بازی‌های ویدیویی می‌توانند راهکاری مناسب برای تقویت مغز باشند

امیر نیک‌رو

۳ دی ۱۴۰۴ | ۲۱:۳۰ زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۶ دقیقه

بازی‌های ویدیویی نه تنها مغز ما را فاسد نمی‌کنند، بلکه ممکن است توانایی شناختی را بهبود ببخشند و حتی مغز را جوان‌تر کنند. اما موضوع مهم، شیوه‌ی بازی ماست که مزایای گیمینگ را تعیین می‌کند.

فهرست محتوا

بازی‌های جدید مؤثر برای مغز
بازی‌های ویدیویی اکشن مناسب برای سرعت یادگیری
بازی‌های ویدیویی برای بهبود توانایی شناختی
    بیش از حد بازی نکنید
    بازی‌های جدید را امتحان کنید
    آنچه مؤثر است، بسنجید
   متعادل باشید

به گفته‌ی «آرون سیتز» (Aaron Seitz) استاد روان‌شناسی و مدیر «مرکز بازی‌های ذهنی برای تناسب اندام و سلامت روان» دانشگاه نورث ایسترن درباره‌ی اثر ذهنی بازی‌های ویدیویی، «برخلاف بازی‌های ذهنی سنتی که معمولا تا حد امکان ساده هستند، افراد با انجام بازی‌های ویدیویی، مهارت‌های پیچیده‌ای را در محیط‌های شبیه‌سازی شده تمرین می‌کنند.»

بر اساس مطالعات، در برخی شرایط انجام بازی‌های ویدیویی می‌تواند به کند شدن روند پیری مغز کمک کند. به گفته‌ی «سی. شاون گرین» (C. Shawn Green) استاد روان‌شناسی دانشگاه ویسکانسین «طبق تحقیقات دیگر، انجام بازی‌های ویدیویی اکشن ممکن است به ویژه برای طیف وسیعی از مهارت‌ها، مانند توجه ما به اطلاعات بصری و توانایی ما در یادگیری، سودمند باشد. در حالی که اکثر بازی‌ها یا تمرین‌های آموزش مغز، فقط به بهبود مجموعه‌ی کوچک‌تری از مهارت‌ها که مستقیما با همان تمرین مرتبط هستند، کمک می‌کنند.»

با این حال متخصصان هشدار می‌دهند که در این کار زیاده‌روی نکنید! از جمله «کارلوس کورونل» (Carlos Coronel) پژوهشگر «کالج ترینیتی» (Trinity College) دوبلین و دانشگاه «آدولفو ایبانیز» سانتیاگو شیلی اشاره می‌کند: «نمی‌توانم بگویم که ساعت‌های زیاد انجام بازی‌های ویدیویی برای سلامت مغز شما مفید خواهد بود. بلکه باید تعادلی پیدا کنید.»

بازی‌های جدید ممکن است به مغز کمک کنند

تعامل شناختی، از جمله توسط آموزش، حل جدول کلمات متقاطع، آموزش مغز و معاشرت، برای سلامت مغز مفید است و شواهد نشان می‌دهد که می‌توان بازی‌های ویدیویی را هم به این فهرست افزود.

در مطالعه‌ای که سال 2024 در نشریه‌ی «نوروایمیج» (NeuroImage) منتشر شد، پژوهشگران اتصال مغز 31 نفر را که زیاد «استارکرفت 2» (StarCraft II) بازی می‌کردند، اسکن کردند. یک بازی استراتژیک که بازیکنان را ملزم به مدیریت منابع و مانور ارتش‌های بزرگ به صورت لحظه‌ای می‌کند. کورونل نویسنده‌ی اصلی این پژوهش گفت: «در مقایسه با 31 نفر از افرادی که بازی نمی‌کردند، مغز بازیکنان استارکرفت در پردازش اطلاعات کارآمدتر به نظر می‌رسید و در نواحی مغزی که برای توجه بصری و عملکرد اجرایی ضروری هستند، اتصال بیشتری وجود داشت.»

