همه چیز درباره بلاک چین و انواع آن

بلاک چین یک فناوری جدید و مدرن محسوب میشود که در یک شبکه از کامپیوترها به اشتراک گذاشته میشود تا یک رکورد دیجیتال از تراکنشها را نگه دارد. بلاک چین به خاطر نقش آن در سیستمهای ارز دیجیتال شناخته شده است که رکوردی امن و غیرمتمرکز از تراکنشها را حفظ میکند. با این حال، کاربردهای آن فراتر از ارزهای دیجیتال به زمینههای مختلفی از جمله مدیریت زنجیرهی تامین، بهداشت و درمان و امور مالی گسترش پیدا میکند. در این مطلب قصد داریم به این موضوع به طور کامل بپردازیم که بلاک چین چیست و چطور کار میکند.
بلاک چین چیست؟
انواع بلاک چین
بلاکچین خصوصی (Private Blockchain)
بلاکچین عمومی (Public Blockchain)
بلاکچین ترکیبی (Hybrid Blockchain)
بلاکچین کنسرسیوم (Consortium Blockchain)
چگونه بلاک چین کار میکند؟
ویژگیهای کلیدی فناوری بلاکچین
تفاوت معنایی اصطلاح بلاک چین و ارزهای دیجیتال
تفاوت بین بلاک چین و قراردادهای هوشمند
مزایای بلاک چین
معایب بلاک چین
برترین پلتفرمهای بلاک چین
بلاکچین آوالانچ (Avalanche)
بلاکچین Chainalysis KYT
بلاکچین اتریوم (Ethereum)
بلاکچین ریپل (Ripple)
آینده بلاک چین
بلاک چین چیست؟
هر کامپیوتر در یک شبکهی بلاک چین، یک کپی از دفتر کل را نگهداری میکند که در آن تراکنشها ثبت میشوند تا از یک نقطه شکست منفرد جلوگیری شود. تمام کپیهای بلاک چین به طور همزمان بهروزرسانی و تایید میشوند.
بلاک چین همچنین نوعی پایگاه داده در نظر گرفته میشود، اما در نحوه ذخیره و مدیریت اطلاعات از پایگاه دادههای مرسوم متفاوت است. به جای ذخیره دادهها در ردیفها، ستونها، جداول و فایلها مانند پایگاهدادههای سنتی، بلاک چین دادهها را در بلوکهایی که به طور دیجیتال به هم پیوستهاند، ذخیره میکند. در حقیقت یک بلاک چین، یک پایگاه داده غیرمتمرکز به شمار میرود که توسط کامپیوترهایی که به یک شبکه همتا به همتا تعلق دارند، مدیریت میشود و نه یک کامپیوتر مرکزی مانند پایگاه دادههای سنتی.
بلاکچینها راهی امن، شفاف و کارآمد برای مدیریت و تایید دادهها در صنایع مختلف را ارائه میدهند. بیتکوین، که در سال ۲۰۰۹ روی بلاک چین بیتکوین راهاندازی شد، اولین ارز دیجیتال محبوبی بود که موفق به استفاده از بلاک چین شد. به همین دلیل، بلاک چین بیشتر با بیتکوین و جایگزینهایی مانند دوجکوین و بیتکوین کش که هر دو از دفترکل عمومی خود استفاده میکنند، مرتبط بوده است.
انواع بلاک چین
بلاک چین از انواع مختلفی برخوردار است:
بلاکچین خصوصی (Private Blockchain)
بلاکچینهای خصوصی یا دارای مجوز، دسترسی را به گروه خاصی از شرکتکنندگان محدود میکنند و برای دسترسی به آنها نیاز به تایید دارند. این بلاکچینها حریم خصوصی و کنترل بیشتری بر دادهها را ارائه میدهند و آنها را برای برنامههایی که به کنترلهای دسترسی دقیق و انطباق با مقررات نیاز دارند، مناسب میکند. در یک بلاکچین خصوصی و دارای مجوز، مانند مولتیچین، هر گره ممکن است قادر به انجام معاملات باشد، اما مشارکت در فرایند توافق به تعداد محدودی از گرههای تایید شده محدود است.
