ظرف یکبار مصرف؛ راهنمای کاربردی خرید و استفاده
ظرف یکبار مصرف در پس ظاهر دلربای خود خطرناک است و استفاده نادرست از آن میتواند سلامت ما و محیط زیست را تهدید کند. من از یک کارشناس باتجربه مواد و یک متخصص تغذیه در نوشتن این راهنما کمک گرفتهام تا با زبانی ساده، برایمان یک سری نکته کاربردی درباره دنیای ظروف یکبار مصرف بازگو کنند. خواندن نوشته باعث میشود با انواع ظرف یکبار مصرف پلاستیکی، گیاهی، کاغذی و آلومینیومی آشنا شوید و یاد بگیرید هر ظرف برای چه کاری مناسب است، چگونه باید از آن استفاده کرد و موارد مصرف و منع مصرف هر کدام چیست.
مقایسه انواع ظروف یکبار مصرف و کاربرد آنها
چرا شناخت ظروف یکبار مصرف مهم است؟
انواع رایج ظروف یکبار مصرف و کاربردهایشان
ظرف یکبار مصرف پلاستیکی
ظرف یکبار مصرف گیاهی
ظرف یکبار مصرف کاغذی و مقوایی
ظرف یکبار مصرف آلومینیومی
نکات طلایی برای استفاده از ظروف یکبار مصرف
مقایسه انواع ظرف یکبار مصرف و کاربرد آنها
| نوع ظرف | کد بازیافت و ویژگی | کاربرد اصلی | مزایا | نکات استفاده (مصرف/منع مصرف) |
| پلیپروپیلن (PP) | کد ۵، مات، انعطافپذیر | غذاهای گرم و چرب (خورشت، آش)، ماست | مقاومت خوب به حرارت (تا ۱۲۰ درجه)، نسبتاً بیخطر | مجاز: غذاهای گرم، مایکروویو (گرم کردن کوتاه). منع: پخت و پز در مایکروویو، شعله مستقیم. |
| پلیاستایرن (PS) | کد ۶، شفاف (شکننده) یا فومی (یونولیت) | شفاف: نوشیدنی/غذا سرد؛ فومی: غذاهای گرم (کباب، چلو)، چای | شفاف: ارزان، سبک؛ فومی: عایق حرارتی خوب | مجاز: فقط سرد (شفاف)، حمل موقت گرم (فومی). منع: مایعات/غذاهای داغ و چرب (آزاد شدن استایرن سمی)، مایکروویو. |
| پلیاتیلن ترفتالات (PET) | کد ۱، شفاف، مقاوم (بطری آب) | بطری آب معدنی، نوشابه، روغن | سبک، شفاف، مقاوم | مجاز: مایعات سرد و دمای اتاق. منع: مایعات گرم/داغ، استفاده مجدد (رشد میکروب). |
| پلیاتیلن با چگالی بالا (HDPE) | کد ۲، ماتتر (بطری شیر) | بطری شیر، آبمیوه، ماست | مقاوم، نسبتاً بیخطر | مجاز: مایعات سرد، مواد غذایی در دمای معمولی. منع: مایعات داغ، پخت و پز در مایکروویو |
| ظروف گیاهی | PLA، نشاسته ذرت، تجزیهپذیر | لیوان، بشقاب، قاشق، ظروف غذا | دوستدار محیط زیست (تجزیه در کمپوست)، ایمنی بیشتر | مجاز: غذاهای گرم و سرد (بسته به کیفیت). منع: حرارت بسیار بالا (برخی انواع)، نیاز به کمپوست صنعتی برای تجزیه کامل |
| کاغذی و مقوایی | جنس کاغذ/مقوا | لیوان چای/قهوه، جعبه پیتزا، ظروف سیبزمینی | سبک، ارزان، قابل بازیافت (در صورت عدم آلودگی) | مجاز: نوشیدنی گرم/سرد، حمل موقت غذا. منع: مایعات بسیار داغ، نگهداری طولانیمدت غذاهای چرب (نرم شدن، غیرقابل بازیافت شدن) |
| آلومینیومی | براق، انعطافپذیر (فویل) | خورشت، برنج، کباب، گرم کردن در فر | مقاومت بالا به حرارت، حفظ گرما، قابل بازیافت | مجاز: غذاهای گرم، پخت و پز در فر. منع: نگهداری طولانیمدت مواد اسیدی/شور، مایکروویو (جرقه) |
چرا شناخت ظرف یکبار مصرف مهم است؟
سلامت اولین مسئلهای است که در پاسخ به این سوال مطرح میشود. بعضی مواد شیمیایی، به خصوص در مواجهه با حرارت یا مواد غذایی خاص، میتوانند وارد غذا شوند. همچنین هر ظرف برای نوع خاصی از غذا و دما طراحی شده و استفاده نادرست باعث تغییر شکل ظرف یا حتی نشت مواد میشود.
