ایستگاه فضایی بین‌المللی زیر تیغ روسیه؛ سرنوشت بزرگترین سازه‌ی فضایی بشر چه می‌شود؟
ایستگاه فضایی بین‌المللی به عنوان بزرگترین سازه‌ی فضایی بشر از ترکش‌های جنگ اوکراین در امان نمانده و آینده‌ی آن در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) برای ۳ دهه نمادی از همکاری بین‌المللی فراتر از منازعات سیاسی بود اما با تشدید بحران اوکراین روسیه تهدید کرده با قطع پشتیبانی از این سازه‌ی غول پیکر، آن را ساقط خواهد کرد. این تهدید ۲ پرسش ترسناک را پیش کشیده که در این مطلب به آن خواهیم پرداخت. نخست اینکه آیا روسیه توانایی ساقط کردن ایستگاه فضایی را دارد؟ و دوم اینکه آیا عصر همکاری‌های فضایی روسیه و آمریکا به پایان راه رسیده است؟
ایستگاه فضایی سازه‌ای ۵۰۰ تنی است که شامل ۳ آزمایشگاه مجهز به فناوری‌های روز، ماژول‌های ورود و خروج و پنل‌های بزرگ خورشیدی با ابعادی به اندازه‌ی زمین فوتبال می‌شود. این سازه در دهه‌ی نود میلادی با مشارکت سازمان‌های فضایی آمریکا، روسیه، اروپا، ژاپن و کشورهای دیگر طراحی و در ۱۹۸۸ به فضا پرتاب شد. از آن زمان فضانوردان کشورهای مختلف سرگرم انجام آزمایش‌ها در این ایستگاه بوده‌اند که تاثیرات ریزگرانش بر سلامت انسان در فضا و طراحی زیرساخت‌ها و تاسیسات فضایی را شامل می‌شود.
در روزهای اخیر کلیپی در رسانه‌های روسی مطرح شده بود که از وداع روس‌ها با ایستگاه فضایی خبر می‌داد. شاید در حالت عادی این کلیپ سرگرم کننده بود اما نکته‌ی نگران کننده این است که کلیپ توسط سازمان فضایی روسیه «روسکاسموس» (Roscosmos) تهیه شده است.
نگرانی‌ها در مورد قصد روسیه برای ساقط کردن ایستگاه فضایی زمانی بالا گرفت که «دیمیتری راگوزین»، رئیس سازمان ملی فضایی روسیه در واکنش به تحریم این کشور از سوی آمریکا هشدار داد این اقدام می‌تواند به سرنگونی ایستگاه فضایی منجر شود. وی با اشاره به پیشرانه‌ی روسی ایستگاه گفته بود در صورت قطع همکاری با روس‌ها، احتمال سقوط این سازه‌ی ۵۰۰ تنی در خاک آمریکا، اروپا و حتی چین و هند وجود دارد. به گفته راگوزین چون ایستگاه بر فراز روسیه پرواز نمی‌کند، تمام خطرات سقوط آن متوجه کشورهای دیگر است.
دیمیتری راگوزین؛ رییس سازمان فضایی روسیه
با توجه به ابعاد غول پیکر و وزن ۵۰۰ تنی، حتی در صورتی که بخش‌هایی از آن حین سقوط از بین برود، بقایای آن می‌تواند خسارات جانی و مالی زیادی در پی داشته باشد. هرچند راگوزین به ادعاهای بزرگ و گاهی بلوف شناخته شده اما این تهدیدات را چقدر می‌توان جدی گرفت؟ پاسخ قطعی مشخص نیست اما احتمال آن وجود دارد. «ران گرن»، فضانورد سابق ناسا که چند ماهی را در ISS سپری کرده، این مساله را بزرگترین تهدید برای همکاری‌های بین‌المللی فضایی می‌داند.