بلاکچین عمومی (Public Blockchain)
بلاکچینهای عمومی یا بدون مجوز برای ورود به شبکه بلاکچین نیازی به اجازه ندارند. در بلاکچین عمومی و بدون مجوز مانند بیتکوین، هر کسی میتواند معاملات را مشاهده کرده و به طور فعال در شبکه شرکت کند. این بلاکچینها بسیار غیرمتمرکز هستند و هیچ نهاد واحدی بر شبکه کنترل ندارد. هر گره یا نود (Node) در یک شبکه بلاکچین عمومی معاملات را انجام میدهد و در فرایند توافق مشارکت میکند.
بلاکچین ترکیبی (Hybrid Blockchain)
یک بلاکچین ترکیبی، ویژگیهای بلاکچینهای دارای مجوز و بدون مجوز را ترکیب میکند. یک بلاکچین ترکیبی توسط یک سازمان واحد راهاندازی میشود و شامل یک سیستم عمومی روی یک سیستم خصوصی است که به سازمان کنترل دسترسی به دادههای حساس را میدهد.
بلاکچین کنسرسیوم (Consortium Blockchain)
بلاکچین کنسرسیوم یا فدرال نوعی بلاکچین ترکیبی به شمار میرود که در آن یک گروه از سازمانها بلاکچین را مدیریت میکند. بلاکچینهای کنسرسیوم مزایای غیرمتمرکز بودن و حریم خصوصی را ترکیب کرده و آنها را برای صنایعی که به همکاری و اعتماد در میان یک گروه منتخب از شرکتکنندگان نیاز دارند، مناسب میکند. با این حال، نقض امنیت تنها یک گره عضو میتواند امنیت آن را تهدید کند.
چگونه بلاک چین کار میکند؟
بلاکچین از یک فرآیند چند مرحلهای استفاده میکند که شامل پنج مرحله زیر است:
- یک شرکتکننده مجاز، یک تراکنش را وارد میکند که باید توسط فناوری تایید شود.
- آن عمل، یک بلاک ایجاد میکند که نمایانگر تراکنش یا داده خاص است.
- بلاک به هر گره کامپیوتری در شبکه ارسال میشود.
- گرههای مجاز تراکنشها را تایید کرده و بلاک را به بلاکچین موجود اضافه میکنند.
- بهروز رسانی در سراسر شبکه توزیع میشود که تراکنش را نهایی میکند.
این مراحل در زمان نزدیک به واقعی انجام میشوند و شامل طیف وسیعی از عناصر هستند. گرهها در شبکههای بلاکچین عمومی به عنوان ماینرها شناخته میشوند و معمولا برای این کار به آنها چیزی پرداخت میشود؛ اغلب در فرایندهایی به نام اثبات کار (PoW) یا اثبات سهام (PoS) به صورت رمزنگاری شده.
یک دفتر کل بلاکچین شامل دو نوع رکورد است: تراکنشهای فردی و بلاکها. اولین بلاک شامل یک هدر و دادههایی است که به تراکنشهای انجام شده در یک دورهی زمانی خاص مربوط میشود. زمانسنجی بلاک برای کمک به ایجاد یک رشتهی الفبایی عددی به نام هش استفاده میشود. پس از ایجاد اولین بلاک، هر بلاک بعدی در دفتر کل از هش بلاک قبلی برای محاسبه هش خود استفاده میکند.
قبل از اینکه یک بلاک جدید به زنجیره اضافه شود، باید اصالت آن توسط یک فرآیند محاسباتی به نام تایید یا اجماع تایید شود. در این نقطه از فرآیند بلاکچین، اکثریت گرهها در شبکه باید موافقت کنند که هش بلاک جدید به درستی محاسبه شده است. اجماع تضمین میکند که تمام نسخههای دفتر کل توزیع شده بلاکچین یک حالت یکسان دارند.
پس از اضافه شدن یک بلوک، میتوان به بلوکهای بعدی ارجاع داد، اما نمیتوان آن را تغییر داد. اگر کسی تلاش کند تا یک بلوک را تعویض کند، هشهای بلوکهای قبلی و بعدی نیز تغییر و وضعیت مشترک دفترچه را مختل خواهند کرد.
زمانی که توافق دیگر ممکن نباشد، سایر کامپیوترها در شبکه از وقوع یک مشکل مطلع میشوند و هیچ بلوک جدیدی تا حل مشکل به زنجیره اضافه نمیشود. معمولا، بلوکی که باعث خطا شده نادیده گرفته میشود و فرایند توافق تکرار خواهد شد. این یک نقطه شکست واحد را حذف میکند.
