۱۰ فیلم متفاوت درباره‌ی مقاومت و اشغال فرانسه در جنگ جهانی دوم
در سال ۱۹۸۰ و هنگامی که فرانسوا تروفو، فیلم «آخرین مترو» را منتشر کرد، فیلم‌هایی با موضوع مقاومت فرانسه نسبتاً کم‌تعداد بودند. از آن‌جایی که زخم‌های جنگ جهانی دوم هنوز تازه و التیام‌نیافته بودند، دست‌گذاشتن روی چنین موضوعاتی سبب مشاجره میشد؛ حتی با وجود این‌که حقیقت پنهان‌شده درباره‌ی واکنش ملت به اشغال نازی‌ها، رفته‌رفته سر بیرون می‌آورد و آشکار میشد.
در طول خود جنگ، سینمای فرانسه به‌کلی توسط شرکت «Continental Films» که تحت کنترل آلمان بود مختل شده بود. در همین حال، فیلم‌سازان بریتانیایی و آمریکایی‌ای که قصد نشان‌دادن همبستگی داشتند، غالباً فیلم‌هایی کلیشه‌ای و کسل‌کننده می‌ساختند. بعد هم، در حالی که برندگان جنگ داشتند آثاری چون «حالا می‌توان از آن حرف زد» می‌نوشتند و قهرمانانشان را پاس می‌داشتند، آثار فرانسوی‌ای چون «اریحا»، «منون»، «گربه» و «محکومیت» که واقعیت‌های پشت سرکوب و خیانت‌ها را بررسی می‌کردند نسبتاً مهجور ماندند. مخاطبان گریز از مصیبت اخیر را به مواجهه ترجیح دادند و فیلم‌سازان هم نسبت به تحسین نسخه‌ی رمانتیک شارل دوگل از جنگ و مقاومت بی‌میل بودند.
با این‌حال، پس از استعفای دوگل در آوریل ۱۹۶۹، رویکرد جدیدی در مواجهه با جنگ جهانی ظهور کرد. هم‌زمان با مستند «مصیبت و هم‌دردی» توهمات و گنگی‌ها کنار رفتند و درام‌هایی مانند «لاکومب، لویسن» اثر لوئیس مال، به‌دنبال ارائه‌ی روایت‌های جدید از نحوه‌ی عملکرد نیروهای مقاومت افتادند.
اخیراً هم مخاطبان تلویزیون به‌واسطه‌ی عرضه‌ی سریال «یک روستای فرانسوی» با واقعیت‌های تلخ دیگری از زندگی تحت کنترل گشتاپو روبرو شدند.
لیست زیر، حاوی ۱۰ فیلم درباره‌ی مقاومت فرانسه در جنگ جهانی و تحت اشغال نازی‌هاست.
۱)این زمین مال من است (This Land Is Mine)
- محصول: ۱۹۴۳
- مدت زمان: ۱۰۳ دقیقه
- کارگردان: ژان رنوار
- بازیگران: چارلز لاتن، مورین اوهارا، جرج سندرز و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۷.۵ از ۱۰
ژان رنوار پس از فرار از فرانسه در سال ۱۹۴۰، در تلاش برای یافتن جایگاهی در هالیوود بود که با دادلی نیکولزِ فیلمنامه‌نویس در درام گوتیک جنوبی «مرداب»، محصول سال ۱۹۴۱، همکاری کرد. این زوج هنری مشتاق بودند که در ادامه تصویری «مخصوص آمریکایی‌ها» ارائه دهند تا نشان دهند که زندگی روزمره در یک کشور اشغال‌شده، آن‌قدرها هم که برخی فکر می‌کنند آسان نیست. در حالی که در ابتدای فیلم «این زمین مال من است» اشاره می‌شود که فیلم مربوط به «جایی در اروپا» است، اما مشخصاً منظور فرانسه بوده‌است که در آن، رضایت بورژوازی فرانسه از تصرف اروپا به‌دست فاشیسم و حکمرانی رژیم ویشی بر فرانسه محکوم می‌شود.
با این‌حال، در حالی که طبقه به اندازه‌ی میهن‌پرستی در روند کار نقش دارد، آلبرت رولی (چارلز لاتون)، مدیر مدرسه‌ی میلکتوست یک قهرمان مقاومت است. او پی می‌برد که گفتن حقیقت به قدرت، به همان‌اندازه سلاحی قوی است که مواد منفجره‌ی مورداستفاده‌ی پل مارتین (کنت اسمیث) برای خراب‌کاری در تشکیلات نازی‌ها به‌کار می‌آمدند.
