گزارش ویژهی ساینس: نجات دریاچهی نمک بزرگ ایران
نشریهی ساینس در وبسایت خود، گزارشی به نام «Saving Iran’s great salt lake» منتشر کرده است. در این گزارش سعی شده وضعیت کنونی دریاچهی ارومیه، علت خشک شدن و راه حلهای نجات، به صورت اجمالی بررسی شود. این گزارش را «ریچارد استون» (Richard Stone)، از نویسندگان حوزهی بینالمللی ساینس تهیه کرده است. گزارشگر به ایران سفر کرده، از نزدیک دریاچهی ارومیه را دیده و با افراد مختلف مصاحبه کرده است. در ادامه این گزارش را میخوانیم.
دریاچهی ارومیه از تشنگی میمیرد. «حسین آخانی» گیاهشناس و استاد دانشگاه تهران است. او با تاسف دربارهی گذشتهی دریاچهی ارومیه میگوید: «پانزده سال پیش، ساحل دریاچه اینجا بود. هر بار که به دریاچه برمیگردم، آب بیشتر پسروی کرده است.» دریاچهی ارومیه، در شمالغرب ایران و بین استانهای آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار دارد. زمانی نه چندان دور، ارومیه ۶امین دریاچهی نمک بزرگ زمین بود و مساحتی در حدود ۵ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع را در بر میگرفت. این دریاچه کمی بزرگتر از «دریاچهی نمک بزرگ» (Great salt lake) در ایالت یوتای آمریکا بود. زمانی نه چندان دور، فلامینگوها، اگرتها و دیگر پرندگان آبزی برای تغذیه از آرتمیاها اینجا میآمدند. ساحل دریاچهی ارومیه پر بود از توریستهایی که برای آبتنی میآمدند و اعتقاد داشتند آب دریاچه برای سلامتی آنها مفید است. ولی حالا، اندازهی نگین فیروزهای شمال غرب ایران به ۱۰ درصد مقدار بیشینهاش رسیده است. دریاچههای نمک، مثل ریههای انسان منبسط و منقبض میشوند. آنها در فصلهای پربارش سال، بزرگ و در فصلهای کم بارش، کوچک میشوند. ولی انقباض سال ۲۰۱۴ ارومیه مثل سالهای قبل نبود، ارومیه در حال مردن است.
زمانی نه چندان دور، دریاچهی ارومیه ۶امین دریاچهی نمک بزرگ دنیا بود
اکولوژیستی آمریکایی به نام «برد ماردن» (Brad Marden) میگوید: «مشکل دریاچهی ارومیه، یک فاجعهی واقعا بزرگ است.» برد ماردن یکی از چند کارشناس آمریکاییست که در ماه مارس ۲۰۱۴ به تهران سفر کردند تا در جلسات همفکری برای نجات دریاچهی ارومیه شرکت کنند. این جلسات را سازمان محیطزیست ایران و برنامهی عمران سازمال ملل متحد (UNDP) ترتیب داده بودند. درست مثل دریاچهی «آرال» در آسیای مرکزی، دریاچهی ارومیه تبدیل به بیابانی از نمک شده است و گرد و غبار سمی آن، مردم و کشاورزی منطقه را تهدید میکند. حیات وحش آنجا، از جمله آرتمیای بومی ارومیه در حال نابود شدن است.
اندازهی دریاچهی ارومیه به ۱۰ درصد مقدار بیشینهاش رسیده است
بعضی از مسئولین ایرانی سعی میکنند تقصیر را به گردن آب و هوا، خشکسالی و افزایش دمای کرهی زمین بیندازند. ولی عدهای دیگر، سیاستهای عمرانی و زیستمحیطی نادرست را دلیل این فاجعه میدانند. «سروش سروشیان»، مدیر مرکز هیدرومتئورولوژی و سنجش از دور دانشگاه کالیفرنیا در ارواین میگوید: «سوء مدیریت در حوزهی آبریز، نقش مهمی در از بین رفتن دریاچه داشته است.» کارشناسان ایرانی میگویند: «در این منطقه سه رودخانه وجود دارد که حدود ۹۰ درصد آب دریاچه را تامین میکنند. برای استحصال برق و تامین آب کشاورزی، بر روی هر سهی آنّها سد زدهاند. در ضمن ذخیرهی آب سفرهّهای زیرزمینی تقریبا تمام شده است. دلیل آن، حدود ۴۰ هزار چاه غیر قانونی است که مردم منطقه حفر کردهاند.»
