مروری بر شاخص‌ترین دستاوردهای علم در سال ۲۰۲۵

سال 2025 در حالی رو به پایان است که شاهد رویدادهای مهمی در دنیای علم بود و به ویژه به لطف هوش مصنوعی، پیشرفت‌های بزرگی در زمینه‌های مختلف علم و فناوری صورت گرفت. در یک سال گذشته گام‌های بلندی در دنیای پزشکی، تحلیل داده‌ها، نجوم و فناوری‌های مبتنی بر فیزیک برداشته شد که مرور آن‌ها می‌تواند چشم‌اندازی خوب از بستر نگرش علمی در سال‌های آینده بدهد.

‌ برای دیدن خلاصه این مقاله با هوش مصنوعی کلیک کنید!

فهرست محتوا

علم 2025؛ سال تغییرات سریع و نقاط عطف ارزشمند
هوش مصنوعی؛ جهش مدل‌های زبانی و کاربردهای عملی
هم‌جوشی هسته‌ای؛ چشم‌انداز تجاری‌سازی
نگرش به تغییر اقلیم؛ رکوردهای دمایی و هشدار برای جوامع
اخترشناسی و کاوش‌های فضایی؛ جیمز وب و کاوش عمیق‌تر منظومه‌ها
پزشکی و زیست‌فناوری؛ از درمان آلزایمر تا زیست‌پزشکی دقیق
نوآوری در گجت‌ها و صنعت سرگرمی
پیشرفت‌های علمی کشاورزی و تغذیه
نشان‌های علمی برجسته سال
نکات میان‌رشته‌ای و پیامدهای اجتماعی
اهمیت رویدادهای علم در سال 2025

علم 2025؛ سال تغییرات سریع و نقاط عطف ارزشمند

سال 2025 را می‌توان یکی از سال‌های پرشتاب در تاریخ علم دانست. در این سال پیشرفت‌های کلیدی در زمینه‌ی هوش مصنوعی، هم‌جوشی هسته‌ای، مطالعات اقلیمی، اخترشناسی و فضا و پژوهش‌های زیست‌پزشکی صورت گرفتند و هر کدام مسیر پژوهش و کاربردهای فناوری را پیچیده‌تر کردند و توسعه دادند.

هوش مصنوعی؛ جهش مدل‌های زبانی و کاربردهای عملی

در سال 2025 رقابت شدیدی میان بازیگران بزرگ عرصه‌ی هوش مصنوعی در جریان بود و پیوسته نسخه‌های پیشرفته‌ای از مدل‌های بزرگ زبانی منتشر شدند. یکی از شاخص‌ترین آن‌ها معرفی جمینای 3 از سوی گوگل بود که با درک کاملی از خواسته‌های کاربر و امکان تعامل چندجانبه همراه با یکپارچه بودن با دیگر محصولات گوگل، جهشی بزرگ در ابزارهای هوش مصنوعی ایجاد کرد.

پلتفرم‌های شاخص هوش مصنوعی
Credit: Test Grid

همین باعث شد تا شرکت OpenAI به عنوان سازنده‌ی ChatGPT هم تنها چند ماه بعد، نسخه‌ی GPT-5.2 را عرضه کند که قابلیت‌های پردازش زبان طبیعی، درک متن بلند و توانمندی‌های حل مسائل پیچیده در آن ارتقا پیدا کرده است. این نسخه‌ی تازه بر کاربردهای عملی مانند تولید گزارش‌های تجاری، محتوا و اتوماسیون وظایف چندمرحله‌ای تمرکز دارد و با سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در اکوسیستم توسعه‌دهندگان همراه شده است.

هم‌جوشی هسته‌ای؛ چشم‌انداز تجاری‌سازی

در سال 2025، پژوهش و سرمایه‌گذاری در زمینه‌ی انرژی «هم‌جوشی» (Fusion) هسته‌ای شدت گرفت و پروژه‌های بین‌المللی مانند ITER و همچنین شرکت‌های خصوصی کوچک و بزرگ، جهش‌های بزرگی را در جهت افزایش زمان پلاسما، بهبود مواد ساختاری و رسیدن به شرایط نزدیک به «تعادل انرژی» گزارش دادند.