۲) نبرد ریل‌ها (The Battle of the Rails)
- محصول: ۱۹۴۶
- مدت زمان: ۸۵ دقیقه
- کارگردان: رنه کلمان
- بازیگران: ژان کلریو، ژاک دزانیو، مارسل برنال و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۷ از ۱۰
پیشینه‌ی مستندسازی رنه کلمان در اولین فیلم فرانسوی پیرامون مقاومت عملیاتی در فرانسه، کاملاً مشهود است. این اثر که در کن به نمایش گذاشته‌شد، با آثار نورئالیستی‌ای چون «رم، شهر بی‌دفاع» روبرتو روسلینی مقایسه شد. کلمان از کارگردان راه‌آهن و سربازان ماکی در فیلمش استفاده کرد تا نجوه‌ی خراب‌کاری در برنامه‌های روزانه‌ی نازی‌ها و هدف‌قراردادن قطارهای سربازان نرماندی را نشان دهد.
این اکشن که در مکان‌های معتبر فیلم‌برداری شده و استفاده از مونتاژ سبک شوروی ظرافت بیشتری به آن داده، نوعی بی‌واسطگی دارد که کاستی‌های اندک دراماتیکش را جبران می‌کند. کلمان چهارگانه‌ی «اشغال» خود را با «پدر آرام»، «بازی‌های ممنوعه» و «آیا پاریس می‌سوزد؟» تکمیل کرد.
۳) محکوم‌به‌مرگی گریخته‌است (A Man Escaped)
- محصول: ۱۹۵۶
- مدت زمان: ۹۹ دقیقه
- کارگردان: روبر برسون
- بازیگران: شارلز لو کلنشه، فرانسوا لتریه، رولان مونود و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۸.۳ از ۱۰
روایت آندره دوینی از فرار سال ۱۹۴۳اش از زندان فورت مونتلوک لیون، الهام‌بخش این مطالعه‌ی پیچیده بر موضوع مقاومت بود. روبر برسون که خود نیز تجربه‌ی ۱ سال اسارت جنگی را داشت، توانست تجربه‌ی خودش را هم به اثر پیوند بزند. درواقع، خاطره‌ی شنیدن صدای شکنجه‌شدن کسی در سلول مجاور، ایده‌ی صدامحور فیلم را به ذهن برسون آورد. چرا که صدای صرف و ندیدن تصویر، تخیل بیننده را بسیار بیشتر از تصاویر دقیق برمی‌انگیزد.
برسون با تصویربرداری در «مونتلاک» و بازنمایی عینی طناب‌ها و قلاب‌هایی که دوینی از آن‌ها استفاده می‌کرد، بیش از آن‌که به نبوغ زندانی دوره‌ی مقاومت بپردازد، نشان می‌دهد که بهشت چگونه به کسانی که به خودشان کمک می‌کنند، یاری می‌رساند. این ترکیب تعلیق و معنویت، باعث می‌شود که تجربه‌ی تماشای جذابی رقم بخورد. به‌ویژه زمانی که فونتین مجبور می‌شود هم‌سلولی نوجوان خود را (که احتمال خیانت‌کردنش می‌رود) با خود ببرد تا سکوتش را تضمین کند.
۴) خط مرزی (Line of Demarcation)
- محصول: ۱۹۴۳
- مدت زمان: ۱۲۰ دقیقه
- کارگردان: کلود شابرول
- بازیگران: جین سیبرگ، موریس رونه، ژاک پرین و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۷.۱ از ۱۰
زمانی که شارل دوگل در زمان صلح به‌قدرت رسید، به‌سرعت متوجه شد باید بپذیرد که فرانسوی‌ها به‌شکل انبوه و مردمی در مقابل هجوم نازی‌ها مقاومت کرده بوده‌اند. اقتباس کلود شابرول از خاطرات مأمور فرانسوی، ژیلبر رنو (ملقب به کلنل رمی)، افسانه‌ای را زیر سوال برد که در نهایت با مستند «مصیبت و هم‌دردی» برای همیشه شکسته شد.
شابرول از سخنان ژان رنوار که بیان می‌کند «هرکس دلیل خودش را دارد» را وام می‌گیرد تا انبوه ساکنان دهکده‌ای در مرزهای منطقه‌ی آزاد که در مقابل سرنوشت تسلیم شده‌اند را به‌تصویر بکشد. فیلم‌نامه میان کاریکاتور و کلیشه‌ها رفت‌وآمد می‌کند. چرا که در آن یک افسر شکست‌خورده، وقتی که همسرش به‌دلیل ارتباط با ماکی‌ها دستگیر می‌شود، آرامش و سکوتش را می‌شکند و برای او وارد عمل می‌شود. اما بازی‌های بسیار قوی و کارگردانی شابرول، جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که خود را درگیر تبعیدشدن همسایگان یهودی‌اش کرده.
