اضافه وزن کودکان چقدر مهم است و برای کنترل آن چه باید کرد؟

چاقی و اضافه وزن کودکان موضوعی است که در چند دهه‌ی اخیر با توجه به تغییراتی در هنجارهای اجتماعی، سبک زندگی و عوامل محیطی، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۲۰۲۰، تقریباً ۳۹ میلیون کودک زیر پنج سال تحت تأثیر اضافه وزن یا چاقی قرار داشتند. این آمار نگران‌کننده نه تنها نشان‌دهنده‌ی یک بحران در سلامت عمومی جهان است، بلکه سؤالات متعددی را در مورد پیامدهای اجتماعی، عاطفی و روانی برای این دسته از کودکان مطرح می‌کند. در ادامه‌ی مطلب در مورد اضافه وزن کودکان با ما همراه باشید.

اضافه وزن کودکان چه زمانی رخ می‌دهد؟

زمانی که کودکان نسبت به میزانی از انرژی که در فعالیت‌های خود مصرف می‌کنند، انرژی بیشتری از غذا و نوشیدنی دریافت کنند، ممکن است دچار اضافه وزن شوند.

کودکان دارای اضافه وزن، در بزرگسالی بیشتر در معرض اضافه وزن قرار خواهند داشت. این امر می‌تواند منجر به ایجاد عوارض طولانی مدت مانند دیابت نوع ۲ شود. ایجاد تغییرات در رژیم غذایی و سطح فعالیت کودکان می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا به وزن سالم برسند.

سیب زمینی Fresh مقدار 1 کیلوگرم

55,000

49,000

تومان

گوجه فرنگی Fresh مقدار 1 کیلوگرم

خرید آنلاین میوه و سبزیجات

مشاهده همه

اضافه وزن کودکان و شاخص توده بدنی (BMI)

برای درک مسائل مربوط به اضافه وزن کودکان، بهتر است ابتدا با شاخص توده بدنی (BMI) آشنا شویم. متخصصان از BMI (مخفف  Body Mass Index یا شاخص توده‌ی بدنی) به عنوان ابزاری برای سنجش سلامت وزنی افراد با توجه به سن، وزن و قد آن‌ها استفاده می‌کنند. محاسبه BMI کودکان به دلیل تفاوت در مسیرهای رشدی آن‌ها کمی متفاوت است. BMI به طور کلی فرمول ساده‌ای دارد. وزن فرد را بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد او بر حسب متر (kg/m²) تقسیم کنید. با این حال، از آن‌جایی که بدن کودکان دچار تغییرات سریع می‌شود، برای ارزیابی این‌که آیا در محدوده‌ی وزنی مناسب قرار دارند یا خیر، از صدک‌های BMI مخصوص سن و جنس در کودکان استفاده می‌شود.

استفاده از BMI به متخصصان این امکان را می‌دهد تا کودکان را به دسته‌هایی مانند لاغر، نرمال، اضافه وزن و چاق طبقه‌بندی کنند. بااین‌حال، تفسیر این دسته‌بندی‌ها باید با توجه به الگوهای رشد، سبک زندگی و محیط زندگی منحصربه‌فرد کودک سنجیده شود. بنابراین، هرچند BMI یک ابزار غربالگری مفید به شمار می‌رود، اما معیاری جامع برای سنجش سلامت بدن نیست. علاوه بر اینکه این شاخص، تفاوتی بین عضله و چربی قائل نمی‌شود، عواملی مانند پیشینه‌ی خانوادگی و عادات غذایی را نیز باید برای ارزیابی جامع‌تر در نظر گرفت.

جدول وضعیت وزنی کودکان

دلایل اضافه وزن کودکان

اضافه وزن کودکان ممکن است به دلایل مختلف و متنوعی رخ دهد. این دلایل چند وجهی هستند و شامل سبک زندگی، تأثیرات محیطی، ملاحظات اجتماعی اقتصادی و حتی استعدادهای ژنتیکی کودک می‌شوند.

کم تحرکی

کم‌تحرکی یکی از مهم‌ترین عواملی است که در اضافه وزن کودکان نقش دارد. کودکان در حال حاضر زمان زیادی را با دستگاه‌های دیجیتالی مانند تبلت، رایانه، گوشی هوشمند و کنسول بازی سپری می‌کنند که اغلب به تحرک بدنی خاصی نیاز ندارد. این کم‌تحرکی با دریافت کالری بیشتر و کاهش مصرف انرژی همراه است. ترکیب این دو معمولاً منجر به افزایش وزن می‌شوند. کودک یا نوجوان خود را تشویق کنید که حداقل ۶۰ دقیقه در روز فعالیت بدنی داشته باشد.