سازه‌ی رآکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی
Credit: ITER

نگرش به تغییر اقلیم؛ رکوردهای دمایی و هشدار برای جوامع

شاید یکی از تلخ‌ترین وقایع مرتبط با علم در سال 2025 را بتوان ثبت دماهای جهانی بسیار بالا و هشدار نهادهای علمی عنوان کرد. داده‌های سرویس‌های اقلیم‌شناسی نشان می‌دهند که 2025 به احتمال زیاد یکی از گرم‌ترین سه سال تاریخ اندازه‌گیری دمای جهانی خواهد بود، به طوری که  میانگین دمای جهانی در سال‌های اخیر برای نخستین بار از مرز 1.5 درجه‌ی سانتی‌گراد بالاتر از دوران پیشاصنعتی، فراتر رفته است.

شاخص تغییرات اقلیمی جهان در میانه‌ی سال 2025
Credit: Climate Central

علاوه بر این، گزارش‌های سالانه‌ای مانند «وضعیت اقلیم 2025» (State of the Climate 2025) که وضعیت شاخص‌های حیاتی زمین را بررسی می‌کنند، بسیاری از شاخص‌های دیگر را هم در بالاترین یا بدترین حالت خود توصیف کرده‌اند. از غلظت گازهای گلخانه‌ای تا رخدادهای آب‌وهوایی شدید و از دست رفتن تنوع زیستی در برخی مناطق، از جمله مواردی است که در سال 2025 بر آن‌ها تأکید شد. این واقعیت پیامی جدی برای سیاست‌گذاران درباره‌ی سرعت بخشیدن به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و برنامه‌های سازگاری آب‌وهوایی به همراه دارد.

اخترشناسی و کاوش‌های فضایی؛ جیمز وب و کاوش عمیق‌تر منظومه‌ها

مشاهدات «تلسکوپ فضایی جیمز وب» (JWST) و رصدخانه‌های دیگر در 2025 همچنان خبرساز بودند. جیمز وب به رصدهای دقیق‌تری از سیارات فراخورشیدی، دنباله‌دارها و اجرام میان‌ستاره‌ای ادامه داد و برخی یافته‌ها، از جمله شواهدی از فرار جو در سیارات بسیار داغ با ساختارهای دم‌مانند گازی، مدل‌های فعلی درباره‌ی تکامل اتمسفر سیارات را به چالش کشید. این ابزار علمی همچنین رصدهای تازه‌ای از اجرام کم‌نور منظومه‌ی شمسی انجام داد و موفق به کشف قمرهای جدید برای سیارات بیرونی شد.

در سال 2025 همچنین رصدخانه‌ی شاخص «ورا روبین» (Vera C. Rubin) آمریکا، با داشتن بزرگ‌ترین دوربین دیجیتال جهان برای انجام یک بررسی 10 ساله از آسمان شب آغاز به کار کرد. این پروژه‌ی پیشگامانه قرار است دقیق‌ترین و پویاترین نقشه‌ی آسمان شب را ثبت کند. این رصدخانه هر چند شب یک بار از کل آسمان یک تایم‌لپس ضبط می‌کند تا میلیاردها جرم را آشکار و رویدادهای با تغییر سریع مانند ابرنواخترها و سیارک‌های نزدیک به زمین را ثبت کند.

آغاز به کار رصدخانه‌ی ورا روبین از شاخص‌ترین رویدادهای دنیای علم در سال 2025 بود.
Credit :NSF-DOE Rubin Observatory/AURA/B. Quint

مجموعه‌ی عظیم داده‌های آن، به دانشمندان برای درک بهتر ماده‌ی تاریک، انرژی تاریک و ساختار جهان و بهبود ساختار دفاع سیاره‌ای کمک می‌کند. دوربین 3200 مگاپیکسلی این تلسکوپ به اندازه‌ای قدرتمند است که می‌تواند از فاصله‌ی 24 کیلومتری، تصویر واضحی از یک توپ گلف ثبت کند. این رصدخانه با در دسترس قرار دادن داده‌های خود، درهای تازه‌ای را فراروی پژوهشگران، دانشجویان و شهروند-دانشمندان سراسر جهان باز خواهد کرد.

