۱۱ نقطه‌ی باورنکردنی در بدن که محل زندگی باکتری‌ها هستند

«بدن انسان مملو از میکروب است‌». این شاید خبر خوبی نباشد، اما حقیقت این است که بسیاری از این موجودات کوچک، برای سلامتی ما مفید هستند. باکتری‌ها فراوان‌ترین نوع میکروب‌ها هستند که بدن ما، در کنار ویروس‌ها، قارچ‌ها و آرکی‌باکتری‌ها (نوعی ارگانیسم تک سلولی)، از آن‌ها میزبانی می‌کند. محققان با استفاده از فناوری تعیین توالی DNA، تعداد بی‌شماری از اجتماعات میکروبی را در سراسر بدن انسان کشف کرده‌اند و ما در این مطلب به ۱۱ نقطه عجیب که محل زندگی باکتری‌ها در بدن و این نوع اجتماعات هستند را به شما معرفی می‌کنیم.

اگر تا این لحظه فکر می‌کردید با نظافت و رعایت بهداشت هیچ میکروبی را با خودتان حمل نمی‌کنید، الان وقتش است که بیشتر در این مورد فکر کنید و حقایق را بپذیرید.

میکروب‌های موجود در بدن انسان، بیشتر از سلول‌های سازنده‌ی آن هستند.

روده بیشتر میکروب‌های بدن را در خود جای داده است؛ اما پوست، دهان، ریه‌ها و دستگاه تناسلی هم جمعیت‌های گوناگونی از آن‌ها را در خود جای داده‌اند. تحقیقات پیوسته روی بیوم‌های بدن ادامه دارند تا بیشتر درباره‌ی تأثیر آن‌ها بر سلامتی یا ابتلا به بیماری‌ها بدانیم.

میکروبیوم چیست؟

باکتری‌ها در سراسر بدن ما وجود دارند. این باکتری‌ها همراه با مشخصات ژنتیکی منحصر به فرد خود، یک اکوسیستم به نام «میکروبیوم» یا «میکروبیوتا» را تشکیل می‌دهند. این اصطلاحات اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند. «میکروبیوم» باکتری‌ها و مواد ژنتیکی آن‌ها را توصیف می‌کند، در حالی که «میکروبیوتا» فقط به میکروب‌ها اشاره دارد.

همانطور که در بالا اشاره کردیم، بزرگ‌ترین و مشهورترین میکروبیوم در روده‌ی بزرگ قرار دارد؛ جایی که هزاران میکرواُرگانیسم در همزیستی با یگدیگر و با ما زندگی می‌کنند. آن‌ها فیبرهای غذایی را تجزیه می‌کنند، محیط روده را سالم نگه می‌دارند و مواد مغذی و مهمی مانند بوتیرات (Butyrate) تولید می‌کنند.

بخش‌هایی از بدن که بیوم‌ها در آن‌ها زندگی می‌کنند:

میکروب‌های موجود در دهان

میکروب های زیادی در دهان وجود دارند که بعضی از آن‌ها مفید هستند و بعضی دیگر باعث مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند. از زمان کشف این نوع باکتری‌ها توسط جانورشناسی به نام چارلز اتوود کوفویید در سال ۱۹۲۹، دانشمندان در حال مطالعه بر روی تأثیر بعضی از انواع باکتری‌ها در ایجاد بیماری‌های دهانی و التهاب‌ها هستند. باکتری‌های اصلی که باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند، Streptococcus mutans نام دارند و باکتری‌های Porphyromonas gingivalis، باعث بیماری لثه می‌شوند. بهترین راه برای سالم نگه داشتن فضای دهان، رعایت بهداشت دندان‌ها است.

دهان محیط مناسبی برای رشد میکروب‌ها است. این نقطه از بدن، گرم، مرطوب و منبع خوبی از مواد غذایی است. علاوه بر این، زبان، دندان‌ها و فاصله‌ی بین دندان‌ها، فضاهای خوبی برای تجمع میکروارگانیسم‌ها هستند. گاهی اوقات، باکتری‌های دهان می‌توانند به سایر نقاط بدن، مانند روده یا ریه‌ها سفر کنند. به طور خاص، باکتری Porphyromonas gingivalis هنگامی که به روده‌ها می‌رسد، می‌تواند باعث بعضی بیماری‌های جدی در این نقطه از بدن شود.

