کوچکترین سیاره‌ی سرگردان کهکشان راه شیری شناسایی شد
ستاره‌شناسان موفق شدند کوچکترین سیاره‌ی سرگردان کهکشان راه شیری را که تا کنون کشف شده، تأیید کنند. این سیاره‌ی بدون ستاره اندازه‌ای بین مریخ و زمین دارد.
سیارات بی‌ستاره یا سرگردان (Rough Planet)، سیاره‌های شناور آزادی هستند که به دور ستاره‌ها نمی‌چرخند. این سیاره‌ی تازه تأیید شده با نام OGLE-2016-BLG-1928 توسط تلسکوپ ورشو در رصدخانه‌ی لاس کامپانس (Las Campanas Observatory) شیلی پیدا شد.
فعالیت این ستاره‌شناسان بخشی از کاوش OGLE است که یکی از بزرگترین و طولانی‌ترین کاوش‌های آسمان به‌شمار می‌رود و از ۲۸ سال پیش آغاز شده است. در شب‌های صاف، ستاره‌شناسان OGLE مناطق مرکزی راه شیری را برای رصد میلیون‌ها ستاره هدف قرار می‌دهند.
طبق پژوهش تازه که در نشریه‌ی The Astrophysical Journal Letters منتشر شده است، ممکن است تعداد سیاره‌های بی‌ستاره از تعداد ستاره‌های کهکشان ما بیشتر باشد اما تشخیص آن‌ها دشوار است.
میکرولنز
با توجه به این‌که سیاره‌های سرگردان مانند ستارگان از خود نور ساطع نمی‌کنند یا حتی گرمای کافی ندارند تا در نور فروسرخ قابل مشاهده باشند، این جهان‌های نامرئی از طریق رویدادهای میکرولنزی شناسایی می‌شوند. میکرولنز هنگامی رخ می‌دهد که وجود چیزی عظیم مانند سیاه‌چاله، می‌تواند فضا-زمان را تغییر شکل دهد.
اما این پدیده می‌تواند در اطراف سیارات هم روی دهد. برای نمونه اگر یک سیاره‌ی سرگردان با یک ستاره‌ی دور هم‌راستا باشد، نور ستاره به دور سیاره خم می‌شود و در نتیجه یک اثر بزرگنمایی ایجاد می‌شود. پژوهشگران از تغییرات نور اطراف سیاره می‌توانند برای اندازه‌گیری جرم آن استفاده کنند.
«پرزمک مراز» (Przemek Mroz) از مؤسسه‌ی فناوری کالیفرنیا در این زمینه گفت: «اگر یک جرم عظیم از میان یک ناظر زمینی و یک ستاره‌ی منبع دوردست بگذرد، ممکن است گرانش آن نور را از منبع منحرف و متمرکز کند. بدین ترتیب ناظر زمینی می‌تواند یک روشنایی کوتاه از ستاره‌ی منبع را اندازه‌گیری کند.»
او افزود: «احتمال مشاهده‌ی اثر میکرولنزی بسیار ناچیز است، زیرا منبع، لنز و ناظر باید کاملا در یک راستا قرار بگیرند. اگر فقط یک ستاره‌ی منبع را مشاهده کنیم، تقریبا یک میلیون سال طول می‌کشد تا منبعی برای پدیده‌ی میکرولنز شود.»
اما کاوش‌هایی مانند OGLE می‌توانند صدها میلیون ستاره را در نزدیکی مرکز کهکشان راه شیری رصد کنند و بهترین فرصت را برای مشاهد‌ی وقایع میکرولنزی به پژوهشگران بدهند. مدت زمان رویداد میکرولنز در تعیین جرم جسم کمک می‌کند و هر چه رویداد کوتاه‌تر باشد، جرم کوچکتر است. به طور معمول سیارات دارای رویدادهای میکرولنزی هستند که چند ساعت طول می‌کشد اما برای این سیاره‌ی جدید، مدت زمان رویداد فقط ۴۲ دقیقه طول کشید که کوتاه‌ترین زمان تأیید شده تا کنون است.
«رادوسلاو پولسکی» (Radoslaw Poleski) اخترشناس رصدخانه‌ی دانشگاه ورشو لهستان درباره‌ی این کشف گفت: «هنگامی که برای نخستین بار این رویداد را مشاهده کردیم، مشخص شد که حتما توسط بک جرم بسیار کوچک ایجاد شده است.»
طرحی گرافیکی از یک سامانه‌ی سیاره‌ای
Credit: Lorenzo Santinelli
سیاره‌ی سرگردان
تولد یک سیاره به خودی خود فرآیندی سخت و نامنظم است. گاز و گرد و غبار موجود در قرص‌های اطراف ستاره‌های جوان به هم می‌پیوندند، به‌تدریج بزرگتر می‌شوند و سیارات را تشکیل می‌دهد.
اما برخورد بین اجرام در مقیاس‌های بزر‌تر یا حتی نزدیک شدن بیش از اندازه به یک سیاره‌ی دیگر در منظومه یا نزدیک شدن به خود ستاره، می‌تواند این سیاره را از سامانه‌ی خود بیرون کند و سپس این سیاره راه خود را می‌رود و سرگردان می‌شود. سیارات سرگردان همچنین ممکن است در ابرهای مجزای گرد و غبار تشکیل شوند.
تلسکوپ نانسی گریس رومن
تلسکوپ فضایی نانسی گریس رومن، رصدخانه‌ی فضایی آینده‌ی ناسا است که طبق برنامه‌ریزی اواسط دهه‌ی ۲۰۲۰ پرتاب شود و می‌تواند سیارات سرگردان بیشتری را بیابد. درک این سیارات می‌تواند شکل‌گیری تکامل و اختلال در سامانه‌های سیاره‌ای را بیشتر روشن کند.
دانشمندان تا کنون فقط چند سیاره‌ی سرگردان را یافته‌اند اما قابلیت‌های تلسکوپ رومن این امکان را می‌دهد تا این سیارات کوچ‌کننده و در حال چرخش را پیدا و مشخصات آن‌ها را تعیین کنند. این تلسکوپ با ارائه‌ی اطلاعاتی درباره‌ی شمار و جرم سیاره‌های بی‌ستاره به پژوهشگران کمک می‌کند تا شیوه‌ی شکل‌گیری آن‌ها تعیین کنند.
پژوهش‌های اخیر با استفاده از برآورد تلسکوپ‌های زمینی نشان می‌دهد که تلسکوپ رومن قادر خواهد بود صدها سیاره‌ی سرگردان پیدا کند و این موضوع به دانشمندان کمک می‌کند تا میزان رایج بودن این موضوع را در کهکشان راه شیری درک کنند. چیزی که طبق مطالعات فعلی حتی بسیار بیشتر از شمار ستارگان کهکشان است.
عکس کاور: طرحی گرافیکی کلی از یک سیاره‌ی سرگردان
Credit: Arndt Stelter
منبع: CNN