اگر به محیط زیست اهمیت میدهید، خودتان دلیل سوم را بهتر از من میدانید. تعارف که نداریم، ظروف یکبار مصرف به دلیل حجم بالای تولید و مصرف، در یک چشم برهمزدن به آلایندههای زیستمحیطی (همان زباله خودمان) تبدیل میشوند.
انواع رایج ظرف یکبار مصرف و کاربردهایشان
در این بخش، به طور مفصل با رایجترین انواع ظروف یکبار مصرف آشنا میشویم. ظرفهای یکبار مصرف پلاستیکهای پرکاربرد و گزینههای گیاهی و آلومینیومی، هر کدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند.
ظرف یکبار مصرف پلاستیکی
این دسته گستردهترین و رایجترین نوع ظروف یکبار مصرف هستند. انواع مختلفی دارند که هر کدام کد شناسایی خاص خود را دارند (معمولا یک عدد داخل یک مثلث بازیافت).
پلیپروپیلن (PP – کد ۵)
معمولا ماتتر هستند، کمی انعطافپذیری دارند و از رایجترین ظروف برای بستهبندی غذاهای گرم، مانند خورشت، آش، و غذاهای رستورانی به حساب میآیند. همچنین میتوان از آنها به عنوان ظروف ماست، کره و بطری استفاده کرد. مزیت آنها را مقاومت خوب در برابر حرارت میدانند چون دمای معادل ۱۰۰ تا ۱۲۰ درجه سانتیگراد را تاب میآورند و در تماس با مواد غذایی نسبتاً بیخطر هستند.
- مصرف مجاز: بهترین گزینه برای غذاهای گرم و چرب. میتوانند برای مدت کوتاهی در مایکروویو استفاده شوند (فقط برای گرم کردن، نه پختن)
- موارد منع مصرف: برای نگهداری طولانیمدت غذاهای بسیار داغ یا چرب توصیه نمیشود. از قرار دادن آنها روی شعله مستقیم یا در فر خودداری کنید.
پلیاستایرن (PS – کد ۶)
این دسته ظرفها دو نوع اصلی دارند؛ دسته اول شفاف هستند که در اصطلاح به آنها پلیاستایرن معمولی میگویند. شکنندگی و شفاف ویژگی اصلیشان است و اگر بخواهیم مثال دقیق بزنیم باید دست روی لیوانهای آب معدنی یا ظروف سالاد بگذاریم. دسته دوم ظروف یکبار مصرف فومی (EPS –یونولیت) هستند. کاملا سبک و دارای عایق حرارتی. آنها را معمولا برای بستهبندی برنج و کباب یا بهعنوان لیوان چای میبینید.
- مصرف مجاز: نمونههای شفاف مناسب نوشیدنی سرد و غذاهای سرد (سالاد، میوه) هستند و نمونههای فومی به دلیل خاصیت عایق حرارتی در حمل موقت غذاهای گرم به کار میگیرند.
- موارد منع مصرف: ظرف یکبار مصرف پلیاستایرن شفاف، به هیچ وجه نباید برای مایعات داغ یا غذاهای داغ (به خصوص غذاهای چرب) استفاده شود چون در مواجهه با حرارت، مونومرهای سمی (استایرن) آزاد میکند که برای سلامتی زیانآور است. نمونه فومی برای نگهداری طولانیمدت غذاهای چرب و داغ مناسب نیست و نباید در مایکروویو قرار بگیرد چون شدیدا به حرارت حساس هستند و ذوب میشوند.
