نقد سریال آخرین رقص؛ در ستایش مایکل جوردن بودن

در نقد سریال آخرین رقص خطر لو رفتن داستان وجود دارد. 

وقتی دوستم، که هم بسکتبالیست است و هم اهل سینما، پیشنهاد داد مستند «آخرین رقص» را ببینم فکر می‌کردم آخرین کاری است که احتمال دارد در جهان انجام بدهم. مستندی درباره‌ی بسکتبال سوژه‌ی دافعه‌برانگیزی برای یک آدم ضد ورزش است. پیشداوری اشتباهی بود. این یکی از جذاب‌ترین محصولات نمایشی یک دهه‌ی اخیر است.

اگر اهل ورزش هستید و از بسکتبال سر درمی‌آورید که به احتمال زیاد تا الان مستند آخرین رقص محصول درجه یک شبکه‌ی نتفلیکس را دیده‌اید. اما آن‌هایی که مثل من از ورزش خوششان نمی‌آید و قبل از دیدن این مستند حتی نمی‌دانند که هر تیم چند بازیکن در زمین بسکتبال دارد ممکن است تصور کنند «آخرین رقص» مستندی است که نباید سراغش بدهند. و خب اشتباه بزرگی مرتکب می‌شوند!

اول این که مستند را می‌توانید از سایت‌های ایرانی مثل فیلیمو هم تماشا کنید و خیالتان بابت ممیزی هم راحت باشد که خیلی کم است و آن‌قدر نامحسوس که حتی متوجهش هم نمی‌شوید. نکته‌ی بعد این که اگر مستند دوبله شده حتما نسخه‌ی زبان اصلی آن را با زیرنویس ببینید. جزییات اهمیت دارند. تفاوت صدای محکم مایکل جردن با صدای آرام اسکاتی پیپین معرف شخصیتی است که در زمین بازی ایفا می‌کنند.

مستند «آخرین رقص» یک مینی‌سریال ۱۰ اپیزودی درباره‌ی آخرین فصل حضور مایکل جردن، اعجوبه‌ی بسکتبال و مربی‌ مشهور بسکتبال فیل جکسون در شیکاگو بولز است. منتها اشتباه است که از «آخرین رقص» تنها به عنوان یک مستند ورزشی درباره‌ی آخرین فصل باشکوه یک تیم رویایی بسکتبال یاد شود. این مستند چیزی بیشتر از این‌ها در خودش دارد.

مایکل جردن حتی برای آن‌هایی که مثل من به ورزش علاقه‌ای ندارند یک اسم جادویی بود. مردی با هیکلی تنومند و قد بلند که بالاتر از همه می‌پرید و هر توپی به دستش می‌رسید داخل تور می‌انداخت. مستند را که ببینید متوجه می‌شوید بخشی از این ماجرا افسانه است. بین بازیکن‌های لیگ برتر بسکتبال آمریکا (NBA) جوردن بلندقد محسوب نمی‌شود. در حقیقت او آن‌قدر تمرین می‌کند که برخلاف قواعد فیزیکی و زیستی در سن بالای هجده سالگی قدش چند سانتی‌متر بلندتر می‌شود و به نزدیک دو متر می‌رسد.

به علاوه او در بازی‌هایی هم حضور داشته که شیکاگوبولز در آن‌ها شکست خورده است. هر چند تعدادشان در مقابل پیروزی‌ها و رکوردهایی که از خودش به جا گذاشته ناچیز است. در مقابل بازیکنان دیترویت به لحاظ نیروی بدنی کم می‌آورد و در بازی با یوتا جز و نیویورک نیکز گاهی آچمز می‌شود. با این حال جوردن بزرگترین بازیکن بسکتبال تاریخ این بازی است و یکی از بزرگترین ورزشکاران جهان. چرایش را می‌توانید در مستند «آخرین رقص» پیدا کنید.