بررسی اثر گیمینگ بر مغز
Credit: UCSF

همچنین در مطالعه‌ای که سال 2025 در «نیچر کامیونیکیشنز» (Nature Communications) منتشر شد، کورونل و همکارانش دریافتند که مشابه دیگر فعالیت‌های خلاقانه از جمله موسیقی و هنر، تخصص بیشتر در بازی‌های ویدیویی، با کندتر شدن روند پیری مغز مرتبط است تا جایی که مغز گیمرهای باتجربه حدود چهار سال جوان‌تر به نظر می‌رسید. به گفته‌ی کورونل سرگرمی‌های خلاقانه، از جمله بازی‌های ویدیویی، ممکن است به محافظت از اتصالات عصبی که در برابر پیری آسیب‌پذیر هستند کمک کنند و توانایی مغز را در انتقال و پردازش اطلاعات بهبود ببخشند.

اما در این پژوهش‌ها حتی بازی کردن نسبتا کم نیز مزایایی داشت. وقتی آن‌ها 24 نفر غیر گیمر را که فقط 30 ساعت در طول سه تا چهار هفته را صرف بازی استارکرفت 2 می‌کردند، بررسی کردند، دریافتند که سن مغز آن‌ها در مقایسه با بازیکنانی که بازی کندتر و قاعده‌مندتری به نام «هارت‌استون» (Hearthstone) را انجام داده بودند، کاهش یافته است. طبق این پژوهش، هر چه بیشتر تمرین کنید، سود بیشتری می‌برد اما حتی بدون متخصص بودن هم از مزایای گیمینگ بهره‌مند می‌شوید.

بازی‌های ویدیویی اکشن، یادگیری را سرعت می‌بخشند

برای بهبود مهارت‌های شناختی، باید ذهن را به چالش بکشیم یا تحت بار شناختی قرار دهیم. با این حال، طبق گفته‌ی گرین، آنچه به عنوان «بار شناختی» (Cognitive Load) محسوب می‌شود، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بسیاری از بازی‌های آموزش مغز و دیگر فعالیت‌های تحریک‌کننده، قربانی چیزی می‌شوند که محققان آن را «نفرین اختصاصی بودن» نامیده‌اند! یعنی نوعی از مهارت‌های تخصصی را آموزش می‌دهند که برای دیگر حوزه‌های شناختی کاربرد ندارند.

برای نمونه، در یک مطالعه‌ی کلاسیک، پژوهشگران دریافتند که اگر مهره‌ها مانند یک بازی واقعی چیده شوند، بازیکنان شطرنج باتجربه می‌توانند تا چهار برابر مهره‌های شطرنج بیشتری را نسبت به یک مبتدی به خاطر بسپارند. اما اگر این مهره‌ها به طور تصادفی قرار داده شوند، مزیت حافظه‌ی بازیکنان باتجربه پاک می‌شود و آن‌ها به اندازه‌ی افراد مبتدی ضعیف عمل می‌کنند.

بازی اکشن اثر بیشتری بر مغز می‌گذارد.
Credit: Futura

یک ژانر خاص از بازی‌های ویدیویی ممکن است یک استثنای جذاب باشد، هرچند تحقیقات به هیچ وجه قطعی نیست. بازی‌های ویدیویی اکشن، در درجه‌ی نخست بازی‌های تیراندازی اول شخص و سوم شخص، بازیکنان را ملزم به تصمیم‌گیری‌های فوری در محیط‌های بصری اغلب آشفته می‌کنند. طبق تحقیقات به نظر می‌رسد که این آموزش نتیجه می‌دهد. گیمرهای اکشن بینایی بهتری دارند، در وظایف همه‌جانبه عملکرد بهتری دارند و کنترل بهتری بر توجه بصری خود دارند. به گفته‌ی پژوهشگران، این توجه بهتر همچنین ممکن است به ما در آموختن روند یادگیری بهتر کمک کند.

در یک مقاله‌ی منتشر شده در «کامیونیکیشنز بیولوژی» (Communications Biology)، تعداد 52 شرکت‌کننده‌ی بزرگسال که اهل بازی نبودند، یک بازی ویدیویی اکشن یا یک بازی شبیه‌سازی کندتر را به مدت 45 ساعت در طول سه ماه بازی کردند. سپس در دو آزمایش شناختی برای ادراک بصری و حافظه‌ی کاری فراتر از بازی‌ها، گیمرهای اکشن، سریع‌تر یاد می‌گرفتند و بهبود سریع‌تری داشتند.

