از بزرگ‌ترین اَبَرماه سال تا خورشیدگرفتگی حلقوی؛ رویدادهای نجومی خرداد ۱۴۰۰
با نزدیک شدن به فصل گرم سال، تمایل برای بیرون ماندن شبانه و نگاه به آسمان شب هم بیشتر می‌شود. در این مطلب نگاهی داریم به رویدادهای نجومی خرداد ۱۴۰۰ خورشیدی که می‌توانند برای ساعاتی نگاه کنجکاو دوستداران آسمان شب را به خود جلب کنند.
با وجود آنکه هنوز یک ماه به آغاز تابستان مانده اما با رسیدن غروب خورشید، مثلث زیبای تابستانی کم‌کم از سمت شرق بالا می‌آید. این مثلث با سه ستاره‌ی شاخص نماد تابستان محسوب می‌شود زیرا در تمام مدت تابستان، میهمان آسمان شب است.
پرنورترین ستاره‌ی این مثلث، ستاره‌ی «نسر واقع» (Vega)، کرکس نشسته یا آلفا شلیاق است که در صورت فلکی «شلیاق» یا «چنگ رومی» (Lyra) قرار گرفته و برای ناظر زمینی، پنجمین ستاره‌ی پرنور در آسمان است. در خرداد ماه، این ستاره اولین ستاره‌ی مثلث تابستانی است که طلوع می‌کند و با قرار داشتن در آسمان تا طلوع خورشید و صبحگاه، نوید یک شب رصدی دلچسب را می‌دهد.
کمی پس از آن ستاره‌ی کم‌نورتر «دِنِب» (Deneb) یا دم صورت فلکی قو با فاصله‌ی حدود ۲۰ درجه‌ای طلوع می‌کند که تقریبا برابر با فاصله‌ی دو مشت هنگامی است که دست کاملا در امتداد چشم بیننده کشیده شده باشد.
راهنمای اندازه‌گیری جدایی زاویه‌ای در آسمان با دست برای کمک به تماشای رویدادهای نجومی خرداد ۱۴۰۰
Credit: Time and Date
ستاره‌ی سوم «نسر طائر» (Altair) یا «کرکس پرنده» است که در سمت شرق وگا و اندکی پس از آنکه آسمان کاملا تاریک شد، طلوع می‌کند و حضورش در آسمان تا صبحگاه هم ادامه دارد.
در هر فصل آسمان جذابیت‌های خودش را دارد اما شب‌های نزدیک به تابستان با توجه به امکان حضور طولانی‌مدت در فضای باز، فرصت خوبی برای تماشا و رصد آسمان شب هستند که برای استفاده‌ی بهتر از این موقعیت، فهرستی از برخی از مهم‌ترین رویدادهای نجومی خرداد ۱۴۰۰ در زیر آورده شده است.
رویدادهای مهم نجومی خرداد ۱۴۰۰
یکشنبه ۲ خرداد (May 23)
دو ستاره‌ی معروف «سماک اعزل» (Spica) یا «بی‌ژوبین» و «سماک رامح» (Arcturus) یا «ژوبین‌دار» در فاصله‌ای نزدیک نسبت به ماه، منظره‌ای تماشایی ایجاد می‌کنند. این دو ستاره را با توجه به اینکه در بهار به آسانی سراسر شب تا صبحگاه در آسمان قابل رصد هستند، فرمانروایان آسمان بهاری می‌خوانند.
در ابتدای خرداد فاصله‌ی سماک اعزل از ماه حدود ۱۰ درجه خواهد بود و سماک رامح هم در آسمان شامگاهی حدود ۲۰ درجه سمت چپ ماه قرار دارد. این دو ستاره به‌ترتیب شانزدهمین و چهارمین ستاره‌های پرنور آسمان شب هستند.
چهارشنبه ۵ خرداد (May 26)
ماه کامل یا بدر خرداد که در ساعت ۱۵:۴۴ روز ۵ خرداد در ایران (۰۷:۱۴ صبح ۲۶ می منطقه‌ی زمانی شرقی) روی می‌دهد دو پدیده‌ی جذاب را به‌همراه دارد.
این ماه دومین اَبَرماه امسال و بزرگ‌ترین آن روی می‌دهد. ابرماه به حالتی گفته می‌شود که فاصله‌ی ماه به حضیض مداری خود، بسیار نزدیک شود. در خرداد ماه به فاصله‌ی نزدیک ۳۵۷ هزار و ۴۶۲ کیلومتری زمین می‌رسد که بزرگ‌ترین ابرماه امسال خواهد بود.