۵) جنجال بزرگ (La Grande Vadrouille)
- محصول: ۱۹۶۶
- مدت زمان: ۱۳۲ دقیقه
- کارگردان: ژرار اوری
- بازیگران: لوی دو فونس، تری توماس، ماری دوبوا و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۷.۹ از ۱۰
به‌مدت بیش از ۴ دهه، «جنجال بزرگ» ژرار اوری که داستانش در زمان جنگ می‌گذشت، موفق‌ترین فیلم فرانسه از نظر تجاری بود. این فیلم که هجویه‌ای بر فیلم «جان پاریس»، ساخته‌ی ۱۹۴۲ است، اولین فیلم کمدی درباره‌ی دوران اشغال فرانسه نیست. چرا که پیش از آن «چهار کیسه‌ی پر» و «بابت به جنگ می‌رود» ساخته شده‌بودند. اما با وجود اولین‌نبودن، یکی از فیلم‌های محبوب است و بر فیلم‌های بسیاری پس از خود تأثیر گذاشته.
این اکشن دیوانه‌وار که در مقیاسی حماسه فیلم‌برداری شده، تلاش‌های بورویل، نقاش فاضل پاریسی و رهبر ارکستر، لوئیس دو فونس را دنبال می‌کند که سعی دارند تری توماس و خدمه‌اش را از چنگ نیروهای نازی در امان نگاه دارند. تلفیق شوخ‌طبی کلامی و فیزیکی، این فیلم را دیدنی می‌کند.
۶) ارتش سایه‌ها (Army of Shadows)
- محصول: ۱۹۶۹
- مدت زمان: ۱۴۵ دقیقه
- کارگردان: ژان پیر ملویل
- بازیگران: لینو ونتورا، سیمون سینیورت، ژان پیر کسل و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۸.۱ از ۱۰
اقتباس ژان پیر ملویل از رمان مبتنی بر واقعیت ژوزف کسل در سال ۱۹۴۳ که در انتشار اولیه‌اش به‌عنوان پروپاگاندای مارشال دوگل به شدت رد شده‌بود، از آن زمان به‌عنوان یک شاهکار شناخته شد. از آن‌جایی که ملویل با نیروهای مقاومت و نیروهای آزاد فرانسه همکاری کرده بود، بینش منحصربه‌فردی از عملکرد شبکه‌هایی مانند شبکه‌ی تحت‌فرمان فیلیپ ژربیه با آن عمگرایی ویژه‌اش پیدا کرده بود که از میهن‌پرستی سانتیمانتال اجتناب می‌کرد و مقاومت ویژه‌ای داشت.
ملویل در این اثر، قاب اکشن را با همان جدایی فتالیستی که در فیلم‌های گانگستری مشهورش شاهد هستیم می‌بندد. حلقه‌ی محاصره‌ی نازی‌ها در سال ۱۹۴۲ همچنان بسیار تنگ است و ژربیر مجبور است هر کسی را که تهدیدی برای سلول او محسوب می‌شود اعزام کند. حتی اگر پیش‌تر به آن خدمت کرده باشد. ماجرا از ساحت قهرمانی خارج می‌شود. شکوهی در کار نیست. مسئله، مسئله‌ی داشتن جرئت است.
۷) آخرین مترو (The Last Metro)
- محصول: ۱۹۸۰
- مدت زمان: ۱۳۱ دقیقه
- کارگردان: فرانسوا تروفو
- بازیگران: کاترین دونوو، ژرار دوپاردیو، هاینز بننت و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۷.۴ از ۱۰
فرانسوا تروفو که در زمانه‌ی اشغال پاریس زیسته‌بود و پدربزرگ و عمویش به دلیل حمل پیام برای ماکی‌ها دستگیر شده‌بودند، آرزو داشت فیلمی بسازد که تجربه‌های دوران کودکی‌اش را در آن منعکس کند. او خوانده بود که ۱۵ سالن تئاتر در پایتخت در طول جنگ توسط زنان اداره می‌شدند و تماشاگرانی که با مشکل کمبود سوخت مواجه بودند، در این سالن‌ها جمع می‌شدند تا آخرین مترو برسد.
تروفو داستانش را با الهام از این واقعه، درباره‌ی یک بازیگر زن ساخت. بازیگر زنی که عاشق یک بازیگر دیگر می‌شود و این در حالی‌ست که همسر یهودی‌اش در زیر صحنه پنهان شده. این فیلم که در تاریکی و فضای محدود فیلم‌برداری شده، ۱۰ جایزه‌ی سزار برد و تبدیل به بزرگترین موفقیت تروفو در باکس‌آفیس شد.