ویژگیهای کلیدی فناوری بلاکچین
فناوری بلاکچین بر اساس مجموعه ای از ویژگی های منحصر به فرد ساخته شده است که آن را از پایگاه داده های سنتی متمایز می کند. ویژگی های زیر مهمترین و تعیینکننده این فناوری هستند:
- عدم تمرکز: عدم تمرکز بلاکچین، یکی از جنبههای بنیادین این فناوری تلقی میشود. بر خلاف پایگاه دادههای متمرکز که یک نهاد مرکزی، مانند بانک، تراکنش ها را کنترل و تایید میکند، بلاکچین روی یک دفتر توزیع شده عمل میکند. به این معنی که چندین شرکت کنندهی شفاف، که به آنها گره (Node) میگویند، دفتر را حفظ، تایید و به روز رسانی میکنند. هر گره در یک شبکه پخش شده و شامل یک کپی از کل بلاکچین است.
- امنیت و عدم تغییر: از الگوریتمهای رمزنگاری در بلاکچین برای ارائه امنیت قوی استفاده می شود؛ این الگوریتمها تراکنشها را ثبت کرده و جعل کردن را تقریبا غیرممکن می سازند. اطلاعات در بلوکهایی ذخیره میشود که با استفاده از هشهای رمزنگاری به یکدیگر متصل هستند. اگر کسی بخواهد بلوکی را جعل یا تغییر دهد، باید هر بلوک بعدی را تغییر دهد که این کار را از نظر محاسباتی غیرممکن میسازد. این ویژگی امنیتی ذاتی بلاکچین تضمین کننده عدم تغییر اطلاعات است و بلاکچین را به یک بستر ایده آل برای ذخیره دادههای حساس و انجام تراکنشهای ایمن تبدیل میکند.
- شفافیت و ردیابی: شفافیت ذاتی فناوری بلاکچین اطمینان میدهد که هر شرکت کننده در شبکه به اطلاعات یکسان دسترسی داشته باشد. برای مثال، هر تراکنش بخشی از یک دفتر عمومی میشود که برای همه شرکت کنندگان قابل مشاهده است. این شفافیت اعتماد و پاسخگویی شبکه را تایید میکند؛ چرا که هر ناهماهنگی به سرعت شناسایی و حل میشود. علاوه بر این، ظرفیت بلاکچین برای ردیابی منبع و مسیر داراییها، حسابرسیها را آسانتر میکند و احتمال فعالیتهای تقلبی را کاهش میدهد.
- قراردادهای هوشمند: این قراردادها توافقهای خودکار هستند که در نرمافزار کدگذاری شدهاند تا به طور خودکار مفاد یک قرارداد را اجرا کنند. کدهای قرارداد هوشمند روی بلاکچین ذخیره میشوند و زمانی که شرایط پیشفرض برآورده میشود، عملکرد خود را انجام میدهند. این قراردادها نیاز به واسطهها را حذف کرده، تراکنشها را ساده کرده، هزینهها را کاهش داده و زمانهای بسته شدن را تسریع میکنند. آنها در بخشهای مختلف و متنوعی از جمله مدیریت زنجیره تامین، بیمه و مالی استفاده میشوند.
- سازوکارهای توافق: شبکههای بلاکچین از الگوریتمهای توافق از جمله PoW و PoS، برای تایید تراکنشها استفاده میکنند. این الگوریتمها تضمین میکنند که تمام گرههای شبکه روی وضعیت دفتر کل توافق دارند و اعتماد و امنیت را در میان شرکتکنندگان ایجاد میکنند.
تفاوت معنایی اصطلاح بلاک چین و ارزهای دیجیتال
اصطلاحات بلاکچین، ارز رمزنگاریشده و بیتکوین به طور مکرر به هم متصل میشوند و گاهی اوقات به اشتباه به جای یکدیگر استفاده میشوند. اگر چه همه آنها زیر چتر فناوری دفتر کل توزیعشده (DLT) قرار دارند، هر کدام یک هویت متمایز دارند.