در ادامه، بعضی از بیماری‌های مرتبط با بیماری لثه و روده را مشاهده می‌کنید.

باکتری‌های موجود روی پوست

پوست، سکونتگاه میکروب‌های ضروری است که از ما در برابر مهاجمان محافظت و از سیستم ایمنی بدن پشتیبانی می‌کند. برخی از میکروب‌ها، مولکول‌هایی تولید می‌کنند که مانند یک مانع فیزیکی، جلوی نفوذ سایر میکروب‌های مضر به پوست را می‌گیرند. موضوع جالب توجه این است که برخی تحقیقات نشان می‌دهند که باکتری‌ای به نام Staphylococcus epidermis می‌تواند تا حد زیادی از سرطان پوست جلوگیری کند. به علاوه باکتری‌های مفید برای پوست، ممکن است برای جلوگیری از رشد سایر گونه‌های مضر، ترکیبات ضد میکروبی تولید کنند.

میکروبیوم‌های ریه

تا پیش از این تصور می‌شد که ریه‌ها یک محیط استریل و بدون هیچگونه موجود زنده‌ای هستند تا اینکه محققان اخیراً پی به این برده‌اند که ریه‌ها، میکروبیوم‌های کوچک خاص خودشان را دارند. محققان همچنین دریافته‌اند که افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی مانند COPD و فیبروز کیستیک، تنوع میکروبی کمتری نسبت به افراد سالم در ریه‌هایشان دارند.

با این حال، میکروبیوم‌های ریه بسیار کوچک‌تر از میکروبیوم‌های روده هستند چون نوع پوشش سطح ریه‌ها برای نگه‌داری از باکتری‌ها با روده متفاوت است. در واقع ریه‌ها از نوعی ماده فعال سطحی پوشیده شده‌اند که برای تسهیل انتقال اکسیژن از هوا به خون طراحی شده است.

شایع‌ترین باکتری‌های موجود در ریه:

میکروب‌های ضروری در دستگاه تناسلی

دستگاه تناسلی در مردان و زنان، محل زندگی انواع مختلف باکتری‌ها در بدن هستند که در این مناطق تاریک و مرطوب رشد می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف برخی از انواع پروبیوتیک‌های خوراکی، از عفونت در این نقطه از بدن جلوگیری می‌کند.

باکتری‌های دستگاه تناسلی مردانه

دانشمندان تعداد زیادی باکتری را در داخل و خارج از آلت تناسلی مردانه کشف کرده‌اند. برخی از باکتری‌های موجود در مجرای ادرار ممکن است مردان را مستعد ابتلا به عفونت‌هایی مانند کلامیدیا کند؛ در حالی که بعضی از انواع دیگر باکتری‌ها، ممکن است نقش محافظتی داشته باشند. جای تعجب ندارد که آلت تناسلی ختنه نشده، باکتری بیشتری نسبت به ختنه شده دارد.

میکروبیوم‌های دستگاه تناسلی زنانه

بیشتر خانم‌ها با مشکلات آزاردهنده‌ای که رشد بیش از حد برخی از باکتری‌ها در دستگاه تناسلی زنانه ایجاد می‌کنند، آشنا هستند. واژن‌های سالم دارای مقدار مشخصی از باکتری لاکتوباسیلوس هستند باعث کاهش pH و جلوگیری از رشد میکروب‌های عامل عفونت می‌شوند.

بعضی از مطالعات نشان می‌دهند که پروبیوتیک‌های دارای نوع خاصی از لاکتوباسیلوس، مانند L. fermentum ،L. rhamnosus و L. gasseri می‌توانند عفونتٰ‌های واژن و واژنوز باکتریایی را کاهش دهند و حتی از آن جلوگیری کنند.