اگرچه در هنگام پدیده‌ی ابرماه و نزدیک‌تر شدن این تنها قمر زمین، تغییر اندازه‌ی ظاهری آن برای چشم ناظر زمینی قابل تشخیص نیست، اما افزایش واضح درخشندگی ماه، منظره‌ای چشم‌نواز را در آسمان شب رقم می‌زند.
وقوع هم‌زمان ماه‌گرفتگی و ابرماه
Credit: Craig F. Walker/The Boston Globe
این ماه کامل، باعث وقوع یک پدیده‌ی نجومی دیگر هم می‌شود. با هم‌راستا شدن ماه، زمین و خورشید، سایه‌ی قمر زمین در مناطق اطراف اقیانوس آرام، ماه‌گرفتگی (خسوف) کامل ایجاد می‌کند که از ۱۴:۱۵ تا ۱۷:۲۲ به وقت تهران (۰۵:۴۵ تا ۰۸:۵۲ منطقه‌ی زمانی شرقی) طول می‌کشد و اوج گرفت در ساعت ۱۵:۴۹ به وقت تهران (۰۷:۱۹ منطقه‌ی زمانی شرقی) خواهد بود. بدین ترتیب این ماه‌گرفتگی در ایران قابل رؤیت نیست و بهترین مکان برای رصد آن هاوایی است که ماه در نیمه شب می‌گیرد.
علاوه بر این در شامگاه ۵ خرداد، ماه کامل در جدایی زاویه‌ای حدود ۴ درجه با ستاره‌ی اَبَرغول سرخ «قلب‌العقرب» قرار می‌گیرد و یک منظره‌ی تماشایی را شکل می‌دهد.
شنبه ۸ خرداد (May 29)
سیاره‌ی درخشان زهره همیشه یکی از جذابیت‌های آسمان شب بوده است و با کشف فسفین در آن، نگاه‌های بیشتری را هم به خود جلب کرده است. در این روز مقارنه‌ی نزدیک‌ترین همسایه‌های خورشید یعنی سیاره‌ی ناهید و تیر (عطارد) روی می‌دهد.
این مقارنه در ساعت ۰۹:۵۰ به وقت تهران (۰۱:۲۰ منطقه‌ی زمانی شرقی) روی می‌دهد و با توجه به شامگاهی بودن عطارد و زهره باید اندکی پیش از غروب آفتاب در شب قبل یا شامگاه ۸ خرداد و پس از وقوع مقارنه، نزدیکی دو سیاره را رصد کرد و با توجه به نزدیکی دو سیاره به خورشید و ارتفاع اندک هنگام غروب، این کار باید در یک افق باز انجام شود.
در هنگام مقارنه، عطار با سیاره‌ی ناهید دارای ۰٫۲ درجه جدایی زاویه‌ای خواهد بود و با فاصله‌ی کمی در جنوب آن، قابل تشخیص است. قدر زهره ۳٫۹- و قدر عطارد ۳٫۳- منفی است و فاز ماه در هنگام مقارنه ۸۹٫۲ درصد خواهد بود.
دوشنبه ۱۰ خرداد (May 31)
در این شب یکی از تماشایی‌ترین مقارنه‌های خرداد روی می‌دهد و ارباب حلقه‌های منظومه‌ی شمسی در آسمان شب با قمر زمین دیدار می‌کند.
هم‌نشینی زحل با ماه در ساعت ۰۵:۴۸ دقیقه به وقت تهران (۲۱:۱۸ شب ۳۱ می منطقه‌ی زمانی شرقی) روی می‌دهد و بنابراین برای رصد این دو جرم زیبا در نزدیکی هم، باید شب قبل یا شامگاه ۱۰ خرداد اقدام کرد.
در هنگام مقارنه سیاره‌ی کیوان با جدایی زاویه‌ای ۴٫۱ درجه در شمال ماه مشخص است و با وجود فاز بالای ماه که به ۷۳٫۲ درصد می‌رسد و باعث قدر ظاهری ۱۲٫۳- آن می‌شود، زحل با قدر ۰٫۴ باز هم برای چشم بیننده قابل تشخیص خواهد بود.