علاوه‌براین، بخش آموزش نقش مهمی در این موضوع دارد. با کاهش زمان استراحت و کلاس‌های تربیت بدنی در مدارس، کودکان فرصت کمتری برای انجام فعالیت‌های بدنی در طول روز دارند. فعالیت بدنی منظم نه تنها برای جلوگیری از افزایش وزن بلکه برای ارتقای رشد شناختی و رفاه عاطفی کودکان نیز ضروری است. مدارسی که محیط‌های یادگیری فعال را در اولویت قرار می‌دهند، موجب ترویج رفتارهای سالم‌تری در بین دانش‌آموزان می‌شوند.

رژیم غذایی نامناسب

یکی دیگر از عوامل اساسی که موجب اضافه وزن در دوران کودکی می‌شود، داشتن رژیم غذایی نامناسب است. مصرف غذاهای فرآوری شده و سرشار از قند، نمک و چربی‌های ناسالم، عادات غذایی ناسالم را در بین کودکان به امری عادی تبدیل کرده است. این مواد غذایی پرکالری که در همه جا یافت می‌شوند، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای جوانه‌های چشایی جذاب باشند. این مواد غذایی معمولاً ارزش تغذیه‌ای پایینی دارند و باعث می‌شود کودکان بیش از حد لازم غذا مصرف کنند که منجر به افزایش وزن خواهد شد.

در بسیاری از خانواده‌ها مصرف بیش از حد غذاهای آماده و فست فودها نیز افزایش یافته که ناشی از عواملی مانند مشغله کاری و مهارت ناکافی والدین در آشپزی است. در این میان، کودکان به طور ناآگاهانه الگوهای تغذیه‌ای ناسالم را فراگرفته و اغلب میان وعده‌های مضر، نوشابه‌ها و فست فودها را نسبت به میوه‌ها و سبزیجات ترجیح می‌دهند. بنابراین، ایجاد عادات غذایی سالم از سنین جوانی بسیار مهم است. زیرا تغییر این الگوها در مراحل بعدی زندگی دشوارتر خواهد شد.

تأثیرات محیط و عوامل اجتماعی اقتصادی

عوامل اجتماعی و اقتصادی باعث می‌شود که برخی از خانواده‌ها نتوانند همه نوع غذایی تهیه کنند. در نتیجه، تمایل به مصرف غذاهایی مانند وعده‌های غذایی منجمد، نان و کلوچه پیدا می‌کنند که به سرعت فاسد نمی‌شوند. در این خانواده‌ها ممکن است دسترسی به غذاهای تازه، گوشت و سایر پروتئین‌ها و غلات کامل محدود باشد. همچنین ممکن است دسترسی به مکان‌های امنی برای فعالیت‌های حرکتی و سرگرمی کودکان نداشته باشند. همه‌ی این عواملی که ذکر شد، تأثیر زیادی بر اضافه وزن کودکان دارند.

خواندنی‌ها

چرا کودک من همیشه گرسنه است؟

عوامل روانی

استرس شخصی و استرس خانوادگی می‌تواند خطر اضافه وزن کودکان را افزایش دهد. استرس مداوم باعث می‌شود بدن مقادیر زیادی هورمون مانند کورتیزول بسازد. سطوح بالای این هورمون‌ها می‌تواند باعث افزایش احساس گرسنگی در کودک شود. به این ترتیب کودک هوس خوردن غذاهایی را می‌کند که دارای مقدار زیادی چربی و قند هستند. این رفتار می‌تواند منجر به پرخوری و خوردن غذای ناسالم شود و مسئله‌ی اضافه وزن کودکان را پیچیده‌تر کند. مشکلات مربوط به اعتماد به نفس پایین و تصویر بدنی که کودک از خود دارد نیز می‌تواند منجر به ایجاد چرخه‌ی مضری شود که اضافه وزن کودکان را تشدید خواهد کرد.

مصرف داروهای خاص

برخی از داروهای تجویزی می‌توانند خطر اضافه وزن را افزایش دهند. این داروها شامل پردنیزون، لیتیوم، آمی‌تریپتیلین، پاروکستین (پاکسیل)، گاباپنتین (نورونتین، گرالیس، هوریزانت)، پروپرانولول (ایندرال LA، همانژول)، کوتیاپین (سروکل)، کاربامازپین (کارباترول، تگرتول، سایرین)، مدروکسی پروژوئن استر می‌شوند.