۸) قهرمان خودساخته (A Self-Made Hero)
- محصول: ۱۹۹۶
- مدت زمان: ۱۰۷ دقیقه
- کارگردان: ژاک اودیار
- بازیگران: متئو کاسویتز، آلبر دوپنتل، ساندرین کیبرلین و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۷.۲ از ۱۰
عذاب وجدان مانع آن شد که ماجراهای مقاومت گونگ-هو که در فیلم‌هایی مانند «Shock Troops» نمود پیدا می‌کرد، مورد توجه مخاطبین فرانسوی قرار گیرد. اما در مواجهه با آلبر دیهوس(ایفاشده توسط متئو کاسویتز)، قهرمان خودساخته‌ی فیلم ژاک اودیار که از رمان ژان فرانسوا دنیو اقتباس شده، احساس شرمندگی‌ای وجود ندارد.
آلبر که با این باور بزرگ شده که پدر الکلی‌اش یک قهرمان جنگ جهانی اول بوده، آن‌قدر درگیر پیش‌بردن مسیر زندگی خود است که متوجه نمی‌شود هم‌ولایتی‌هایش به نیروهای متفقین پناه داده‌اند. زمانی که او به پاریس آزادشده می‌آید، موفق می‌شود با استفاده از نبوغ و دغلکاری‌اش خود را به عنوان یکی از نیروهای شیردل ماکی جای بیندازد و با حمایت «دیونه»، اجازه ندهد که گذشته‌اش او را تحت‌تاثیر قرار دهد.
۹) مجوز (Laissez-passer)
- محصول: ۲۰۰۲
- مدت زمان: ۱۷۲ دقیقه
- کارگردان: برتران تاورنیه
- بازیگران: برتران تاورنیه، ژاک گمبلین، شارلوت کدی و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۶.۹ از ۱۰
برتران تاورنیه و اشتیاقش به تاریخ سینما بر یک طرح ضعیف غلبه کردند. این فیلم که بیش از ۱۷۲ دقیقه به‌طول می‌انجامد، درباره‌ی شرکت فیلم‌سازی آلمانی «Continental Films» است و بهتر از بسیاری از فیلم‌ها، واقعیت‌های روزمره‌ی زندگی تحت استبداد نازی‌ها را به مخاطب منتقل می‌کند. چرا که میل به بقا را در مقابل اخلاق و انتخاب همکاری یا عدم همکاری با نازی‌ها قرار می‌دهد.
۱۰) مردان آزاد (Free Men)
- محصول: ۲۰۱۱
- مدت زمان: ۹۹ دقیقه
- کارگردان: اسماعیل فروخی
- بازیگران: طاهر رحیم، محمود شلبی، مایکل لانسدیل و…
- امتیاز کاربران IMDbبه فیلم: ۶.۶ از ۱۰
همان‌طور که فیلم «روزهای افتخار» رشید بوشارب بر بومی‌هایی متمرکز شد که همراه با نیروهای آزاد فرانسوی در شمال آفریقا جنگیدند، دومین اثر اسماعیل فروخی هم به سهم جمعیت عرب فرانسه در مقاومت مقابل نازی‌ها می‌پردازد و نقشی که آن‌ها در فراری‌دادن یهودیان با پاسپورت‌های جعلی ایفا کردند را به تصویر می‌کشد.
اگرچه شخصیت یونس (که طاهر رحیم آن را ایفا می‌کند) یک کاراکتر تخیلی‌ست، اما برخی دیگر از کاراکترها مانند رئیس مسجدجامع و خواننده‌ی یهودی، شخصیت‌های واقعی تاریخی هستند که در مبارزه‌ای گرفتار شده‌اند که عقاید و نژاد و جنسیت نمی‌شناسد. گاهی اوقات این اکشن پرهیاهو بیش‌ازحد به فیلم‌های کلاسیک ژانر خودش نزدیک می‌شود؛ مثل جایی که فروشنده‌ی بازار سیاه الجزایری پس از دستگیری موافق می‌کند که برای پلیس جاسوسی کند. اما فروخی پیشنهادهای تازه‌ای هم دارد. او نشان می‌دهد که فعالان مغربی، مانند لیلا، از وضعیت اسفبار استعمارچی‌شان برای آماده‌شدن برای جنگ‌های استقلال‌طلبانه‌ی پیش‌رویشان استفاده کردند.
منبع: BFI
خیلی این مطلبو دوست داشتم ولی🤩
کاش زبانشون هم فرانسوی بود خیلی بهتر میشدا تمرین زبانم میشد :)))
محکوم به مرگ گریخته است و ارتش سایه‌ها نه تنها مهم‌ترین فیلم‌های این لیست هستند، بلکه در دسته‌بندی مهم‌ترین آثار سینمای فرانسه هم جای می‌گیرند.
با سلام و تشکر بابت مطالب مفید و خوبتون. بنده همیشه دنبال می کنم. جسارتا واژه محجور در این مطلب اشتباه است و صحیح آن مهجور است. (محجور یعنی عقب افتاده ذهنی ولی مهجور به معنی متروک و بلا استفاده) با سپاس.