سوء مدیریت در حوزهی آبریز، نقش مهمی در از بین رفتن دریاچه بازی کرده است
راه حل این بحران، نه آسان است و نه ارزان. دولت حسن روحانی قصد دارد که در یک دههی آینده، ۶ میلیارد دلار برای احیای دریاچهی ارومیه هزینه کند. این بزرگترین پروژهی زیست محیطی تاریخ ایران است. در سال ۲۰۱۵، کابینهی حسن روحانی، ۶۶۰ میلیون دلار به ۸۸ پروژهی زیستمحیطی اختصاص داد. عمدهی آنها برای اصلاح زیرساختها و بهبود سامانههای آبیاری نزدیک دریاچه هستند. تدابیر دیگری نیز اندیشیده شده است، از جمله صرفهجویی در مصرف آب، ایجاد پناهگاه برای حیات وحش دریاچهی ارومیه و برداشتن گامهایی برای مقابله با بیابانی شدن دریاچه. آخانی میگوید: «کارهای بیشتری باید انجام شود. تقریبا برای پژوهش و بازسازی اکولوژیکی هیچ هزینهای نمیشود. همچنین تا به حال هیچ هزینهای برای اینکه روستاییان اعمال مخربی مثل چرای دام یا حفر چاه انجام ندهند، نشده است.» سروشیان میگوید: «اینکه ارومیه را میتوان نجات داد یا خیر، یک پرسش میلیون دلاری است.»
زمانی نه چندان دور، فلامینگوها، اگرتها و دیگر پرندگان آبزی برای تغذیه از آرتمیاها به ارومیه میآمدند
در کرانهی شرقی دریاچه، پرندگان بر فراز بیابانی از نمک پرواز میکنند. بیابانی که قبلا قسمتی پر آب از دریاچه بود. حسین آخانی بر روی کویر نمک قدم میزند و به قسمتی میرسد که هنوز خاک آن مرطوب است. جایی که هنوز گیاهان «جگن» وجود دارند و آخرین روزهای زندگی خود را سپری میکنند. حسین خم میشود و به چند نوع گیاه نمکدوست اشاره میکند. سپس چشمانش برق میزند و با فریاد میگوید: «خودش است! گیاهی که زندگی من را تغییر داد.» در سال ۱۹۸۶ او دانشآموز بود و در یک مرداب نمکی نزدیک اراک، یک گیاه نادر نمکدوست با نام علمی «Microcnemum coralloides» را پیدا کرد. کشفی که باعث شد باقی عمرش را به دنبال گیاهان نمکدوست برود. مرداب نمکی نزدیک شهر مادری او، خشک شد و باعث شد که M. coralloides هم از بین برود. ولی هشت سال پیش آخانی به طور اتفاقی دوباره آن را یافت. او میگوید: «این گیاه هیچ آیندهای در اینجا ندارد.» او چند شاخه گیاه نمونه را بین ورقهای کاغذ قرار میدهد تا برای مطالعهی بیشتر به تهران ببرد.
بر روی سه رودخانهای که ۹۰ درصد آب دریاچهی ارومیه را تامین میکردند، سد ساختند تا آب زمینهای کشاورزی را تامین و برق تولید کنند
در ساحل شرقی دریاچه، بندر رحمانلو قرار دارد. بندری که زمانی رونق خیلی زیادی داشت. در غرب این بندر، مزرعهای بزرگ و زیبا از گلهای آفتابگردان دیده میشود. مزرعهای که از متهمان اصلی خشک شدن دریاچهی ارومیه است. پیش از انقلاب اسلامی ایران، اینجا انگور کاشته میشد. بعد از انقلاب، کشاورزان به کاشت محصولات دیگری روی آوردند. محصولاتی مثل آفتابگردان، گندم، سیب و چغندر قند که آب بیشتری احتیاج داشتند. برای تامین آب این مزارع، مسئولان بر روی رودخانههایی که به دریاچه میرسیدند، سد ساختند. پروفسور سروشیان میگوید: «مساحت مزارعی که به آب زیاد احتیاج داشتند به یکباره افزایش یافت و این باعث شد که مصرف آب در منطقه چهار برابر یا بیشتر شود.»
وقتی دریاچه شروع به پسروی کرد، باد نمکهای بستر دریاچه را به مزارع اطراف برد و باعث شد که خاک آنها شور شود. یکی از نمایندگان سازمان ملل در ایران به نام «گری لوییس» (Gary Lewis) میگوید: «کشاورزی منطقه که تهدید شد، زندگی مردم در معرض خطر قرار گرفت. وقتی دریاچه خشک شد، مردم زیادی در مقیاس هزاران نفر از این منطقه مهاجرت کردند.» دقیقا همان اتفاقی که برای مردم نزدیک به دریاچهی آرال افتاد. دریاچهای که در اتحاد جماهیر شوروی قرار داشت و اکنون پیکر بیجان آن بین کشورهای ازبکستان و قزاقستان تقسیم شده است.