سه‌شنبه ۱۱ خرداد (June 1)
گویا بزرگ‌ترین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی نمی‌تواند هم‌نشینی زحل را با تنها قمر زمین تاب بیاورد و به همین دلیل است که تنها یک روز بعد و در ساعت ۱۳:۳۰ به وقت تهران (۰۵:۰۰ منطقه‌ی زمانی شرقی) مشتری در مقارنه با ماه قرار می‌گیرد.
در این هنگام سیاره‌ی هرمز (مشتری) با جدایی زاویه‌ای ۴٫۴ درجه در شمال ماه قرار خواهد داشت و برای تماشای این مقارنه می‌توان از نیمه شب تا صبحگاهان به آسمان شب نگاه کرد. در هنگام مقارنه مشتری دارای قدر ظاهری ۲٫۵- و ماه با فاز ۵۹٫۸ درصد دارای قدر ۱۲٫۱- خواهد بود.
پنج‌شنبه ۲۰ خرداد (June 10)
در ساعت ۱۵:۲۶ به وقت تهران (۰۶:۵۶ منطقه‌ی زمانی شرقی) ماه نو آغاز می‌شود اما به دلیل سن بسیار کم روز بعد آخرین روز ماه قمری خواهد بود. از سویی نو شدن ماه باعث یکی از جذاب‌ترین رویدادهای نجومی خرداد ۱۴۰۰ می‌شود که اگرچه از ایران رصدپذیر نیست اما باز هم راه‌هایی برای تماشای آن وجود دارد.
با توجه به هم‌راستایی زمین، ماه و خورشید و گذر ماه از مقابل خورشید در بخش‌هایی از زمین خورشید گرفتگی (کسوف) حلقوی روی می‌دهد. این خورشید گرفتگی از ۰۴:۱۳ تا ۰۹:۱۱ منطقه‌ی زمانی شرقی (۱۲:۴۳ تا ۱۷:۴۱ به وقت تهران) طول می‌کشد و اوج گرفت در ساعت ۰۶:۴۲ منطقه‌ی زمانی شرقی (۱۵:۱۲ به وقت تهران) روی می‌دهد.
خورشیدگرفتگی حلقوی خرداد ماه (ژوئن) در مناطق شرقی روسیه، گرینلد غربی و کانادا دیده می‌شود اما در ایران قابل رؤیت نخواهد بود. با این وجود طبق روند گذشته، امکان تماشای آنلاین این پدیده از طریق برخی پایگاه‌های اینترنتی از جمله Time and Date و NASA TV فراهم خواهد شد.
در کنار این پدیده‌ی آسمان روز که در ایران به صورت مستقیم دیده نمی‌شود، با توجه به قرار داشتن در هنگام ماه نو و درنتیجه فاز ۰ درصدی و نبود نور آن در آسمان، شب‌های نزدیک به ۲۰ خرداد، زمان مناسبی برای عکاسی از آسمان شب خرداد ماه محسوب می‌شوند.
شنبه ۲۲ خرداد (June 12)
اکنون نوبت ماه و سیاره‌ی ناهید است که منظره‌ای تماشایی را در آسمان خلق کنند. مقارنه‌ی ماه و زهره در ساعت ۱۱:۱۳ به وقت تهران (۰۲:۴۳ منطقه‌ی زمانی شرقی) روی می‌دهد و بهترین فرصت رصد آن در آسمان پیش از غروب آفتاب ۲۲ خرداد است که هم از ماه نو مدتی گذشته و هم هنوز در نزدیکی ناهید قرار دارد.
پیش از غروب، با نگاه به حدود ارتفاع ۳۰ درجه‌ای بالای خورشید، می‌توان این دو جرم آسمانی را تشخیص داد که منظره‌ای تماشایی را در مرکز صورت فلکی جوزا خلق می‌کنند. در هنگام مقارنه، سیاره‌ی ناهید با قدر ۳٫۹- در ۱٫۳ درجه‌ای جنوب ماه خواهد بود که با قدر حدود ۸٫۸- و فاز ۳٫۱ درصد در آسمان رخ‌نمایی می‌کند.
یکشنبه ۲۳ خرداد (June 13)
ماه باز هم هم‌نشین دیگری دارد و این بار در کنار بهرام، سیاره‌ی سرخ منظومه‌ی شمسی قرار می‌گیرد که هم‌اکنون میزبان مریخ‌نوردهای کنجکاوی و پشتکار ناسا و ژورونگ چین است.