پلیاتیلن ترفتالات (PET – کد ۱)
شفاف و مقاوم است. معمولاً از آنها بهعنوان بطری آب معدنی، نوشابه و روغن مایع استفاده میشود و کمتر به عنوان ظروف غذا کاربرد دارند، مگر در موارد خاص. اگر بخواهیم مزایایشان را فهرست کنیم به این سه مورد میرسیم؛ سبک، شفاف، مقاوم در برابر ضربه.
- مصرف مجاز: فقط برای مایعات سرد و در دمای اتاق.
- موارد منع مصرف: به هیچ وجه برای مایعات گرم یا داغ استفاده نکنید! این ظروف در مواجهه با حرارت، مواد شیمیایی مضر آزاد کنند. برای استفاده مجدد (پر کردن دوباره) توصیه نمیشوند، زیرا ممکن است میکروبها در شیارهای داخلی ظرف رشد کنند.
پلیاتیلن با چگالی بالا (HDPE – کد ۲)
ظاهر آنها ماتتر از PETاست و معمولاً بهعنوان بطریهای شیر یا ظروف شوینده کاربرد دارند. گاهی هم در قالب آبمیوه و ظروف ماست مورد استفاده قرار میگیرند. اولین نکته مثبت این نوع ظرف یکبار مصرف مقاومت بالایش است و امتیاز مثبت بعدی را وقتی میگیرد که بدانیم نسبتاً بیخطر هستند.
- مصرف مجاز: برای مایعات سرد و برخی مواد غذایی در دمای معمولی.
- موارد منع مصرف: برای مایعات داغ یا پخت و پز در مایکروویو توصیه نمیشود.
ظرف یکبار مصرف گیاهی
معمولاً روی آنها عبارت PLA به معنای پلیلاکتید حک شده است. این علامت یعنی ظرف از نشاسته ذرت ساخته شده و از تجدیدپذیر بودن ظرف خبر میدهد. ظاهرشان ممکن است شبیه پلاستیک باشد ولی عموما ماتتر یا کمی کدرتر دیده میشوند. ظرف یکبار مصرف گیاهی را بیشتر در قالب لیوان، بشقاب، قاشق، چنگال و ظروف غذا میبینید چون گزینه مناسبی برای افرادی است که به محیط زیست اهمیت میدهند. بین خودمان بماند، این نوع ظرف یکبار مصرف مواد شیمیایی کمتری آزاد میکنند و فقط در شرایط مناسب (کمپوست صنعتی) تجزیه میشود و به طبیعت برمیگردد.
- مصرف مجاز: برای غذاهای گرم و سرد، بسته به نوع و کیفیت ساخت (در دمای بالا هم مقاوم هستند).
- موارد منع مصرف: ممکن است مقاومت کمتری در برابر حرارت بسیار بالا (مثل قرار گرفتن مستقیم روی شعله) داشته باشند. برخی از آنها برای تجزیه، به شرایط خاص کمپوست صنعتی نیاز دارند و در طبیعت به راحتی تجزیه نمیشوند. پیش از خرید، به برچسب «کمپوستپذیر» یا «زیستتخریبپذیر» دقت کنید.
ظرف یکبار مصرف کاغذی و مقوایی
شناسایی آنها راحت است چون از جنس کاغذ یا مقوا ساخته میشوند. بهعنوان لیوان چای و قهوه، جعبههای پیتزا، ظروف سیبزمینی سرخ کرده یا ظروف بستهبندی غذای آماده بارها و بارها آنها را دیدهاید. مزایای زیادی دارند؛ سبک و ارزان هستند و اگر با لایه پلاستیکی پوشانده نشده باشند یا لایه آنها قابل جدا شدن باشد، قابلیت بازیافت هم دارند. در کل گزینه نسبتاً ایمن برای مواد غذایی هستند.