سروشیان میگوید: «برای جلوگیری از بحرانهای انسانی و اکولوژیکی، ایرانیها باید در پی راهحلهای ساده بروند. مثل اینکه انشعاباتی را درست کنند که آب رودخانهها بتواند به دریاچه بازگردد.» «محمود تجریشی» معاون پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف که در پروژهی احیای دریاچهی ارومیه فعالیت میکند، میگوید: « با استفاده از روشهای آبیاری بهینه در کل کشور، میتوان تا ۴۵ درصد در مصرف آب کشاورزی صرفهجویی کرد. کار مشکلتر این است که از کشاورزان بخواهیم محصولاتی که آب زیادی احتیاج دارند نکارند.»
آب دریاچهی ارومیه سال به سال پسروی کرد
یکی از کارهای مشکل دیگر این است که فکری به حال میانگذر ۱۵ کیلومتری دریاچهی ارومیه که ۲۰ سال پیش بر روی یک تنگه در دریاچه احداث شد بکنیم؛ یعنی مثلا آن را حذف کنیم این میانگذر باعث شده که دریاچه به دو قسمت تقسیم شود. یک قسمت خیلی بزرگ جنوبی که عمدتا خشک شده و یک قسمت شمالی که همچنان مقداری آب در آن باقیست. تصویر ماهوارهای قسمت شمالی خیلی شبیه به اقیانوس منجمد شمالی است. به رنگ آبی نیلگون و پر از نقاط سفیدی که مثل قطعههای یخ به نظر میرسند، ولی در حقیقت جزایری نمکی هستند. سروشیان میگوید: «اختلال در چرخهی طبیعی آب، بر روی انعطافپذیری اکولوژیکی دریاچه تاثیر داشته است.»
دولت حسن روحانی قصد دارد که در یک دههی آینده، ۶ میلیارد دلار برای احیای دریاچهی ارومیه هزینه کند
میانگذر، دریاچه را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرد و اثر مخربی بر اکوسیستم آن داشت
برای جلوگیری از کویری شدن همهی دریاچه، مهندسان در حال اندیشیدن به راهکارهایی جهت جلوگیری از خشک شدن قسمتهای فرعی دریاچه هستند. میتوان خلیجهای کوچک سواحل دریاچه را تبدیل به استخرهایی برای احیای آرتمیا کرد. بدین ترتیب شاید پرندگان آبزی دوباره به اینجا باز گردند. این استراتژی یک قرن است که در دریاچهی نمک بزرگ یوتا انجام میشود. ولی آخانی و دیگر اکولوژیستها به شدت با قسمتبندی کردن دریاچه مخالف هستند. او میگوید: «ما تاثیر مخرب میانگذر را یک بار دیدهایم. ضرب المثلی در فارسی داریم که میگوید: آدم عاقل از یک سوراخ دوبار گزیده نمیشود.»
در قسمت شمالی دریاچه، مردی با یک کلاه حصیری در حال آزمایش راهحلی کوچکتر است. او با شیلنگ بر روی تپههای شنی آب میپاشد. این مرد «سیروس ابراهیمی» نام دارد و یک بیوتکنولوژیست از دانشگاه صنعتی سهند در تبریز است. او دست از کار میکشد تا توضیح بدهد که دقیقا چه کار میکند. سیروس توضیح میدهد که در حال پاشیدن یک نوع محیط کشت باکتریایی است. محیط کشتی که میتواند باعث رشد گیاه شود. در ضمن میتواند تپهی شنی را تثبیت کند تا باد، شنهای آن را به این سو و آن سو نبرد.
سیروس ابراهیمی محیط کشت باکتریایی روی شنها میپاشد تا بتواند آنها را تثبیت کند
آزمایش سیروس، یکی از پنچ پروژهی آزمایشی برای تثبیت شنهای روان است و تلاش میکند که در رقابت با دیگر پروژهها، بودجهی بیشتری را به خود اختصاص دهد. «کیومرث پورجبلی» که یک هورتیکالچریست در روستای جبل است، توتهای بنفش کوچکی را از یک گیاه بوتهای به نام Nitraria schoberi میچیند. این گیاه به طرز عجیبی بر روی تپههای شنی روییده است. سیروس در حال کاشتن دانههایی بر روی دیگر تپههای شنی است. او میگوید: «من سعی دارم که فرایند طبیعی را تسریع کنم.» سپس یک توت تعارف میکند و میگوید: «بفرمایید، خیلی شور است.»