پزشکی و زیست‌فناوری؛ از درمان آلزایمر تا زیست‌پزشکی دقیق

در سال 2025 چندین نوآوری مهم در درمان بیماری‌های عصبی و پزشکی دقیق صورت گرفت. تصویربرداری‌های نوین و بیومارکرها به پالایش روش‌های تشخیصی و نظارت بر اثربخشی داروها کمک کردند. در زمینه‌ی بیماری آلزایمر، گزارش‌ها نشان دادند که پایش بیومارکرهای تصویربرداری می‌تواند در بهینه‌سازی درمان‌های ضد-آمیلوئید نقش مؤثری داشته باشد و بحث‌های بالینی پیرامون استفاده‌ی گسترده از داروهای جدید و معیارهای ایمنی-اثربخشی ادامه یافت.

در این سال با تأییدیه‌های نظارتی مهم برای داروهایی از جمله «واسکیرا» (Waskyra)، ژن‌درمانی به یک ستون اصلی در درمان بیماری‌های ژنتیکی تبدیل شد. همچنین یک درمان جدید مبتنی بر «سلول تی کایمریک گیرنده آنتی‌ژن» (CAR) برای درمان سرطان‌های تومور جامد معرفی شد. دانشمندان «مؤسسه ملی سرطان» (NCI) یک گیرنده‌ی آنتی‌ژن کایمریک جدید برای هدف قرار دادن «پروتئین سطح سلولی گلیپیکان-2» (GPC2) توسعه دادند. با نتایج امیدوارکننده، این پژوهش می‌تواند به عنوان درمانی برای سرطان‌های جامد مثبت GPC-2 در کودکان و بزرگسالان معرفی شود.

طراحی گرافیکی از سلول‌های سرطانی در تومورها
Credit: Mattie/Adobe Stock

هوش مصنوعی هم در پزشکی سال 2025 نقش پررنگی داشت. از جمله پژوهشگران دانشگاه نوتردام مدل هوش مصنوعی با نام CRT را توسعه دادند که امکان تولید سریع‌تر و متنوع‌تر مولکول‌های هدف را فراهم می‌کند و کارایی کشف دارو را افزایش می‌دهد. از دیگر رویدادهای مهم پزشکی 2025 می‌توان به گام‌های بزرگ در پزشکی بازساختی و ایجاد اطلس جامع بدن انسان با انجام بیش از یک میلیارد اسکن از 100 هزار نفر اشاره کرد. در مجموع پیشرفت‌های علم پزشکی در 2025 بار دیگر اهمیت هم‌افزایی پژوهش‌های بنیادی و مطالعات بالینی را در علم پزشکی نشان داد.

نوآوری در گجت‌ها و صنعت رسانه

دنیای گجت‌ها و ابزارهای فناورانه، هر سال محصولات تازه و چشمگیری معرفی می‌کند و سال 2025 هم از این روند مستثنی نبود. در سالی که گذشت، گوشی‌های شاخص آیفون 17 اپل با طراحی جدید و گوشی‌های سامسونگ سری گلکسی S26 معرفی شدند.

سامسونگ همچنین فناوری تلویزیون Micro RGB را معرفی کرد که رنگ‌های پر جنب‌وجوش و روشنایی بالایی ارائه می‌دهد که در مقایسه با OLED معمولی، تجربه‌ی دیداری به مراتب واضح‌تری ایجاد می‌کند. هر گسیل‌کننده‌ی RGB با ابعاد زیر 100 میکرون به تنهایی کار می‌کند و روشنایی و کنتراست بسیار بالایی را حتی در اندازه‌ی 115 اینچ و کیفیت 4K فراهم می‌کند. این نمایشگر بزرگ با سیاهی عمیق و رنگ‌های اشباع شده، ظاهر سینمای خانگی را تغییر می‌دهد و هرچند اکنون هزینه‌ی بالایی دارد اما انتظارات از نمایشگرهای ممتاز در دهه‌ی آینده را تعیین می‌کند.

