، کل نیروی خودی را مرگبارتر میکند. خطر آن در هوش و آگاهیاش نهفته است.
- در فاصله نزدیک و غیرقابل پیشبینی: جنگنده سوخو ۳۵ به دلیل ابرمانورپذیری، در نبردهای نزدیک خطرناکترین و بهترین جنگنده است. این جنگنده میتواند تاکتیکهای کلاسیک نبرد هوایی را به چالش بکشد.
- به عنوان یک تهدید استراتژیک: جنگنده جی ۲۰ خطرناکترین تهدید استراتژیک برای عملیات آمریکا در اقیانوس آرام است. هدف اصلی آن نه درگیری با جنگندههای دیگر، بلکه فلج کردن زیرساختهای حیاتی پشتیبانی (تانکرها و آواکسها) است.
در نهایت، به نظر میرسد عنوان خطرناک ترین و بهترین جنگنده جهان در حال انتقال از یک پلتفرم واحد به یک سیستم یکپارچه است. شکارچی برتر آینده، جنگندهای خواهد بود که بتواند به بهترین شکل شبکهای از داراییهای باسرنشین و بدون سرنشین را فرماندهی کند.
جمعبندی: افقهای نوین در نبردهای هوایی
| نام جنگنده | کشور سازنده | نسل | حداکثر سرعت (ماخ) | سقف پرواز (متر) | برد رزمی (کیلومتر) | ظرفیت حمل سلاح (کیلوگرم) |
| F-35 Lightning II | آمریکا | 5 | 1.6 | 15,000 | 1,239 | 8,160 |
| F-22 Raptor | آمریکا | 5 | 2.25 | 20,000 | 850 | 8,000 (داخلی) |
| Su-57 Felon | روسیه | 5 | 2.0 | 20,000 | 1,500 | 10,000 |
| Chengdu J-20 | چین | 5 | +2.0 | 20,000 | 2,000 | ~8,000 (داخلی) |
| Su-35 Flanker-E | روسیه | 4.5 | 2.25 | 18,000 | 1,580 | 8,000 |
| Dassault Rafale | فرانسه | 4.5 | 1.8 | 15,235 | 1,852 | 9,500 |
| Eurofighter Typhoon | کنسرسیوم اروپایی | 4.5 | +2.0 | 19,810 | 1,389 | 9,000 |
| F-16 Fighting Falcon | آمریکا | 4.5 (Block 70) | +2.0 | +18,000 | 546 | 7,700 |
| F/A-18 Super Hornet | آمریکا | 4.5 | 1.6 | +15,000 | 906 | 8,050 |
| Chengdu J-10C | چین | 4.5 | 1.8 | 18,000 | 1,240 | 7,000 |
بررسی بهترین جنگنده های جهان، روندهای کلیدی در حال شکلدهی به آینده نبردهای هوایی را آشکار میسازد. برتری دیگر تنها با عملکرد پروازی تعریف نمیشود. امروزه، حسگرها، پردازش دادهها و قابلیتهای شبکهای به اندازه سرعت و چابکی اهمیت دارند. نگاه به آینده، ما را به سوی جنگندههای نسل ششم هدایت میکند. پروژههایی مانند NGAD در آمریکا، ویژگیهایی مانند پرواز اختیاری (با یا بدون خلبان)، اتصال فوقپیشرفته به شبکه و توانایی فرماندهی پهپادهای همراه را تعریف میکنند. آینده قدرت هوایی کمتر به «شوالیه تنها» در آسمان تعلق دارد و بیشتر در دستان «استاد شطرنجی» خواهد بود که کل صفحه نبرد را فرماندهی میکند.
منبع: دیجیکالا مگ