در ماه ژوئن، سروشیان گروهی ۱۰ نفره از دانشمندان و مدیران ایرانی را برای بازدید از سه دریاچهی نمکی کالیفرنیا به آمریکا آورد. این سه دریاچه، «سالتون سی» (Salton Sea)، «مونو لیک» (Mono Lake) و «آونز لیک» (Owens Lake) نام دارند. البته آنها را برای بازدید از دریاچهی بزرگ نمکی یوتا نیز برد. او میگوید: «قصد من این بود که به آنها نشان دهم در غرب آمریکا چه تجربههایی را کسب کردهایم. نمیخواستم بگویم که شما نیز دقیقا همین کارها را باید بکنید.» سروشیان خوشبین و امیدوار است. او فکر میکند که میتوان دریاچهی ارومیه را نجات داد ولی میگوید که برای این کار وقت زیادی نداریم.
منبع: Science
چقدر تلخه
زندگی رو میگم
خود کرده را تدبیر نیست …
متاسفانه ما میخواهیم هرچیزی رو با دعا کردن درست کنیم. میگم بارون نمیاد میگن دعا کنید میگیم وضع اقتصادی خوب نیست میگن دعا کنید میگیم …. میگن …
بخدا مشکل چیزی دیگه است مشکل جایی دیگه است
من حدود ۱۰ ۱۲ سال پیش رفتم ارومیه یادش بخیر پر اب یادمه یه قایق هم بود اونجا اون زمان واقعا پر از اب بود واقعا پر اب از اون سال به بعد دیگه نرفتم 🙁 و الان افسوس میخورم که چرا بیشتر از اون ساعت های زندگیم کنار دریاچه زیبا و زنده ی ارومیه لذت نبردم 🙁
چیزی که ادم رو واقعا به فکر میندازه اینه که ما انسانها جدای از گندی که داریم به طبیعت میزنیم بیشتر باید به دارایی هامون رسیدگی کنیم منظورم از ریز ترین هست از که گیاه اپارتمانی تا خانواده و محیط زیستمون چون به چشم بهم زدنی بیکفایت هایی پیدا میشن که دارایی هایی که داریم رو ازمون میگیرن
چرا کسی حرف از دریاچه ی ارومیه نمیزنه! یعنی به این سرعت به فراموشی سپرده شد!
مشکل خشک شدن دریاچه ارومیه رو پل میان گذر باعثش شد.
چرا؟
چون جلوی حرکت اب از قسمت شمالی دریاچه به قسمت جنوبی رو گرفت و ابی که حرکت می کردو دمای پایینی داشت،
ایستاد و دماش بالا رفت و شروع به تبخیر و خشک شدن کرد.
حالا میگین راه حلش چیه:
راه حلش اینه که پل رو خراب کنند و بیارن پر ابش کنند و یا از زیر پل تونل هایی برای گذر اب ایجاد کنند تا اب بتونه جریان داشته باشه،
حالا میگین چطور پر ابش کنند؟
خب دولت میتونه همونطوریکه از داخل کشور به کشورهای همسایه هزاران کیلومتر لوله کشی گاز میکنه، از دریای خزر تا دریاچه ی ارومیه چند
خط لوله کشی اب بکنه تا دریاچه رو نجات بده! ! مثل این میمونه که از یه تانکر اب یه لیوان اب برداره!
این ایده شما اولین بار حدود ۴۰ و خورده ای سال پیش قبل از انقلاب مطرح شده بود که تو اون زمان میخواستند آب دریاچه ی مازندران (یا همون خزر) رو با لوله به آب های آزاد (خلیج فارس) متصل کنند و بین آب این دو تعادل برقرار کنند و یه جورایی دریاچه رو دریا کنند. ولی با مخالفت شدید کشور های همسایه ی دریاچه مواجه شدند (اونم اون موقع که مشکل کم آبی و… خیلی کمتر بود). الان که دیگه این کارو کنند جنگ راه میفته!
متاسفانه نه تنها دریاچه ارومیه بلکه همه مناطق ایران بخاطر عدم مدیریت صحیح داره نابود میشه هیچ کدوم از مسولین هم پاسگو نیستند اونا فقط به دنبال منافع اقصادی هستند و محیط زیست اصلا براشون مهم نیست چرا وقتی کم ابیه بجای کاشت گیاهان با مقدار اب مصرفی کمتر چاه های عمیق حفر میکنند؟چرا بدون حساب و کتاب سد روی رودخونه ها میزنند؟آیا واقعا حاضرن کشور سرسبزشون به بیابان تبدیل بشه؟اصلا کسی هست که این چیزا بهشون گوشزد کنه؟چرا قبل از خشک شدن اینطوری دریاچه بفکر نبودن؟که الان باید این همه هزینه کنند تا دوباره دریاچه احیا بشه
واقعا چرا؟
این مقالرو کی نوشته داداش این مال ۳ سال پیش بود الان کلاٌ خشک شده ما عجبشیر زندگی میکنیم بندر رحمانلو و دانالو هم تو عجبشیر قرار داره الان میتونی تا خود مشت عثمان و جزایر بری کاملا خشک شده و هیچ آرتمیایی هم در کار نیست.