بلاکچین فناوری است که ارز دیجیتال، ارز رمزنگاریشده و بیتکوین بر اساس آن بنا شدهاند. به طور خاص، این فناوری زیربنایی است که دفتر کل دیجیتال غیرمتمرکز را ایجاد میکند که تبادلها را در میان طرفهای متعدد به روشی امن و غیرقابل تغییر امکانپذیر میسازد.
ارز دیجیتال به هر شکلی از ارز که در شکل دیجیتال یا الکترونیکی موجود است و بدون واسطه به اشتراک گذاشته میشود، اشاره دارد. ارزهای دیجیتال شامل پول دیجیتال صادر شده توسط دولتها و بانکهای مرکزی و همچنین ارز رمزنگاریشده است. ارز دیجیتال گاهی اوقات به عنوان پول دیجیتال، پول الکترونیکی، ارز الکترونیکی یا سایبرکش نیز شناخته میشود.
ارز رمزنگاریشده یک دارایی دیجیتال است که میتواند در یک شبکه بلاکچین مبادله شود. این یک زیرمجموعه از ارز دیجیتال است که توسط نهادهای دولتی صادر نمیشود. ارز رمزنگاریشده را میتوان به عنوان توکنهایی تصور کرد که نهادها یا گروههای خصوصی صادر میکنند که همچنین میتوانند برای خرید اقلام فروخته شده توسط آنهایی که در شبکه بلاکچین نیز فعالیت میکنند، استفاده شوند.
بیتکوین اولین و محبوبترین ارز رمزنگاریشده به شمار میرود. این ارز توسط یک فرد ناشناس یا گروهی از افراد با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو معرفی شد. بیتکوین روی یک شبکه غیرمتمرکز معروف به بلاکچین بیتکوین عمل میکند، که به شرکتکنندگان این امکان را میدهد که آن را بدون نیاز به واسطهها ارسال و دریافت کنند. بیتکوین جدید از طریق استخراج بیتکوین به تامین عرضه معرفی میشود، فرایندی که به قدرت محاسباتی قابل توجهی نیاز دارد. استخراجکنندگان مسائل ریاضی پیچیدهای را حل میکنند و استخراجگری که معما را حل کرده و تراکنش را تایید میکند، با بیتکوین جدید پاداش میگیرد.
تفاوت بین بلاک چین و قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) یکی از مهمترین ویژگیهای فناوری بلاکچین هستند. این موارد، قراردادهای دیجیتال خوداجرا هستند که به صورت کد نوشته شدهاند و به طور خودکار طبق قوانین و شرایط از پیش تعیین شده عمل میکنند. قراردادهای هوشمند برای تسهیل، تایید و اجرای توافق یا عملکرد یک توافق بدون نیاز به واسطهها، مانند وکلا، بانکها یا سایر اشخاص ثالث طراحی شدهاند.
هنگامی که شرایط قرارداد هوشمند برآورده میشود، به طور خودکار اقدامها یا معاملات مورد توافق در قرارداد را اجرا میکند. پس از اتمام معامله، قرارداد هوشمند به صورت دائمی در بلاکچین ثبت میشود و تغییرناپذیری آن را تایید میکند، به طوری که نمیتوان آن را تغییر داد یا حذف کرد. دسترسی به جزئیات معامله ممکن است محدود شود به طوری که تنها طرفهای مجاز بتوانند نتایج را مشاهده کنند.
قراردادهای هوشمند معمولا روی پلتفرمهای بلاکچین که امنیت و شفافیت لازم برای اجرای آنها را فراهم میکنند، مستقر میشوند. اتریوم یک پلتفرم محبوب بلاکچین برای قراردادهای هوشمند تلقی میشود. این پلتفرم برای دامنهای از برنامهها مانند معاملات مالی، مدیریت زنجیره تامین، معاملات املاک و تایید هویت دیجیتال مورد استفاده قرار میگیرد.
قراردادهای هوشمند مزایای متعددی دارند. با حذف واسطهها، فناوری قراردادهای هوشمند هزینهها را کاهش میدهد. همچنین پیچیدگیها و مداخلههایی که واسطهها میتوانند ایجاد کنند را از بین میبرد و فرآیندها را تسریع و امنیت را افزایش میدهد.