تلویزیون Micro RGB سامسونگ
Credit: Samsung

از دیگر ابزارهای جالب توجه در دنیای فناوری 2025، می‌توان به «هایپربوت» (Hyperboot) نایکی اشاره کرد. در حالی که اغلب کفش‌های فشاری که به یک ابزار ریکاوری پرطرفدار تبدیل شده‌اند، نیاز به بی‌حرکت بودن دارند، هایپربوت الکتریکی، یک جایگزین قابل حمل را ارائه می‌دهد. این کفش فشرده‌سازی هوای دینامیک را با گرمادرمانی هدفمند ترکیب می‌کند و می‌تواند هنگام ایستادن، راه رفتن، نشستن یا مسافرت مؤثر باشد. فشرده‌سازی هوا، گرما را به عمق بیشتری از بافت مچ پا و تاندون آشیل می‌رساند تا درمان بهتری انجام شود.

نوآوری‌های علمی کشاورزی و تغذیه

برای شاخص‌ترین دستاوردهای علم کشاورزی و تغذیه در سال 2025 باید به داده‌محوری، پایداری و زیست‌فناوری اشاره کرد. کشاورزی دقیق با بهره‌گیری از تصاویر ماهواره‌ای، سنسورهای «اینترنت اشیاء» (IoT)، هوش مصنوعی و رباتیک، موفق به مدیریت بهینه‌تر آب، خاک و نهاده‌ها و در نتیجه افزایش بهره‌وری و کاهش ضایعات شد.

استفاده از ابزارهای اینترنت اشیاء از جمله پهپاد، برای پایش و مدیریت بهتر منابع در صنعت کشاورزی
Credit: Techprithibi

زیست‌فناوری و ویرایش ژن نیز به توسعه‌ی محصولات مقاوم به خشکی و بیماری، افزایش ارزش تغذیه‌ای و کاهش ضایعات غذایی کمک کرد. نوآوری‌های کشاورزی شهری مانند کشت عمودی و گلخانه‌های هوشمند هم امکان تولید با مصرف بسیار کمتر آب و زمین را فراهم کردند و امنیت غذایی را افزایش دادند. می‌توان گفت دستاوردهای علمی کشاورزی و تغذیه در 2025 نشان دادند که آینده‌ی غذا به هم‌گرایی فناوری‌های پیشرفته با رویکردهای پایدار و طبیعت‌محور وابسته است.

علاوه بر این، تولید پلاستیک‌های زیستی از ضایعات کشاورزی، امید برای استفاده از منابع زیست‌تخریب‌پذیر را افزایش داد. در سال 2025 یک ماده‌ی بسته‌بندی پلاستیکی شفاف، قوی و کاملا زیست‌تجزیه‌پذیر به نام «گراستیک» (Grasstic) معرفی شد که از ضایعات ساقه‌ی غلات (مانند کاه) استخراج می‌شود و جایگزینی پایدار برای پلاستیک‌های سنتی ارائه می‌دهد.

گلدان هوشمند مدل EVERPot

6,350,000 تومان

مشاهده و خرید

opens in new tab

نشان‌های علمی برجسته؛ جوایز و ارزیابی‌های سال

جوایز علمی اهداشده در سال 2025 هم نشان‌دهنده‌ی جهت‌گیری‌های پژوهشی مهمی بودند. برندگان نوبل 2025 در شاخه‌ی شیمی و فیزیک، به تحقیقات بنیادی در موادی مانند چارچوب‌های فلزی-آلی (MOFs) و فیزیک کوانتومی و فناوری‌های مرتبط اختصاص داشتند. در زمینه‌ی پزشکی هم پژوهش‌ها در زمینه‌ی سازوکار تحمل ایمنی محیطی نگاه‌ها را به خود جلب کرد. این جوایز نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری بلندمدت در علوم پایه، چگونه به دستاوردهای کاربردی و نوآوری می‌انجامد. در دنیای ریاضیات 2025 هم «جایزه‌ی آبل» (Abel Prize) به فعالیت‌های بنیادین در زمینه‌ی تحلیل جبری و نظریه‌ی نمایش اهدا شد.

2025 سال علوم میان‌رشته‌ای

یکی از نکات مهم دنیای علم در سال 2025، هم‌گرایی حوزه‌های مختلف دانش بود که در پیشبرد کاربرد علم در اجتماع، نقش برجسته‌ای داشتند تا جایی که در برخی محافل علمی، از این سال به عنوان سال «هم‌گرایی بزرگ» (The Great Convergence) یاد می‌شود. هرچند برخی از این پیشرفت‌ها هم‌زمان نگرانی‌های اخلاقی را درباره حریم خصوصی و سوگیری الگوریتمی برجسته کردند و نشان دادند که فناوری‌های نوین نیازمند چارچوب‌های قانونی و اخلاقی دقیق‌تری هستند.