همین یک ماه پیش بود که ۸ تا آهو از جزایر فرار کرده بودند و اومده بودند این طرف و بعد از تلاش های فراوان ۶ تاشونو پیدا کردند اما متاسفانه ۲ تاشون پیدا نشد.
دیگر امیدی بهش نیست.
من بچه مراغه ام . یاد اون روزایی که تو دریاچه قایق و کشتی و … بود به خیر… همه بد بختی ها از زمانی شروع شد که جاده را شروع به ساخت کردند. دیگه روز بروز بدتر و بدتر شد تا شد این روزگار ما….
یادش به خیر شنا میکردیم… آب شور می رفت تو چشامون … خیار میمالیدیم چشمون تا نمک رو از چشمامون بکشه بیرون و نسوزه…. من هر سال دو یا سه بار به دریاچه اورمیه میرم… اون قسمتی که هنوز آبیه حدود بیست سانتی متر عمق داره… دقت کنین بیست سانتی متر میشه دقیقا یک وجب… خیلی دل خوش نباشین. من که امیدی ندارم. زمانی ساحلش تا یک متر هم عمق داشت
با خشک شدن کلی این دریاچه فاجعه ای بدتر از گرد و خاک و بحران ریز گرد های کنونی رخ خواهد داد . نه تنها برای استان های همجوار با این دریاچه بلکه حتی برای همین پایتخت . . .
دولت محترم لطفا سریع تر تمام توان خود را برای احیا این دریاچه قبل از این فاجعه به کار گیرید
چرا کسانی که باعث این فاجعه بین المللی شدن جواب گو نیستند ؟ کجای دنیا انقدر بی حساب و کتاب بر روی رودخانه ها سد میزنند ؟ آن هم غیر اصولی و غیر مهندسی . . .
واقعا باید یه فکری به حاش کنن
من این تجربه را داشتم که حدود ۲ ماه پیش برای یک پروژه برق رسانی به ارومیه سفر کردم و برای اولین بار دریاچه نمک را از نزدیک دیدم واقعا از دیدن منظره ناراحت شدم … به نظر من میشه از تجربیات دیگر کشورها استفاده کرد و این جاذبه طبیعی را به روزهای خوشش برگرداند .
من فکر میکنم اگر بتوان کشاورزی و نوع محصولات آن را به محصولات هم زیست با شرایط اکولوژیست منطقه تغییر داد گام مهمی برداشته خواهد شد
به امید آن روز
واقعا آدم میترسه وقتی به اون عکس که سال ۲۰۰۰ و ۲۰۱۴ رو با هم مقایسه کرده نگاه میکنه……
من کاری با مقاله و دریاچه ندارم اما متاسفم برای بعضی ها ، برید یه سرچی کنید میبینید از ناسا و … هی عکس از این دریاچه میذارن من خودم تو اینستاگرام شاهد بودم فضانورد روسی عکس مخصوصی از دریاچه ارومیه گرفته بود این همه کشور از ناسا تا روسیه به فکر این اکوسیستم هستن به غیر بعضی از ما !!! من خودم بعضی وقتا از تهران که به سمت تبریز میرم حتما یه سری به ارومیه میزنم شهر با صفاییه ، راستی واقعا متاسفم که تو ایران تنها دو ازادراه بزرگ و مجهز داریم اونم تهران تبریزو تهران قمه !!! ای کاش همه جا ازادراه داشتیم راحت تر مسافرت میرفتیم ، موفق باشید
ما علاوه بر اون آزاد راههایی که میگی آزادراههای دیگه ای هم داریم آزاد راه خرم – زال ، آزاد راه مشهد-قم، آزاد راه تهران-تبریز، تهران – قم ، اصفهان-شیراز، بوشهر
خدایا خودت برای دریاچه یه کمکی برسون. وضعش خیلی اسف باره. 🙁 🙁
حق با شماست که وضعش خیلی بده ولی همه ی ما به جای دعا میتونیم با مصرف درست و همچنین رسیدگی مسئولین این مشکلات رو حل کنیم
یعنی واقعا جواب میده؟