اکوسیستم چشم

چشم‌ها یک زیستگاه ایدئال برای میکروب‌ها هستند که درک نقش آن‌ها در این اکوسیستم منحصر به فرد می‌تواند در نهایت به درمان انواع بیماری‌های چشم کمک کند. میکروب‌ها در چشم، بیشتر در قرنیه و ملتحمه (بافت داخل پلک) زندگی می‌کنند.

اگرچه این میکروبیوم‌ها نسبتاً کوچک هستند (فقط ۴ گونه‌ی اصلی باکتریایی)، عدم تعادل در این اکوسیستم می‌تواند خطر بیماری‌هایی مانند بیماری خشکی چشم و اندوفتالمیت را افزایش دهد. هنوز تحقیقات کمی در مورد میکروبیوم چشم و بیماری ورم ملتحمه باکتریایی (چشم صورتی) انجام شده است، اما دانشمندان همچنان در حال کار بر روی آن هستند.

دقیقاً مانند میکروبیوم روده که به محیط اطراف خود بسیار حساس است، به نظر می‌رسد شرایط میکروبیوم چشم هم به سن، قومیت، منطقه‌ی جغرافیایی و همچنین استفاده از لنزهای تماسی (احتمالاً به این دلیل که قرار دادن لنز، باعث انتقال باکتری از پوست انگشت به چشم می‌شود.) بستگی دارد.

محافظ لوزه‌ها

لوزه‌ها با به دام انداختن میکروب‌های مهاجمی که وارد دهان یا مجرای بینی می‌شوند، به بدن کمک می‌کنند تا با عفونت مقابله کند و با تولید آنتی‌بادی، آن‌ها را قبل از اینکه وارد بدن شوند، از بین ببرد. لوزه‌ها برای انجام این کار، یک اکوسیستم متنوع از میکروب‌ها در اختیار دارند.

مطالعات بسیار کمی در مورد میکروبیوم آدنوتونسیلار وجود دارد، اما نتایج آن‌ها نشان می‌دهند که کودکان و بزر‌سالان باکتری‌های مختلفی در لوزه‌های خود دارند. از طرف دیگر، شایع‌ترین علت التهاب لوزه‌ی باکتریایی (عفونت لوزه‌ها)، علاوه بر ویروس، باکتری Streptococcus pyogenes است.

میکروبیوم‌ها در گوش میانی

یکی دیگر از نقاط تجمع باکتری‌ها در بدن گوش‌ میانی است که از گستره‌ی متنوعی از میکروب‌ها تشکیل شده است. این میکروب‌ها می‌توانند باعث ایجاد عفونت گوش و التهاب شوند. در کودکان، عفونت‌های گوش میانی یکی از رایج‌ترین علت‌های مراجعه به پزشک است. با این حال، علاوه بر باکتری، ژنتیک هم می‌تواند خطر ابتلا به عفونت گوش میانی را افزایش دهد.

تحقیقات نشان داده است که ژنی به نام FUT2 در گوش میانی می‌تواند با میکروبیوم‌ها ارتباط برقرار کند و خطر ابتلا به اوتیت میانی که یک عفونت التهابی شایع در نوزادان است را افزایش دهد. تحقیقات دیگر نشان می‌دهند افرادی که التهاب گوش فعال دارند، در مقایسه با افراد بدون التهاب گوش میانی، جوامع باکتریایی مختلف بیشتری در گوش دارند.

میکروبیوم‌ها در شیر مادر

شیر مادر سرشار است از مواد ضروری که کودک برای رشد به آن‌ها احتیاج دارد؛ مانند مواد معدنی، سلول‌های ایمنی و پربیوتیک‌ها برای کمک به رشد باکتری‌های مفید. شیر مادر حتی حاوی باکتری‌های پروبیوتیک است که در روده تجمع می‌کنند و به رشد سیستم ایمنی بدن کودک کمک می‌کنند.