- مصرف مجاز: لیوانهای کاغذی برای نوشیدنیهای گرم و سرد مناسب هستند (معمولاً از داخل یک پوشش نازک پلیاتیلن دارند تا مانع نشت مایعات شود). بهعنوان جعبه پیتزا و ظرف سیبزمینی سرخ کرده محبوبیت دارند.
- موارد منع مصرف: برای مایعات بسیار داغ یا نگهداری طولانیمدت غذاهای چرب توصیه نمیشوند زیرا ممکن است نرم شوند یا لایه پوششی آنها آسیب ببیند. جعبه مقوایی پیتزا و سایر غذاهای چرب به دلیل آغشته شدن به روغن، معمولاً قابل بازیافت نیستند.
ظرف یکبار مصرف آلومینیومی
از جنس آلومینیوم براق و انعطافپذیر ساخته میشوند و به عنوان ظروف خورشت، برنج، کباب و غذاهای آماده برای گرم کردن در فر کاربرد دارند. فویل آلومینیوم هم در همین دسته قرار میگیرد. در کل مقاومت بسیار بالایی در برابر حرارت دارند و در فر یا روی شعله غیرمستقیم هم قابل استفاده هستند. گرما را خوب حفظ میکنند و امکان بازیافت آنها زیاد است.
- مصرف مجاز: ایدهآل برای غذاهای گرم و پخت و پز در فر.
- موارد منع مصرف: برای نگهداری مواد غذایی اسیدی یا شور به مدت طولانی توصیه نمیشود زیرا آلومینیوم میتواند با این مواد واکنش دهد و وارد غذا شود. هرگز نباید در مایکروویو قرار بگیرد چون باعث ایجاد جرقه و آسیب دیدن دستگاه میشود. از خراشیدن سطح داخلی آنها با قاشق فلزی خودداری کنید تا لایه محافظ آن از بین نرود.
نکات طلایی برای استفاده از ظرف یکبار مصرف
ظرف یکبار مصرف شناسنامه دارد که به شکل یک سری کد و عدد روی محصول دیده میشود. کد بازیافت (عدد داخل مثلث) و توضیحات روی ظرف، اطلاعات مهمی درباره نوع پلاستیک و ارائه میدهند.
بیشتر از همه باید به حرارت و چربی دقت کنید چون این دو عامل، اصلیترین دشمن سلامتی در ظروف یکبار مصرف پلاستیکی هستند. هر چه غذا داغتر و چربتر باشد، احتمال نشت مواد مضر از پلاستیک بیشتر است.
اگر مجبور به استفاده از ظروف یکبار مصرف برای غذای داغ هستید، ظروف پلیپروپیلن (PP- کد ۵) و آلومینیومی بهترین گزینهها هستند. ظروف پلیاستایرن (PS – کد ۶) مخصوصاً نمونههای شفاف و فومی، بدترین انتخابها برای مواد غذایی داغ و چرب هستند و تا حد امکان نباید از آنها برای این منظور استفاده کرد.
بطری آب معدنی (PET – کد ۱) را دوباره پر نکنید چون برای یک بار مصرف طراحی شدهاند. پر کردن مجدد آنها باعث رشد باکتریها و آزاد شدن مواد شیمیایی بهخصوص در هوای گرم میشود.
شستشو و استفاده مجدد را هم فراموش کنید چون برای این کار طراحی نشدهاند و شستشو میتواند لایههای محافظ را از بین ببرد و به رشد میکروبها کمک کند. تا حد امکان از ظروف شیشهای، چینی، فلزی یا استیل ضد زنگ برای نگهداری و حمل غذا استفاده کنید. ظروف گیاهی نیز گزینههای بهتری برای محیط زیست هستند. پس از استفاده صحیح، ظروف قابل بازیافت را به درستی تفکیک کرده و در سطل زباله مخصوص بازیافت قرار دهید.
منبع: دیجیکالا مگ
چرا درباره ظروف باگاس توضیحی ندادین و در جدول قرار ندادین چون ظروف باگاس آرتاپک هم از نیشکر ساخته شده و دوستدار محیط زیست هست