چرا آخرین رقص مستند مهمی است؟

طرفداران فیلم‌های مستند می‌دانند که باید تعادلی میان بیان واقعیت و درام در مستند برقرار باشد. میان گفت‌وگو با چهره‌های آگاه و استفاده از تصاویر آرشیوی باید نسبتی باشد که هم اطلاعات داده شود، هم حس و حال فیلم و سوژه به مخاطب منتقل شود. مستند «آخرین رقص» کلاس درسی است برای همه‌ی آن‌هایی که می‌خواهند از این تعادل میان قصه و واقعیت سر دربیاورند.

جیسون هیر کارگردان مستند از تصاویر آرشیوی مربوط به حضور شیکاگو بولز در فصل ۱۹۹۷-۱۹۹۸ استفاده کرده است. این تصاویر آرشیوی پیش از این دیده نشده‌اند و نه فقط شامل صحنه‌های بازی که صحنه‌هایی از حضور بازیکنان در رختکن و حتی پشت صحنه‌ی تمرینات آن‌هاست.

هیر اما به تصاویر آرشیوی منحصربه‌فردی که در اختیارش قرار گرفته غره نشده و تصمیم گرفته با یک کارگردانی و تدوین خوب و متفاوت فیلمی بسازد که فقط یک مستند گزارشی نیست بلکه درامی هیجان‌انگیز درباره‌ی ورزش، میل به قهرمانی، توطئه‌های پشت پرده، ویژگی‌های اخلاقی ستاره‌ها و حتی پدران و پسران است.

در «آخرین رقص» قرار است روی بازی‌های فصل ۹۷-۹۸ شیکاگو بولز متمرکز باشیم اما واقعیت این است که بیشتر زمان مستند صرف فلا‌ش‌بک‌هایی می‌شود که به زندگی تک‌تک بازیکنان و مربی شیکاگو بولز افسانه‌ای می‌پردازد. این فلاش‌بک‌ها منطق خودشان را دارند. یک اتفاق در زمان حال انگار بازتاب اتفاق دیگری در گذشته است که به آن رجوع می‌کنیم.

همه‌ی اتفاقات بازتاب تصمیمی است که جری کراوس، مدیر باشگاه شیکاگو بولز در پی اختلافاتش با فیل جکسون مربی باشگاه گرفته که چندین قهرمانی برای شیکاگو بولز آورده است. کراوس اعلام کرده که شیکاگو بولز احتیاج به خون تازه‌ای دارد و این ۹۷-۹۸ آخرین فصل مربی‌گری جکسون در این تیم است. کراوس احتمالا حدس نمی‌زند که تصمیمش چه عواقبی دارد و بزرگترین ستاره‌های دوران مثل جوردن و پیپین و خیلی از بازیکنان تیم تصمیم می‌گیرند که با فیل جکسون از شیکاگو بولز بروند.

پس برمی‌گردیم به دوره‌ای که شیکاگو بولز در اواسط دهه‌ی هشتاد تیم مهمی در NBA نبود. هر چند به دلیل تاریخچه‌ی طولانی حضورش در لیگ همیشه تیم مورد احترامی بوده است. شیکاگویی‌ها در روز انتخاب بازیکن از کالج کارولینای شمالی مایکل جوردن را انتخاب می‌کنند. جوردن در بازی‌های دانشگاهی خودش را نشان داده اما هنوز کسی نمی‌داند که او یک قهرمان منحصر به فرد است با ویژگی مخصوص به خودش که می‌تواند دور قهرمانی‌های شیکاگو بولز را برای این تیم به ارمغان بیاورد. ویژگی جکسون که در ۱۰ اپیزود رویش تاکید می‌شود و موتور محرکه‌ی پیروزی تیم است تمایل او به «قهرمان و برنده بودن» و «نفرتش از شکست» است.

مایکل جوردن از همان اپیزود اول در ذهن تماشاگر به عنوان محور سریال ثبت می‌شود و بعد سراغ سایر بازیکنان می‌رویم. دو چهره از بقیه تاثیرگذارترند: اسکاتی پیپین و دنیس رادمن.