موضوع مهم این است که وزن مادر می‌تواند به طور مستقیم بر تنوع میکروبیوم‌های موجود در شیر او تأثیر بگذارد. مطالعات نشان داده است که میکروبیوم زنان دارای اضافه وزن در مقایسه با زنان دارای وزن طبیعی، متفاوت و از تنوع کمتری برخوردار است. علاوه بر این، روش زایمان و تغییرات هورمونی هم ممکن است باکتری‌های موجود در شیر مادر را تحت تأثیر قرار دهند.

باکتری‌های موجود در مثانه

پیش از این تصور می‌شد که مثانه هم مانند ریه‌ها، یک محیط استریل و عاری از باکتری است؛ اما امروزه با کمک دانشمندان می‌دانیم که اینطور نیست. در حالی که اطلاعات کمی در مورد میکروبیوم‌های مرموز کیسه ادرار بدن در دست است، محققان معتقدند که احتمالاً آن‌ها نقش محافظتی در سلامت انسان دارند.

علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهند که در زنان باکتری‌های مفید و مضر می‌توانند بین مثانه و سیستم تولید مثل زنان در حرکت باشند. عفونت‌های دستگاه تناسلی که بیشتر زنان حداقل یک بار آن را در طول زندگی تجربه می‌کنند، می‌تواند به علت ترکیب و تنوع میکروبیوم‌های موجود در مثانه باشد.

باکتری‌های بینی

حفره‌ی بینی تاریک، گرم و مرطوب است و محل مناسبی برای زندگی میکروب‌ها و نقطه‌ای حساس از بدن ماست. میکروبیوم بینی توسط عوامل مختلفی شکل می‌گیرد و درست مثل روده، برخی از شرایط پزشکی بر روی آن تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، ناتراز شدن همزیستی بیوم ِ بینی با آسم، سینوزیت مزمن، آنفلوانزا و التهاب نایژک مرتبط است.

دنیای درون ناف!

ناف یکی دیگر از مهم‌ترین نقاط زندگی باکتری‌ها در بدن است. محققان طی آزامایش‌هایی که بر روی ۶۰ ناف (بله، درست خواندید.) انجام دادند، بیش از ۲،۳۶۸ گونه باکتریایی مختلف در این نقطه پیدا کردند. به علاوه موارد عجیب دیگر مانند میکروب‌هایی که فقط در خاک ژاپن یافت می‌شوند و انواع دیگری که تنها بر روی کوه‌های یخ زندگی می‌کنند، هم در این بررسی مشاهده شد.

آزمایش‌های غیرمعمولی توسط بعضی افراد روی میکروب‌های موجود در ناف انجام شده است. به عنوان مثال ساخت پنیر معطر با باکتری‌های گرفته شده از ناف! این ایده در سال ۲۰۱۳ توسط یک شیمی‌دان به نام کریستینا آگاپاکیس و یک متخصص بو به اسم سیسل تولاس، انجام شده است و ما توصیه می‌کنیم بعد از پایان این جمله، به سرعت آن را فراموش کنید!

جمع‌بندی

با ادامه پیدا کردن تحقیقات، دانشمندان بیشتر و بیشتر در مورد نقش جوامع میکروبی در سلامت انسان اطلاعات کسب می‌کنند. تا امروز می‌دانیم که بدن انسان مانند یک جنگل، محل زندگی بسیاری از گونه‌هاست که با هماهنگی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.

ارتباط پیچیده‌ای بین میکروبیوم‌ها در مناطق خاصی از بدن و ایجاد و حتی پیشگیری از بیماری‌های مختلف وجود دارد. به عنوان مثال، در روده، گونه های خاصی از باکتری‌ها وجود دارند که یاعث تقویت سلامت دستگاه گوارش می‌شوند، اما تغییر و جابه‌جایی در همین میکروبیوم‌ها می‌تواند باعث بروز بیماری شود. به نظر می‌رسد که این موضوع برای میکروبیوم‌های موجود در سایر نقاط بدن هم صادق باشد.

با ادامه تحقیقات و کشف میکروبیوم‌های جدید، امکان کشف درمان‌های هدف‌مند و جدید برای بیماری‌های خاص وجود دارد.

منبع: Atlas Biomed