دیدگاه ران گرن پر بی‌راه نیست. آنچه که در ریسک نابودی قرار دارد بزرگترین و پیچیده‌ترین پروژه‌ی بین‌المللی تاریخ با هزینه‌ای بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار است. این ایستگاه طی ۴۰ پرتاب فضایی ساخته شده و در هر لحظه بیش از ۱۰۰ آزمایش علمی در آن در حال انجام است. هرچند پنل‌های آن فرسوده شده، با ریزشهاب‌ها برخورد داشته و دچار نشتی شده؛ آنقدر از نظر علمی اهمیت دارد که ماموریتش توسط دولت آمریکا تا سال ۲۰۳۰ تمدید شده است.
ایالات متحده جدا از ارزش علمی از تاسیس فضایی یک هدف مهم دیگر را نیز دنبال می‌کرد و آن دور کردن دانشمندان روس از پروژه‌های نظامی بود. شوروری سابق در کنار آمریکا غول‌های فضایی زمان خود بودند اما پس از فروپاشی شوروی آمریکا از این بیم داشت که پتانسیل‌های فضایی این کشور به سمت پروژه‌های نظامی و موشکی سوق پیدا کرده و دانشمندان زبردست آن توسط کشورهای دیگر استخدام شوند. از اینرو مقامات آمریکا با همکاری روسیه اقدام به تاسیس این ایستگاه کرده و پتانسیل‌ها را در این مسیر هدایت کردند.
این ایده که مو لای درز همکاری این دو ابرقدرت در ایستگاه فضایی نمی‌رود و هرگز تحت تاثیر منازعات سیاسی در زمین قرار نمی‌گیرد، روی طراحی ISS هم اثر گذاشت؛ به گونه‌ای که روسیه و آمریکا هر کدام کنترل یک سیستم حیاتی را در اختیار دارند.
مسئولیت ایالات متحده تامین نیروی برق از طریق ۴ پنل خورشیدی است و روسیه هم نیروی پیشرانش برای جلوگیری از سقوط ایستگاه و برخورد آن با زباله‌های فضایی را تولید می‌کند. این نوع طراحی باعث شده نگهداری ایستگاه فضایی و استفاده از آن بدون روس‌ها ناممکن باشد.
تا سال ۲۰۱۱ تعادل قدرت بین دو طرف برقرار بود اما در این سال آمریکا با کنار گذاشتن فضاپیمای شاتل، در پروازهای فضایی به سایوز روسیه وابسته شد. در مقابل روس‌ها این وابستگی را به یک اهرم سیاسی بدل کردند. برای مثال دیمیتری راگوزین در پاسخ به تحریم‌های فضایی اوباما علیه روسیه در سال ۲۰۱۴ در توییتی تمسخرآمیز نوشت: «پس از تحریم‌ها علیه صنعت فضایی ما به آمریکا پیشنهاد می‌کنم فضانوردانش را با ترامپولین به فضا بفرستد.»
فضاپیمای روسی سایوز MS-09 متصل به ایستگاه فضایی بین‌المللی
آمریکا سرانجام پس از یک دهه به لطف فضاپیمای کرو دراگون اسپیس اکس توانست از وابستگی رهایی پیدا کند. اما پس از جنگ در اوکراین منازعات بین این دو کشور دوباره بالا گرفته است. پس از دور جدید تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه روسیه و شخص راگوزین، وی اعلام کرد که روسیه فروش موتورهای راکت به آمریکا را متوقف می‌کند و آنها می‌توانند از این به بعد با چوب جارو به فضا بروند.
راگوزین همچنین با هشدار در مورد قطع همکاری با کشورهای تحریم کننده تاکید کرد احیای روابط عادی در ایستگاه فضایی بین المللی و سایر پروژه‌های فضایی تنها در صورت «لغو کامل و بدون قید و شرط تحریم‌ها» امکان‌پذیر است. او با ارسال نامه‌هایی به ناسا، آژانس فضایی اروپا و آژانس فضایی کانادا، خواستار تجدیدنظر در خصوص تحریم‌ها شده بود. وی همچنین با انتشار پاسخ این آژانس‌ها عنوان کرد موضع شرکا روشن است و قصد برداشتن تحریم‌ها را ندارد؛ از اینرو روسکاموس به زودی تاریخی را برای پایان فعالیت‌هاش در ایستگاه فضایی تعیین خواهد کرد و پس از آن سقوط این ایستگاه اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
این تهدید و تمسخرها به مذاق آمریکایی خوش نیامده و در واکنش کمپانی عظیم «نورثروپ گرومن» و ایلان ماسک برای توسعه سامانه‌های جایگزین روسی اعلام آمادگی کردند.