قصه‌ی اسکاتی پیپین که شروع می‌شود تازه متوجه می‌شویم که «آخرین رقص» بیشتر از یک مستند ورزشی درامی پرفراز و نشیب درباره‌ی زندگی چند قهرمان است که بیشترشان از هیچ شروع کرده‌اند و تبدیل به ستاره‌های ورزش شده‌اند.

اسکاتی نفر دوم تیم بعد از جوردن است. شاید از بدشانسی‌اش باشد که همدوره‌ی مایکل جوردن شده چون در هر زمان دیگری او می‌توانست خودش ستاره‌ی اول یک تیم باشد. با این حال پیپین مثل جوردن تکرو نیست. حضورش در تیم باعث می‌شود جوردن هم تعدیل شود و به کار تیمی بیشتر احترام بگذارد. اسکاتی از خانواده‌ای فقیر آمده و از نگرانی این که مبادا زمانی مصدومیت او را از زمین ورزش دور کند و نتواند مخارج خانواده‌اش را تامین کند تن به قرارداد طولانی مدت با باشگاه با رقم کم می‌دهد.

شبیه وسترن‌هایی که یک قهرمان اصلی داریم و یک وردست، جوردن هفت‌تیرکشی است که تیر آخر را می‌زند و پیپین وردستی که همیشه کنار اوست تا به هدف بزند و زمانی هم که قهرمان مصدوم است جای او را می‌گیرد. پیپین نفر دومی است که هر قهرمانی باید کنار خودش داشته باشد.

اپیزودهای بعدی به داستان دنیس رادمن می‌رسیم. یکی از بهترین دفاع‌های تاریخ بسکتبال که شاید باورتان نشود زنان زندگی‌اش مادونا (خواننده‌ی مشهور) و کارمن الکترا (بازیگر و مدل آمریکایی) بوده‌اند.

مادر رادمن در نوجوانی او را از خانه بیرون می‌کند. این جوانک خیابان‌نشین اخلاق تندی دارد. به اصطلاح از اخلاق ورزشکاری بویی نبرده. گاهی به افراط خوشگذرانی می‌کند. طبعا تصور چنین فردی در دل تیمی مثل شیکاگو بولز کار دشواری است اما فیل جکسون فقط یک مربی نیست. شبیه یک روانشناس است. فیل جکسون کاری می‌کند که رادمن بهترین عملکردش را در تیم نشان بدهد.

پشت همه‌ی موفقیت‌های بزرگ شیکاگو بولز دو نابغه وجود دارد. جوردن نابغه‌ی جلوی دوربین است. با حرکات اعجاب‌انگیزی که مهم نیست اهل ورزش باشید یا نه، نمی‌توانید منکر زیبایی‌اش شوید و از تحسین‌اش خودداری کنید.

نفر پشت دوربین فیل جکسون است. مربی که شیکاگو بولز بیشترین قهرمانی را با او به دست آورد. مصداق مرشد و مراد و آدم حسابی. مردی که بیشتر از هر چیزی به پیروزی تیمش بها می‌دهد و در همین راستا کاراکتر تک‌تک اعضای تیم برایش مهم است. او به همه‌ی آن‌ها بها می‌دهد تا کنار هم بزرگترین تیم تاریخ بسکتبال را شکل بدهند. عنوان فیلم در حقیقت وا‌م‌دار فیل جکسون است. او عادت داشته که برای هر فصل اسمی بگذارد و اسم فصل ۹۷-۹۸ را «آخرین رقص» گذاشته بود.

چرا آخرین رقص مستند خوبی است؟

پشت این درام درخشان پرجزییات به رابطه‌ی پدران و پسران می‌رسیم. جیمز جوردن پدر مایکل حضور پررنگی در این مستند دارد. اپیزودهای مربوط به فقدان عجیب او یک ملودرام اشک‌انگیز فوق‌العاده از کار درآمده. پدری که حضورش بین تماشاگران باعث می‌شد پسرش همیشه بخواهد برنده از زمین بیرون بیاید.

آن طرف پدر استیو کر را داریم که رئیس دانشگاه آمریکایی‌ها در لبنان بوده و کشته می‌شود و مرگ او هم روی زندگی پسرش تاثیر می‌گذارد.