از مهم‌ترین زمینه‌های هم‌گرایی باید به ادغام هوش مصنوعی در علوم، به ویژه پیوند بیولوژی و هوش مصنوعی یا Bio-AI اشاره کرد؛ جایی که هوش مصنوعی عملا نقش موتور محرک زیست‌شناسی را بر عهده گرفت. همان‌طور که اشاره شد، بخش قابل‌توجهی از داروهای جدید پیش‌بالینی با کمک مدل‌های هوش مصنوعی طراحی شدند و سامانه‌هایی مانند AlphaFold 3 ساختار و برهم‌کنش‌های پیچیده‌ی مولکولی را با دقت بسیار بالا پیش‌بینی کردند. پزشکی شخصی‌سازی‌شده هم جهش بزرگی داشت و با ترکیب داده‌های ژنتیکی و هوش مصنوعی، درمان‌ها بیش از گذشته متناسب با ویژگی‌های فردی هر بیمار طراحی شد.

نوروتکنولوژی هم در 2025 از آزمایشگاه به کاربردهای واقعی رسید. «واسط‌های مغز و رایانه» (BCI) به طور گسترده به فازهای بالینی رسیدند و به بیماران دچار فلج امکان دادند تا دستگاه‌های دیجیتال و بازوهای روباتیک را کنترل و حتی نشانه‌هایی از بازگشت حس لامسه را تجربه کنند. در کنار آن، از سویی پیشرفت کامپیوترهای کوانتومی، حل برخی از مسائل واقعی شیمی کوانتومی و علم مواد را ممکن کرد؛ از شبیه‌سازی کاتالیزورهای جدید برای باتری‌ها و پیل‌های سوختی گرفته تا یافتن جایگزین‌های کم‌مصرف برای فرآیند هابر–بوش، که گامی مهم در مسیر کشاورزی پایدار و کاهش مصرف انرژی جهانی به شمار می‌رود.

ربات انسان‌نمای اپتیموس تسلا
Credit: Tesla

و البته نباید ظهور واقعی رباتیک انسان‌نما را نادیده گرفت. با تجهیز ربات‌ها به هوش مصنوعی زایا، اکنون مفهوم هوش مصنوعی دارای کالبد شکل گرفته است و ربات‌ها دیگر به اجرای دستورات از پیش تعیین شده محدود نیستند، بلکه می‌توانند دستورات مبهم انسانی را درک کرده و به‌صورت خودمختار در محیط‌های پیچیده عمل کنند. به ویژه اینکه در سال 2025 کاهش چشمگیر هزینه‌ی تولید، زمینه‌ی ورود آن‌ها را به صنایع کوچک و کاربردهای اجتماعی مانند مراقبت از سالمندان هم فراهم کرد و آغازگر تبدیل رباتیک پیشرفته به بخشی واقعی از زندگی روزمره شد.

اهمیت رویدادهای علم در سال 2025

در یک نگاه، علم در 2025 ترکیبی از پیشرفت سریع فناوری و هشدارهای زیست‌محیطی بود. از مدل‌های زبانی بسیار قدرتمند و گامی عملی به سوی انرژی هم‌جوشی هسته‌ای گرفته تا ثبت دماهای جهانی تاریخی و رصدهای فضایی که مرزهای دانش را جابه‌جا کردند، یک پیام روشن در خود دارند که علم نه تنها تولید دانش جدید، بلکه ایجاد ضرورت‌های سیاستی و اجتماعی را سرعت بخشید. نگاه علمی به موضوعات کلان از این نظر اهمیت دارد که تصمیماتی که در سال‌های آینده به ویژه در زمینه‌ی مقررات هوش مصنوعی، سرمایه‌گذاری انرژی پاک و سازگاری اقلیمی گرفته می‌شوند، می‌توانند اثرات چنددهه‌ای داشته باشند.

منابع: Space, National Geographic, IAEA, Edelman, Popular Science, Inpart