هرچند برخی کارشناسان کناره‌گیری روسیه را خطری جدی می‌دانند اما در طرف دیگر افرادی مثل «آن کاپستار»، مدیر نهاد Frontier ناسا بر این باور است که جدا شدن ماژول روسی از ایستگاه به این سادگی‌ها نیست چرا که با انبوهی از اتصالات، سیم‌ها و قطعات به هم متصل شدهاند که جدا کردن آن مستلزم پیاده‌وری‌های متعدد فضایی است. ساده‌ترین راه برای روس‌ها برگرداندن فضانوردان‌شان به زمین و قطع نیروی پیشران است که به افت ارتفاع ایستگاه و سقوط آن به زمین طی ۹ تا ۱۲ ماه منجر خواهد شد.
سناریوی دیگر که کمی دور از انتظار است خروج توافقی روسیه به گونه‌ای است که این کشور تا زمان تعویض ماژول‌ها و قطعات توسط آمریکایی‌ها به تامین نیرو ادامه دهد. در این صورت ناسا می‌تواند یکی از شرکای اصلی خود یعنی آژانس فضایی اروپا، کانادا یا ژاپن را جایگزین روس‌ها کند. آنطور که کاپستا می‌گوید شرکای دیگر از چنین پروسه‌ای استقابل خواهند کرد.
اما آیا واقعا روسیه از ایستگاه فضایی دل می‌کند. برای کشوری که صنایعش زیر فشار تحریم‌ها هستند این ایستگاه بنایی دست نخورده برای نمایش توان فنی مهندسی و یک غرور ملی است. از نظر «تاد هریسون»، کارشناس مرکز مطالعات استراتژیک این ایستگاه برای روس‌ها از معدود موارد غرورآفرین در زمینه فضایی است و بعید است آن را رها کنند.
در حال حاضر راگوزین موضعی سفت و سخت را اتخاذ کرده است. او طی همایشی اعلام کرده بود که ۱۱فروردین آخرین فرصت ناسا و دیگر آژانس‌های فضایی برای کنار گذاشتن تحریم‌ها است و پس از آن روسیه به تنهایی در مورد سرنوشت ایستگاه فضایی تصمیم‌گیری خواهد کرد.
با تمام این تهدیدات روسیه تا کنون به تعدات قبلی خود در مورد پرتاب‌های فضایی و تامین نیروی پیشران متعهد بوده و چند روز قبل نیز یک فضانورد آمریکایی و دو روسی با کپسول سایوز این کشور راهی فضا شدند. در صورتی که روسیه تهدیدات خود را عملی کند، این سه نفر آٰخرین کسانی هستند که سوار بر سایوز راهی بزرگترین سازه بشری در فضا شدهاند.
حتی اگر روس‌ها همچنان به همکاری در ایستگاه ادامه دهند، اوضاع برای دیگر پروژه‌های فضایی چندان مشارکت‌آمیز نیست. این کشور هم مثل آمریکا در پی کاوش در کره ماه، مریخ و حتی زهره و مشتری است اما حاضر نشده در پروژه کشورهای غربی موسوم به آرتمیس مشارکت کند و در عوض همراه با چین پروژه‌ای جداگانه را کلید زده‌اند. روس‌ها به حدی از ناسا دور شدهاند که زهره را سیاره‌ای روسی خوانده و در پی اکتشاف انحصاری در آن هستند. در صورتی که این روند ادامه داشته باشد، آینده اکتشافات فضایی به جای پروژه‌های مشترک، شامل گروه‌های مجزا از کشورهای هم‌پیمان خواهد بود که بعید است به پیشبرد علم کمک زیادی کند.