جزییات زندگی هر بازیکن در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با سریع‌ترین ریتم روایت می‌شود. اصلا ریتم مستند خودش شبیه بازی بسکتبال است. پر از رفت و برگشت و بسیار سریع. تدوین سخت این مینی‌سریال باید سر کلاس‌های درس تدریس شود.

ایده‌‌های کارگردانی هیر هم درخشان هستند. از شیوه‌ی گفت‌وگو و سوال‌هایی که از بازیکنان و مربی و روزنامه‌نگاران ورزشی می‌پرسد تا این که سراغ چه جزییاتی در زندگی هر بازیکن برود. مثلا عشق مایکل جوردن به قمار و گلف یکی از داستانک‌های مهم مستند است که حتی روی مرگ پدرش و فروپاشی روحی جوردن هم تاثیر به سزایی دارد.

هیر نشان می‌دهد که چه‌طور یک کارگردان برای روایت یک مستند باید آن‌قدر به ابعاد مختلف سوژه‌اش احاطه داشته باشد که دقیقا بداند برای روایت هر قصه‌ای از چه زاویه‌ای وارد شود. هوشمندی و سلیقه‌ی کارگردانی چیزی است که «آخرین رقص» را تبدیل به مستندی منحصر به فرد کرده است. این که سازندگانش یک سوژه‌ی کلی مثل ششمین قهرمانی شیکاگو بولز با مایکل جوردن و آخرین فصل مربی‌گری فیل جکسون را انتخاب نکرده‌اند بلکه از خلال این سوژه‌ی کلی به تاریخ آمریکا و قدرت رسانه‌ها نقب زده‌اند.

از اپیزود پنجم به بعد برایتان روشن می‌شود که این سریالی که آن را به عنوان مستند ورزشی شروع کرده‌اید تلفیقی از ژانرهای اکشن، ورزشی، درام، ملودرام و حتی سیاسی و جنایی است. در یک اپیزود هم کوبی برایانت فقید به شما معرفی می‌شود، هم به لس‌آنجلس لیکرز و بازی‌اش با شیکاگو بولز سر می‌زنیم و هم از قراردادهای تجاری جوردن و برندهای آدیداس و نایک سردرمی‌آوریم. تلفیقی هنرمندانه از خرده‌روایت‌ها که در نهایت نتیجه‌اش باز هم نمایش روحیه‌ی سلطه‌جو و برنده‌ی جوردن و پیروزی شیکاگو بولز است.

از همه‌ی این‌ها که بگذریم تماشای بازی مایکل جوردن در زمین بسکتبال که به یک باله‌ی پرشور می‌ماند خودش هیجانی به اندازه‌ی چند فیلم اکشن سینمایی دارد.

آن چه نوشته شد اشاراتی بود به گوشه‌هایی از مستند «آخرین رقص» اما لذت و هیجان این سریال منتقل نمی‌شود مگر این که خودتان ده اپیزودش را ببینید.

اگر همه‌ی این‌ها قانع‌تان نکرده باید بگویم که سریال توانسته رتبه‌ی دوازدهم را میان ۲۵۰ سریال برتر imdb کسب کند و امتیاز آن ۹.۲ از ۱۰ است و همه‌ی اپیزودهایش بالای ۹ امتیاز گرفته‌اند. سریال هر چه به پایان مهیجش نزدیکتر شده امتیازهایش بالاتر رفته‌اند. چیزی که حتی بین بهترین سریال‌ها هم کم پیدا می‌شود.

شناسنامه‌ی سریال آخرین رقص

• شبکه: نتفلبکس
• کارگردان: جیسون هیر
• بازیگران: مایکل جوردن، فیل جکسون، جری کراوس، اسکاتی پیپین، دنیس رادمن، استیو کر، تونی کوکوچ
• تاریخ اکران: ۱۹ آوریل ۲۰۲۰
• تعداد اپیزود: ۱۰ قسمت
• امتیاز سریال: ۵ از ۵