گرین گفت: «چون در زمان مناسب در مکان مناسب هستید، اطلاعات درستی را سرکوب می‌کنید، در هر آزمایش اطلاعات بیشتری را بیرون می‌کشید و بنابراین خیلی سریع‌تر یاد می‌گیرید.»

با این حال، دیگر متخصصان در تفسیر این یافته‌ها محتاط هستند چون برخی از معیارهای روان‌شناختی، نیازمند آن است که شرکت‌کنندگان به محرک‌های بصری سریع، اغلب برای کسری از ثانیه در هر بار، پاسخ دهند. به گفته‌ی سیتز «ممکن است نتوان این موضوع را به برخی مهارت‌های دیگر که محرک‌هایی کندتری دارند، تعمیم داد.»

بنابراین هنوز داده‌های مناسب برای نتیجه‌گیری‌های قوی، درباره‌ی اینکه کدام عملکردهای بازی برای افراد مختلف با نیازهای متفاوت بهتر عمل می‌کند، وجود ندارد.

اثر بازی‌های ویدیویی برای بهبود توانایی شناختی

برای انجام بازی‌های ویدیویی، نوع بازی اهمیت دارد و باید از شیوه‌ی مؤثر آن آگاه بود. بنابراین توجه به موارد زیر ضروری است.

بیش از حد بازی نکنید

به جای بازی بیمارگونه، باید به دنبال تعامل پرشور باشید. «اختلال گیمینگ» (Gaming Disorder) از سوی سازمان بهداشت جهانی شناخته شده است، بنابراین مانند هر اعتیاد رفتاری، تفاوت به آسیب منتهی می‌شود. باید ببینید آیا با گیمینگ به زندگی خود آسیب می‌رسانید؟ چیزهای مختلف را در حد اعتدال امتحان کنید. به ویژه اینکه اکثر مطالعات به بازی‌های ویدیویی اکشن که جلسات کوتاه 30 دقیقه‌ای یا یک ساعته داشتند، پرداخته بودند.

بازی‌های جدید را امتحان کنید

یکی از پژوهشگران، سعی می‌کند والدینش را که در دهه‌ی 70 زندگی خود هستند، به انجام بازی‌های جدید آنلاین ترغیب کند. هرچند به گفته‌ی گرین «آن‌ها کمی اذیت می‌شوند و می‌گویند تازه در این کار خوب شده بودم، اما وقتی شروع به خوب شدن می‌کنید، دیگر سودمند نیست. باید کارهای چالش‌برانگیز و دشوار را انجام دهید. فکر می‌کنم این کار به طور کلی سیستم‌های شناختی را در موقعیت قوی نگه می‌دارد.»

برخی از بازی‌های اکشن محبوب شامل سری «کال آو دیوتی»، سری «هالو» و «کوئیک» هستند. اما از جمله گزینه‌هایی که تا این اندازه خونین و خشن نیستند، می‌توان به بازی‌هایی مانند «فورتنایت»، «اورواچ» و سری «اسپلاتون» اشاره کرد که شامل تیراندازی ماهی‌های مرکب به یکدیگر با جوهر می‌شود.

گیمینگ در تقویت مغز سالمندان مؤثر است.
Credit: Rolf Vennenbernd/Picture Alliance/Getty

آنچه را که مؤثر است، اندازه‌گیری کنید

چند چیز مختلف را امتحان کنید و ببینید آیا عملکرد شما بهبود پیدا می‌کند یا خیر؟ انتظارات واقع‌بینانه داشته باشید به گفته‌ی سیتز «ما واقعا نمی‌دانیم کدام چیزها برای چه کسی مؤثر است، اما چیزهای متعددی می‌توانند اثرگذار باشند. بنابراین امتحان کردن ترکیبی از آن‌ها ارزش انجام دادن دارد.»

آن را با سایر جنبه‌های زندگی متعادل کنید

هیچ ترفند یا رفتاری به تنهایی نمی‌تواند برای بهبود توانایی شناختی یا هر جنبه‌ی دیگری از سلامت معجزه کند. بلکه همان‌طور که کورونل اشاره کرد: «باید لایه‌های متعددی در زندگی خود داشته باشید. یک لایه می‌تواند فعالیت‌های خلاقانه باشد، اما فعالیت بدنی، خواب و معاشرت هم می‌تواند در آن دخیل باشد. یک مغز سالم باید همه‌ی آن‌ها را شامل شود.»