مزایای بلاک چین
کارشناسان به چندین مزیت کلیدی استفاده از بلاکچین اشاره میکنند، از جمله موارد زیر:
- قابلیت آلودهسازی وجود ندارد: تقریبا غیرممکن است که یک بلاکچین را خراب کنید؛ به این دلیل که میلیونها کامپیوتر اطلاعات را به اشتراک گذاشته و به طور مداوم آنها را تصحیح میکنند. بلاکچین همچنین هیچ نقطهی واحدی از شکست ندارد.
- کارآمدی: تراکنشها اغلب نسبت به سیستمهای تراکنشی غیر مبتنی بر DLT کارآمدتر هستند، اگر چه بلاکچینهای عمومی گاهی اوقات ممکن است از سرعت کم و ناکارآمدی رنج ببرند.
- مقاومت: بلاکچین مقاوم است؛ یعنی اگر یک نود از کار بیفتد، تمام دیگر نودها یک کپی از دفتر کل دارند.
- قابل اعتماد: این امر اعتماد را بین شرکتکنندگان در یک شبکه فراهم میکند. بلاکهای تاییدشده به سختی معکوس میشوند که به معنای این است که دادهها به سختی قابل حذف یا تغییر هستند.
- مقرون به صرفه: این امر واسطهها و طرفهای ثالث درگیر در تراکنشها را حذف میکند و هزینههای مرتبط با آن تراکنشها را کاهش میدهد.
- تراکنشهای سریعتر فرامرزی: فناوری بلاکچین تراکنشهای فرامرزی را از طریق انتقال همتا به همتا بدون واسطهها تسریع میکند. در مقابل، روشهای سنتی معمولا شامل تاخیرهای طولانی و رویههای پیچیده هستند.
معایب بلاک چین
طبق گفته کارشناسان، بلاک چین همچنین دارای معایب، خطرات و چالشهای بالقوهی زیر است:
- مسائل مالکیت: بلاکچین میتواند سوالاتی را دربارهی مالکیت و مسئولیتها در زمان بروز مشکلات ایجاد کند.
- مسائل زیرساخت: همچنین سوالاتی دربارهی اینکه آیا سازمانها آماده و قادر به سرمایهگذاری در زیرساخت مورد نیاز برای ساخت، مشارکت و نگهداری یک شبکه مبتنی بر زنجیره بلوکی هستند، مطرح میشود.
- چالشهای داده: تغییر دادهها در یک بلاکچین، در صورت نیاز، به کار زیادی احتیاج دارد.
- کلیدهای خصوصی: کاربران باید کلیدهای خصوصی که به آنها دسترسی به داراییهایشان را میدهد، دنبال کنند تا از دست دادن پول یا سایر سرمایهگذاریها جلوگیری کنند.
- نیازهای ذخیرهسازی: نیاز به ذخیرهسازی ممکن است با گذشت زمان به طور قابل توجهی افزایش پیدا کند که ریسک از دست دادن گرهها را در صورت بزرگ شدن دفتر کل برای دانلود کاربران به همراه دارد.
- آسیبپذیریهای امنیتی: بلاکچین در برابر حملات ۵۱ درصدی آسیبپذیر محسوب میشود. حمله ۵۱ درصدی نوع خاصی از حمله به شمار میرود که برای غلبه بر سایر شرکتکنندگان در شبکه و تغییر بلاکها طراحی شده است. تهدیدات بالقوه دیگر شامل حملات فیشینگ نیز میتواند امنیت بلاکچین را تهدید کند.
- عملکرد کندتر: بلاکچین معمولا به اندازهی پایگاههای داده سنتی به دلیل عملیات اضافی که انجام میدهد سریع نیست. عواملی مانند تایید امضای رمزنگاری و وابستگی به مکانیزمهای اجماع که در آن هر گره تراکنشها را تایید و ذخیره میکند، منجر به کاهش میزان تراکنشها میشود.
برترین پلتفرمهای بلاک چین
بلاکچینهای متنوعی در حال حاضر مشغول به کار هستند اما نمونههایی از پلتفرمهای برتر و محبوب بلاک چین شامل موارد زیر است:
بلاکچین آوالانچ (Avalanche)
بلاکچین آوالانچ پلتفرمی برای قراردادهای هوشمند است که به کاربران امکان میدهد برنامههای غیرمتمرکز بسازند، با حداقل سختافزار مقیاسگذاری کنند و بلاکچینهای خصوصی و عمومی را راهاندازی کنند. این پلتفرم همچنین از نظر مصرف انرژی کارآمد است و استفادهی بهینه از انرژی CPU را ارائه میدهد که به حفظ خنکی رایانهها در حین عملکرد کمک میکند.