مریخ با قدر ظاهری ۱٫۸- در ساعت ۰۰:۲۳ بامداد به وقت تهران (۱۵:۵۳ منطقه‌ی زمانی شرقی) در ۲٫۴ درجه‌ای جنوب ماه قرار می‌گیرد تا یک مقارنه‌ی خردادی دیگر را در کنار ماه با قدر ۱۰٫۱- و فاز ۱۰٫۶ درصدی خلق کند. با توجه به غروب شامگاهی مریخ، بهترین زمان رصد این نزدیکی ساعتی پس از غروب خواهد بود.
دوشنبه ۳۱ خرداد (June 21)
در این روز آغاز تابستان سال ۱۴۰۰ خورشیدی رقم خواهد خورد. انقلاب تابستانی در ساعت ۰۸:۰۲ صبح به وقت تهران (۲۲:۳۲ شامگاه ۲۰ ژوئن در منطقه‌ی زمانی شرقی) روی می‌دهد تا تابستان را در نیمکره‌ی شمالی و زمستان را در نیمکره‌ی جنوبی زمین تحویل کند.
علاقه‌مندان عکاسی که در نیمکره‌ی شمالی زندگی می‌کنند، در این روز شاهد طولانی‌ترین زمان طلایی و زمان آبی سال هم خواهند بود.
وضعیت کلی سیارات، ماه و خورشید
سیاره‌ها
دو سیاره‌ی نزدیک به خورشید یعنی تیر و ناهید، در سراسر خرداد همچنان شامگاهی خواهند بود و با فاصله‌ی اندکی پس از خورشید غروب می‌کنند.
مریخ هم در خرداد شامگاهی است و پس از تاریک شدن هوا در افق غربی قابل مشاهده است و با نزدیک شدن به پایان ماه زودتر غروب خواهد کرد.
مشتری و زحل در سراسر خرداد صبحگاهی خواهند بود و با توجه به قرار داشتن در آسمان حتی پس از طلوع خورشید، زمان کافی برای رصد آن‌ها وجود دارد. در ابتدای ماه این دو سیاره نیمه شب از افق جنوب غربی طلوع می‌کنند و هر چه به پایان ماه نزدیک می‌شویم زودتر بر فراز افق پدیدار می‌شوند و در آسمان شامگاهی هم دیده می‌شوند.
نمایی از سیاره‌ی هرمز با تلسکوپ در ۱۷ می ۲۰۲۱ (۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰)
Credit: Christopher Go
اورانوس در این ماه صبحگاهی است و هرچند تا آخر ماه به‌تدریج زودتر طلوع خواهد کرد اما با توجه به نزدیکی ظاهری به خورشید در آسمان خرداد و قدر بسیار پایین، در غبار صبحگاهی از دید پنهان خواهد بود.
نپتون هم صبحگاهی است اما وضعیت به مراتب بهتری دارد. این سیاره با طلوع از بامداد، تا پیش از سپیده‌دم با ابزار نجومی در آسمان قابل رؤیت خواهد بود.
ماه و خورشید
ماه در ابتدای خرداد به ماه بدر نزدیک می‌شود تا در ۵ خرداد به بیشترین فاز و تربیع دوم برسد. سپس تربیع سوم را در ۱۲ خرداد (۲ ژوئن) و در شامگاه ۲۰ خرداد ماه نو آغاز خواهد شد. پس از آن هم در ۲۸ خرداد (۱۸ ژوئن) تربیع اول ماه جدید خواهد بود.
خورشید هم این ماه را بیشتر در صورت فلکی گاو (برج ثور) می‌گذراند و تا آخر ماه به برج جوزا (صورت فلکی دو پیکر) می‌رسد. طلوع خورشید در خرداد جایی میانه‌ی شرق و شمال شرقی و غروب جایی میان غرب و شمال غربی روی می‌دهد و هر چه به آخر ماه نزدیک می‌شویم، زودتر طلوع و دیرتر غروب می‌کند تا در پایان ماه طولانی‌ترین روز سال را رقم بزند.
عکس کاور: مقارنه‌ی ماه و زهره یکی از رویدادهای نجومی خرداد ۱۴۰۰ خواهد بود.
Credit: Mary McIntyre
منابع: Sky and Telsecope, Photopills, Space