ژن‌ها و هورمون‌ها

گاهی اوقات، تغییرات در برخی ژن‌ها می‌تواند در اضافه وزن کودکان نقش داشته باشد. شرایط مرتبط با هورمون‌ها و بسیاری از فرایندهای دیگر که در داخل بدن اتفاق میفتند نیز همین تأثیر را خواهند داشت.

عوارض اضافه وزن کودکان

اضافه وزن در دوران کودکی اغلب باعث ایجاد نگرانی‌هایی برای سلامت کودک و شرایطی می‌شود که به عنوان عوارض شناخته می‌شوند. این عوارض می‌توانند بر سلامت جسمی، اجتماعی و روانی کودک تأثیر بگذارند.

عوارض جسمی

عوارض جسمی اضافه وزن کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• دیابت نوع ۲: این وضعیت طولانی‌مدت بر نحوه‌ی استفاده‌ی بدن از قند که گلوکز نیز نامیده می‌شود، تأثیر می‌گذارد. چاقی و سبک زندگی غیر‌فعال خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد.
• کلسترول بالا و فشار خون بالا: یک رژیم غذایی نامناسب می‌تواند باعث یک یا هر دوی این شرایط شود. کلسترول بالا و فشار خون بالا در ایجاد پلاک در رگ‌ها نقش دارد. تجمع این پلاک‌ها می‌تواند باعث تنگ شدن و سخت شدن شریان‌ها شده و ممکن است در آینده منجر به حمله‌ی قلبی یا سکته شود.
• درد مفاصل: اضافه وزن باعث فشار بیشتری روی باسن و زانو می‌شود. اضافه وزن کودکان می‌تواند باعث درد و گاهی آسیب در لگن، زانو و کمر شود.
• شرایط تنفسی: آسم در کودکانی که اضافه وزن دارند بیشتر دیده می‌شود. همچنین این کودکان بیشتر در معرض ابتلا به آپنه انسدادی یا وقفه‌ی تنفسی خواب هستند. آپنه‌ی انسدادی خواب می‌تواند یک وضعیت جدی باشد که در آن تنفس چندین بار در طول خواب متوقف و دوباره شروع می‌شود.
• بیماری استئاتوز کبدی مرتبط با اختلال متابولیک: این وضعیت باعث ایجاد رسوبات چربی در کبد می‌شود. این بیماری معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند اما می‌تواند منجر به زخم و آسیب کبدی شود. این بیماری قبلاً به عنوان بیماری کبد چرب غیر الکلی شناخته می‌شد.

خواندنی‌ها

مهارت‌های آشپزی که هر کودکی می‌تواند یاد بگیرد

عوارض اجتماعی و سلامت روان

کودکانی که اضافه وزن دارند ممکن است مورد آزار و اذیت همسالان خود قرار بگیرند. در نتیجه ممکن است عزت نفس خود را از دست بدهند. همچنین خطر ابتلا به افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن در این کودکان بیشتر است.

چگونه از اضافه وزن کودکان جلوگیری کنیم؟

برای پیشگیری از اضافه وزن کودکان، این اقدامات را انجام دهید:

• رفتارهای سالم را الگوسازی کنید: تغذیه‌ی سالم و فعالیت بدنی منظم را به یک عادت خانوادگی تبدیل کنید. به این ترتیب، همه‌‌ی اعضای خانواده سود خواهند برد. بهتر است که کودک شما حداقل پنج روز در هفته روزی یک ساعت فعالیت بدنی داشته باشد.
• هر روز میزان متعادلی از وعده‌های غذایی مصرف کنید: برای مصرف یک وعده غذایی متعادل، فضای غذا را در بشقاب در نظر بگیرید. میوه‌ها و سبزیجات باید نیمی از بشقاب را اشغال کنند. غلات و حبوبات، برنج و ماکارونی باید یک چهارم بشقاب را اشغال کنند. پروتئین‌هایی مانند گوشت بدون چربی، مرغ، غذاهای دریایی و عدس نیز باید یک چهارم دیگر بشقاب را اشغال کنند. بین وعده‌های غذایی، میان وعده‌هایی داشته باشید که دارای مواد مغذی فراوان و قند، چربی اشباع شده و سدیم هستند. میان وعده‌های متعادل مانند ماست با انواع توت‌ها، میوه‌ها، آجیل و غلات کامل است. در هنگام ترکیب غذاهای مختلف، خلاقیت به خرج دهید.
• به مصرف غذاهای جدید ادامه دهید: ممکن است کودک شما غذای سالم جدیدی را دوست نداشته باشد اما اگر دوباره آن غذا را برای او تهیه کنید، ممکن است به مرور زمان لذت بردن از آن را یاد بگیرد.
• تعادل را در مصرف غذاهای نه چندان سالم رعایت کنید: برخی از غذاها مانند فست فود، کلوچه و چیپس خوش طعم هستند اما تغذیه چندانی ندارند. همچنین بسیاری از این غذاهای ناسالم دارای سطوح بالایی از چربی اشباع شده، سدیم یا قند اضافه شده هستند. نوشیدنی‌های شیرین و آب‌میوه‌ها نیز قند زیاد و مواد مغذی کمی دارند. برای فرزندان خود توضیح دهید که می‌توانند از این غذاهای خوش طعم فقط در مواقعی خاص مانند جشن تولد لذت ببرند اما به آنها توضیح دهید که غذاهای ناسالم، حاوی انرژی تولید شده توسط غذاهای مغذی نیستند. غذاهای ناسالم را از لیست مواد غذایی خارج کنید.
• اوقات فراغت دیجیتالی کودک را محدود کنید: اجازه ندهید خانواده‌تان هنگام صرف غذا تلویزیون تماشا کنند و از اعضای خانواده بخواهید تلفن‌ها و تبلت‌ها را کنار بگذارند. از آن‌جایی که احتمالاً فرزندتان در زمان‌های دیگر از گوشی یا کامپیوتر استفاده می‌کند، به تعیین محدودیت زمانی استفاده از آن‌ها فکر کنید که همه‌ی افراد خانه از آن پیروی می‌کنند. کودکان را تشویق کنید تا با انجام کارهای پرتحرک سرگرم شوند.
• برای کودک پاداش به غیر از غذا پاداش دیگری در نظر بگیرید: سعی کنید برای پاداش رفتار خوب به فرزندتان وعده‌ی تنقلات ندهید. به جای آن یک فعالیت سرگرم‌کننده پیشنهاد دهید. به عنوان مثال می‌توان یک بازی با او انجام داد یا او را به پارک یا باغ وحش برد.
• مطمئن شوید که کودک شما به اندازه کافی می‌خوابد: خواب کم خطر اضافه وزن را افزایش می‌دهد. میزان خواب مورد نیاز کودکان به سن آن‌ها بستگی دارد. به عنوان مثال، کودکان ۶ تا ۱۲ ساله به ۹ تا ۱۲ ساعت خواب در روز نیاز دارند. نوجوانان ۱۳ تا ۱۸ ساله نیز به ۸ تا ۱۰ ساعت زمان برای خواب نیاز دارند. سعی کنید به فرزندتان کمک کنید هر روز در ساعات مشخصی بخوابد و بیدار شود.
• به کودک خود شیر بدهید: شیر دادن به نوزاد از بدو تولد تا ۶ ماهگی ممکن است خطر اضافه وزن را در مراحل بعدی زندگی کاهش دهد.
• حداقل سالی یک بار کودک را برای معاینه نزد پزشک ببرید: پزشک در طول معاینه، قد و وزن کودک شما را اندازه گیری کرده و BMI او را مشخص می‌کند. اگر BMI فرزند شما در طول یک سال به میزان زیادی افزایش یابد، ممکن است در معرض خطر اضافه وزن باشد.

کلام آخر

همیشه به یاد داشته باشید که اضافه وزن و چاقی قابل درمان است و با توجه به تعداد کودکانی که در سراسر جهان مبتلا به اضافه وزن یا چاقی تشخیص داده شده‌اند، مطمئناً شما در مبارزه با آن تنها نیستید. حتی از دست دادن مقدار کمی مثلاً ۳٪ یا بیشتر از وزن اصلی بدن و حفظ آن برای مادام‌العمر، می‌تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به عوارض مرتبط با چاقی مانند دیابت و بیماری قلبی را در آینده کاهش دهد.

اجرای برنامه‌ای به منظور کمک به فرزندتان برای مقابله با چاقی و در نهایت غلبه بر آن به فداکاری و صبر فراوان نیاز دارد. رعایت این برنامه در درازمدت نتیجه‌ی زیادی خواهد داشت و مسیری را برای آینده‌ای بهتر و سالم‌تر برای فرزندتان تعیین می‌کند.

منابع: verywellhealth , mayoclinic , mayoclinic