دلیل تاریک شدن ستاره‌ی غول‌پیکر ابط الجوزا به‌طرز غیرمنتظره‌ای تأیید شد
دانشمندان ژاپنی با استفاده از یک روش غیرمنتظره موفق شدند راز تاریک شدن ناگهانی ابط الجوزا، یکی از درخشان‌ترین ستارگان آسمان شب را تأیید کنند.
در سال ۲۰۲۰ بود که چشم جهان به ستاره‌ای غول‌پیکر در فاصله‌ی ۷۰۰ سال نوری از ما که به نام «ابط‌الجوزا» (Betelgeuse) شناخته می‌شود، دوخته شد. این ستاره‌ی عظیم هیولایی ناگهان کم‌نور و ۱۰ برابر تیره‌تر از حد معمول شد. برخی اعتقاد داشتند که این رویداد خبر از یک انفجار و مرگ ستاره می‌دهد، اما تنها چند ماه بعد روشن شد که شایعات درباره‌ی مرگ ستاره بسیار اغراق‌آمیز بوده است.
چندین تیم تلاش کردند تا توضیح دهند که چه چیزی باعث این تیرگی بزرگ شده است. در این میان یک تیم با تجزیه‌وتحلیل صدها تصویر از ستاره، تلاش کرد تا غبار ستاره‌ای را آشکار کند که احتمالا نور ستاره را از دید زمین پنهان می‌کند.
در ژوئن ۲۰۲۱ (خرداد ۱۴۰۰) آن‌ها نشان دادند که ابط‌الجوزا احتمالا گازی را بیرون داده است که سرد و متراکم شده و جلوی نور ستاره را گرفته است. گروهی دیگر پیشنهاد کردند که ستاره هم اندکی سرد شده است می‌شود و این تغییر هم ممکن است منجر به کاهش درخشندگی شده باشد و یا دست‌کم به شکل‌گیری ابر غباری کمک کرده باشد.
این معما شاید حل شده باشد اما اکنون یک کشف غیرمنتظره‌ی دیگر از این کم‌نوری بزرگ وجود دارد. در یک مطالعه‌ی جدید که دوشنبه در نشریه‌ی «نیچر» (Nature) منتشر شد، سه ستاره‌شناس کشف شگفت‌انگیز خود را شرح دادند.
آن‌ها موفق شدند اَبَرغول سرخ ابط الجوزا را در پس‌زمینه‌ی تصاویر گرفته شده توسط ماهواره هواشناسی ژاپنی «هیماواری-۸» (Himawari-8) مشاهده کنند. یافته‌هایی بی‌نظیر که نه تنها به تأیید برخی از کارهای قبلی در کشف منشأ تیرگی بزرگ کمک می‌کند، بلکه راه جدیدی را برای کاوش در همسایگی کیهانی ما نشان می‌دهد.
هیماواری-۸ همان‌طور که از نامش پیداست، هشتمین نسخه از ماهواره‌های هیماواری است که توسط آژانس هواشناسی ژاپن اداره می‌شود. این ماهواره در مدار زمین-ایستا، در فاصله‌ی ۳۵ هزار و ۷۸۵ کیلومتری بالای استوا فعالیت می‌کند که بیش از ۹۰ برابر دورتر از ایستگاه فضایی بین‌المللی است.
طرحی گرافیکی از ماهواره‌ی هیماواری-۸
Credit: JMA
از این موقعیت، ماهواره هر ۱۰ دقیقه یک بار تصاویر نوری و فروسرخ از کل زمین می‌گیرد که عمدتا برای کمک به پیش‌بینی آب‌وهوا در سراسر آسیا و غرب اقیانوس آرام استفاده می‌شوند. برای نمونه، عکس‌های زیادی از فوران آتشفشان تونگا که در ۱۵ ژانویه رخ داد، تهیه کرد. اما اکنون سه پژوهشگر ژاپنی با نگاهی به تصاویر ثبت شده‌ی این ماهواره در سال ۲۰۱۷، به دنبال نوری از ستاره‌ی ابط الجوزا بودند و سرانجام موفق به یافتن آن شدند.
پژوهشگران با مطالعه‌ی این نور، به نتیجه‌ای مشابه تحقیقات قبلی رسیدند: اینکه ابط الجوزا به دلیل گردوغبار و همچنین برخی تغییرات طبیعی خودش کم‌نور شده است. این هرچند همه‌ی بخش هیجان‌انگیز ماجرا نیست، اما تأیید خوبی است که ما در مسیر درستی هستیم و این دقیقا منطبق بر فرآیند علمی است.
موضوع جالب توجه برای ستاره‌شناسان، این واقعیت است که یک ماهواره هواشناسی توانست چنین داده‌هایی را ارائه کند. این می‌تواند برای ستاره‌شناسان یک خبر خوب باشد. ساخت و پرتاب تلسکوپ‌های فضایی جدید کار ارزان یا آسانی نیست و باید یک موشک هم برای فرستادن آن رزرو شود. اما در حال حاضر ماهواره‌های زیادی وجود دارند که به دور زمین می‌چرخند و ممکن است بتوانند کار مشابهی انجام دهند.
برای مثال، ماهواره‌های هواشناسی مانند هیماواری-۸، دائما از زمین و فضای اطراف سیاره‌ی ما تصویربرداری و انبوهی از داده‌ها را برای غربال کردن فراهم می‌کنند. به گفته‌ی «سایمون کمپبل» (Simon Campbell) ستاره‌شناس دانشگاه موناش استرالیا، هیماواری مانند یک تلسکوپ فضایی آزاد است!
این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که اخترشناسان معمولا باید برای زمان تلسکوپ‌ها، چارچوب‌هایی را برای پروژه‌های خود تعیین کنند که به آن‌ها اجازه می‌دهد مکان تمرکز تلسکوپ را کنترل کنند.
مثلا زمانی که ابط الجوزا به‌طور مرموزی کم‌نور شد، برخی از قدرتمندترین تلسکوپ‌های روی زمین، از قبل برای رصد مناطق دیگری از آسمان، رزرو شده بودند. در یک مورد «تلسکوپ بسیار بزرگ» (VLT) در شیلی، به یک تیم پژوهشی فرصت داد تا از تلسکوپ برای رصد فوری این ستاره استفاده کنند و پروژه های دیگر دیرتر انجام شوند اما چنین روندی همیشه قابل انجام نیست.
بنابراین، اکنون یک روند منظم برای مشاهده‌ی فضا وجود دارد و می‌توان ماهواره‌های تصویربرداری زمین را برای مطالعه‌ی ستارگان پس‌زمینه تنظیم کرد. مزیت دیگر این است که این ماهواره‌ها می‌توانند در طول ۲۴ ساعت رصد کنند و ممکن است بتوانند در طول موج‌های دیگر مانند فروسرخ هم که توسط جو زمین مسدود می‌شود، ببینند.
بنابراین دفعه‌ی بعد که ستاره‌ای نشانه‌هایی از شکل‌گیری یک ابرنواختر را از خود نشان می‌دهد، ممکن است بشر مستقیما مشغول تماشای همان بخش از آسمان باشد.
عکس کاور: طرحی گرافیکی از غباری که ستاره‌ی ابرغول سرخ ابط الجوزا را تاریک کرده بود.
Credit: ESO, ESA/Hubble, M. Kornmesser
منبع: CNet
