زهره؛ جهنمی سوزان یا سیارهای مستعد شکلگیری حیات؟!
در روزهای اخیر اخبار جذاب و قابل توجهی از زهره یا ناهید، داغترین سیاره منظومه شمسی، منتشر شد. کشف فسفین، یک ماده شیمیایی نادر که میتواند نشانهای از وجود حیات باشد، پس از مدت‌ها توجه بسیاری از اخترشناسان و مردم را به سیاره زهره جلب کرد.
زهره یک سیاره سنگی است که اندازه آن در حدود اندازه سیاره زمین است. زهره نسبت به عطارد فاصله بیشتری از خورشید دارد اما با توجه به جو غلیظ این سیاره و تاثیر اثر گلخانه‌ای زهره داغترین سیاره منظومه شمسی است. دمای سطح زهره حدود ۴۷۰ درجه سانتی‌گراد است که طبیعتا امکان شکلگیری و رشد حیات را از بین می‌برد.
با این حال از چند دهه پیش احتمالاتی مبنی بر امکان شکلگیری حیات در ابرهای سیاره زهره مطرح شده بود. در بخش‌هایی از جو زهره فشار جو تقریبا برابر با فشار هوا در سطح زمین است و دما نیز چیزی بین صفر تا پنجاه درجه سانتی‌گراد است. شرایطی که در نگاه اول برای پشتیبانی از حیات مناسب است. اما نکته این جاست که ابرهای جو زهره به شدت اسیدی‌اند و هر موجود زنده‌ای که بخواهد در چنین شرایطی زیست کند باید به نحوی با محیط اسیدی سازگار شده باشد. در سیاره زمین جانداران به اصطلاح سخت‌دوستی وجود دارند که می‌توانند شرایط خاص و بسیار سختی مانند محیط اسیدی یا دمای بسیار زیاد را تحمل کنند.
جانداران سخت‌دوست در زمین در شرایط بسیار خاص و سختی مانند محیط‌های به شدت اسیدی زیست می‌کنند.
نکته قابل توجه درباره کشف اخیر این جاست که فسفین آشکارشده در جو زهره در جایی متراکم شده که شرایط فشار جو و دما مناسب است. و این یعنی شاید فسفین نشانهای از وجود حیات در ابرهای سیاره زهره باشد. البته وجود حیات در زهره به هیچ عنوان قطعی و تایید‌شده نیست و ممکن است در آینده سازوکارهای دیگری برای توضیح وجود فسفین در جو سیاره زهره ارائه شود. سازوکارهایی که دانشمندان هنوز شناختی از آن‌ها ندارند.
حل این معما تنها با انجام رصدها و کاوش‌های بیشتر ممکن می‌شود. در چند دهه اخیر در میان سیارات منظومه شمسی سیاره مریخ بیشترین توجه را به خود جلب کرده بود و ماموریت‌های فراوانی برای کاوش این سیاره طراحی و اجرا شد. اطلاعات جدیدی که از زهره به دست آمده است شاید سرآغازی برای کاوش دوباره این سیاره باشد.
سابقه رصد دقیق زهره به زمان گالیله بازمی‌گردد. او با تلسکوپ کوچک خود توانست اهله زهره را رصد کند و متوجه شد که درصد بخش روشن زهره مانند ماه تغییر می‌کند. تغییر اهله زهره به این معنی بود که زهره به دور خورشید، و نه زمین، در حال گردش است. نتیجه‌ای که با نظریه زمین‌مرکزی در تضاد بود و کشفی مهم محسوب می‌شد.
طرح‌هایی که گالیله از سیارات منظومه شمسی کشیده است. در بخش پایین تصویر تغییر اهله زهره به تصویر کشیده شده است.
رصد تلسکوپی زهره در قرن‌های بعد ادامه پیدا کرد اما پس از آغاز عصر فضا بود که آمریکا و شوروی فضاپیماهای متعددی را به سمت سیاره زهره ارسال کردند که منجر به شناخت بیشتر ما از این سیاره شد. برخی از این ماموریت‌ها با شکست مواجه شدند اما آمریکا و شوروی به ترتیب در برنامه‌های مارینر و ونرا توانستند ماموریت‌های موفق پرشماری را به سیاره زهره ارسال کنند. فضاپیما ونرا ۴ شوروی در سال ۱۹۶۷ به بررسی جو سیاره زهره پرداخت. در ادامه برنامه شوروی برای کاوش زهره فضاپیمای ونرا ۹ در سال ۱۹۷۵ توانست اولین تصاویر از سطح زهره را به زمین مخابره کند.
شوروی در دهه ۱۹۸۰ برنامه ونرا را ادامه داد. دانشمندان با استفاده از داده‌های ماموریت‌های ونرا ۱۱ تا ونرا ۱۴ درک بهتری از فرآیندهای زمین‌شناختی زهره پیدا کردند. در نهایت و در سال ۱۹۸۵ شوروی برنامه کاوش زهره خود را با فضاپیمای دوقلوی وگا به پایان رساند.
ناسا نیز در دو برنامه مارینر و پایونیر فضاپیماهایی را به ملاقات زهره فرستاد که به شناخت بهتر دانشمندان از سیاره زهره کمک زیادی کرد. فضاپیمای ماژلان ناسا نیز در سال ۱۹۹۰ وارد مدار سیاره زهره شد و به مدت چهار سال مشغول نقشه‌برداری از سطح این سیاره و جست‌وجوی شواهدی از صفحات تکتونیک بود. یکی از نتایج مهم این ماموریت احتمال وجود فعالیت‌های آتشفشانی در سیاره زهره بود. این ماموریت آخرین برنامه ناسا برای کاوش ناهید بود.
با آغاز قرن ۲۱ سازمان‌های فضایی دیگر نیز به سراغ سیاره زهره رفتند. سازمان فضایی اروپا در سال ۲۰۰۵ فضاپیمای ونوس اکسپرس را به زهره اعزام کرد که به مدت هشت سال از مدار زهره این سیاره را زیر نظر گرفت. در حال حاضر تنها ماموریت فعال در سیاره ناهید ماموریت آکاتسوکی ژاپن است.
طرحی گرافیکی از فضاپیمای ونوس اکسپرس در مدار سیاره زهره.
Credit: ESA
اکنون و با یافته‌های جدیدمان درباره زهره شوق سفر دوباره به این سیاره در میان دانشمندان بیشتر شده است. طرح‌های مختلفی برای ارسال کاوشگر به سیاره زهره در حال بررسی است که البته انجام هیچ کدام از آن‌ها قطعی نیست. آژانس فضایی هند ماموریتی با نام شوکرایان ۱ را در دست بررسی دارد. بر اساس این طرح یک مدارگرد به زهره اعزام خواهد شد و جو این سیاره را بررسی خواهد کرد. شرکت خصوصی راکت لب نیز قصد دارد یک مدارگرد کوچک را به سیاره زهره ارسال کند.
ناسا نیز در حال بررسی طرح VERITAS است که در آن یک مدارگرد به ملاقات سیاره زهره خواهد رفت. علاوه بر این مطالعات برای انجام ماموریت +DAVINCI نیز در حال انجام است که هدف اصلی آن بررسی جو زهره است. طرح‌های دیگری نیز برای کاوش زهره به ناسا پیشنهاد شده که باید دید کدام یک از آن‌ها می‌توانند در رقابت کسب بودجه موفق شوند.
عملیاتی شدن این ماموریت‌ها به یافتن پاسخ پرسشی که در ابتدا مطرح شد کمک زیادی خواهد کرد: زهره؛ جهنمی سوزان یا مکانی مستعد شکلگیری حیات؟