بلاکچین Chainalysis KYT
ابزاری برای انطباق و مدیریت ریسک است که برای کمک به مشاغل و موسسات مالی طراحی شده تا تراکنشهای رمزارز را در زمان واقعی تحت نظارت قرار دهند. این ابزار از فناوری بلاکچین پیشرفته برای شناسایی فعالیتهای پرخطر و تقلبی استفاده میکند و به سازمانها کمک میکند تا با مقررات مطابقت داشته باشند.
بلاکچین اتریوم (Ethereum)
بلاکچین اتریوم، پلتفرم بلاکچین منبع باز و سفارشیشدهای است که به طور گستردهای استفاده میشود. این پلتفرم به عنوان انتخابی پیشرو در صنعت برای برنامههای شرکتی در نظر گرفته میشود. اتریوم توسعه قراردادهای هوشمند و برنامههای غیرمتمرکز، معروف به dApps را ممکن کرد. اتریوم به دلیل طیف وسیعی از ویژگیها، انعطافپذیری و جامعه بزرگ توسعهدهندگان، محبوبیت زیادی پیدا کرده است. رمزارز بومی اتریوم، که اتر نامیده میشود، برای جبران شرکتکنندگان و تامین نیروی پلتفرم استفاده میشود.
بلاکچین ریپل (Ripple)
بلاکچین ریپل، یک شبکهی پرداخت دیجیتال شناخته میشود که امکان تراکنشهای سریع و مقرون به صرفهی فرامرزی را فراهم میکند. فناوری ریپل بر خلاف بلاکچینهای سنتی، از الگوریتم اجماع پروتکل ریپل به جای استخراج استفاده میکند. همین موضوع به بلاکچین ریپل اجازه میدهد تا سرورهای تعیینشده تراکنشها را تایید کنند. پردازش، بین سه تا پنج ثانیه طول میکشد و تا ۱۵۰۰ تراکنش در ثانیه را مدیریت میکند که این ویژگی، آن را به طرز قابل توجهی سریعتر از بسیاری از رمزارزها میکند.
آینده بلاک چین
فناوریهایی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، توکنهای غیرقابل تعویض و متاورس انتظار میرود تحت تاثیر بلاکچین قرار گیرند. بلاکچین همچنین باعث پیشرفتهای حوزهی واقعیت مجازی میشود با سهولت در همترازی بین پلتفرمهای متاورس و بازیها، که به کاربران این امکان را میدهد که به راحتی داراییها و شخصیتها را در دنیاهای مجازی مختلف منتقل کنند.
قسمتبندی (Sharding)، تکنیکی برای بهبود مقیاسپذیری بلاکچین با تقسیم آن به قطعات کوچکتر برای پردازش موازی تراکنشها، در حال کسب پذیرش گستردهتری است. این تکنیک ابتدا در جامعه اتریوم در سال ۲۰۱۳ مورد بحث قرار گرفت و پلتفرم بلاکچین Zilliqa اولین بار این تکنیک را به کار گرفت. در حالی که قسمتبندی به مسائل مقیاسپذیری پاسخ میدهد، قسمتبندی کامل هنوز در حال توسعه برای پلتفرمهای بزرگ، از جمله اتریوم است، با برنامههایی برای بهروزرسانیهای آینده مانند اتریوم ۲.۰.
با این حال، بلاکچین همچنین با چالشهای قانونی و نظارتی و همچنین جنجالهای مربوط به فعالیتهای کلاهبرداری، مانند سقوط پر سر و صدای سرویس مبادله FTX روبهرو است. با وجود این مسائل، شرکتها به سرمایهگذاری در بلاکچین و کاربردهای آن ادامه میدهند، بهویژه از طریق افزایش توکنهای غیرقابل تعویض و بازار توکنهای غیرقابل تعویض. در آیندهی دور و نزدیک بارها با واژهی بلاکچین روبهرو خواهیم شد و به واسطهی این مقاله، شما متوجه شدهاید که این فناوری تا چه اندازه میتواند تاثیرات مهم و جدی در آیندهی تکنولوژی ایفا کند.
منبع: techtarget