آشنایی با آلکاپتونوریا؛ بیماری عجیبی که رنگ ادرار و چشم را سیاه می‌کند
آلکاپتونوریا یا بیماری ادرار سیاه، اختلال نادری است که به موجب آن بدن در دفع مایعات، دچار اختلال شده و ادرار به رنگ سیاه تمایل پیدا می‌کند. هر چند این بیماری تنها منحصر به دستگاه ادراری نبوده و کل بدن را درگیر می‌کند.
آلکاپتونوریا یک بیماری نادر ژنتیکی به شمار می‌رود. بر اساس اطلاعات موسسه‌ی ملی سلامت آمریکا، از هر ۲۵۰ هزار تا یک میلیون نفر در دنیا تنها یک نفر با این مشکل روبه‌رو می‌شود. با این اوصاف، آلکاپتونوریا بیشتر در جمهوری چک و اسلواکی گزارش شده است. در این اماکن، از هر ۱۹ هزار نفر، یک نفر با این بیماری مبارزه می‌کند. از طرفی دیگر، شانس ابتلا بین دو جنس زن و مرد هم یکسان گزارش شده است. بنابراین، جامعه‌ی هدف این بیماری تنها منحصر به یک جنس، نژاد و منطقه‌ی خاص نیست و در سطح بین‌المللی یک معضل در حوزه‌ی بیماری‌های جسمی به حساب می‌آید.
آلکاپتونوریا یک بیماری موروثی دستگاه ادراری است و زمانی رخ می‌دهد که بدن آنزیم کافی به اسم هوموژن دی‌اکسیژناز (HGD) را در اختیار نداشته باشد. این آنزیم وظیفه دارد تا مواد سمی به اسم هوموژنیک اسید را تجزیه کند. هنگامی که آنزیم HGD به اندازه‌ی کافی تولید نشود، این ماده به تدریج در بدن تجمع پیدا می‌کند. به دنبال این اتفاق، استخوان و غضروف‌ها از شکل و رنگ افتاده و ساختاری شکننده و تُرد پیدا می‌کنند. به همین سبب معمولا عارضه‌ی آلکاپتونوریا پیش‌زمینه‌ای است برای ابتلای فرد به بیماری التهاب استخوانی (استئوآرتریت). بیمار در این حالت، درد زیادی را در ستون فقرات و مفاصل استخوان‌های بزرگ به صورت مزمن تحمل می‌کند.
علت اصلی ایجاد آلکاپتونوریا
جهش روی ژن هوموژنتیسات ۱، ۲-دی‌اکسیژناژ که به اختصار HGD نام دارد، به بروز بیماری آلکاپتونوریا ختم می‌شود. این بیماری یک اختلال اتوزومی مغلوب است؛ به این معنا که هم پدر و هم مادر باید این اختلال ژنتیکی را در خود داشته باشند تا شانس ابتلا به این بیماری در فرزند وجود داشته باشد.
نشانه‌های بیماری آلکاپتونوریا
این بیماری در کودکان و نوزادان هم می‌تواند رخ دهد. پیدایش لکه‌های تیره در پوشک بچه، یکی از اولین نشانه‌های این بیماری محسوب می‌شود. هر چند، نشانه‌های دیگری هم در زمان بچگی به موازات لکه‌های تیره بروز پیدا می‌کند. با این حال، نشانه‌های بیماری با افزایش سن، عیان‌تر می‌شوند.
ادرار بیماران در مواجهه با هوای آزاد به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه به نظر می‌رسد. بیمار با ورود به دهه‌ی بیست یا سی سالگی ممکن است نشانه‌هایی از التهاب استخوان و مفاصل هم تجربه کند. سایر نشانه‌های آلکاپتونوریا عبارتند از:
- نقاط تیره‌ای در صلبیه (بافت سفید چشم)
- ضخیم و تیره‌شدگی غضروف در گوش‌ها
- تغییر رنگ پوست، به خصوص در حوالی غدد عرق
- تغییر رنگ عرق
- تغییر رنگ موم داخل گوش به سیاه
- سنگ‌های کلیوی و پروستاتی
- التهاب استخوانی (به خصوص مفاصل زانو و لگن)
آلکاپتونوریا همچنین می‌تواند به وقوع مشکلات قلبی هم بینجامد. تجمع هوموژنیک اسید باعث می‌شود تا دریچه‌های قلبی سخت و ضخیم شوند. به همین ترتیب، ممکن است دریچه‌ی میترال و آئورتی به درستی بسته نشده و خون به جای خروج از قلب، مجدد به حفرات بازگردد. در شرایط وخیم، نیاز است تا بر اساس یک عمل جراحی بسیار چالش‌برانگیز و طاقت‌فرسا، دریچه‌ی قلب بیمار تعویض شود. این عمل جراحی برای بقای اندام قلب و حفظ عملکردش ضروری است، اما از سمتی دیگر، عروق خونی ضخیم می‌شوند. به دنبال این اتفاق، خطر افزایش فشار خون هم به شدت بالا می‌رود. بر همین اساس، مشکلات قلبی دیر یا زود، گریبان‌گیر فرد مبتلا به آلکاپتونوریا خواهد شد.
نحوه‌ی تشخیص آلکاپتونوریا
تقریبا شناسایی بیماری آلکاپتونوریا کار آسانی است؛ چراکه مهمترین خصیصه‌ی این اختلال، رنگ تیره‌ی ادرار در هوای آزاد است. البته پزشک معالج باید هوشیار باشد تا علائم اختلال استئوآرتریت یا التهاب مفاصل را هم بررسی کند؛ چراکه در اوایل شروع این بیماری، به مراتب راحت‌تر می‌توان آن را بررسی کرد.
معمولا به منظور حاصل شدن اطمینان خاطر، تستی به اسم کروماتوگرافی گاز انجام می‌شود تا میزان و گسترش هوموژنیک اسید در اوره بررسی شود. همچنین تست DNA هم می‌توان برای فرد مشکوک به این بیماری در نظر گرفت تا جهش ژن HGD هم مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
گرفتن تاریخچه‌ی خانوادگی هم پای ثابت اغلب بیماری‌های به حساب می‌آید. اگرچه اکثر مبتلایان نمی‌دانند که آیا حامل ژن معیوب هستند یا خیر؛ چراکه در بیماری نوع اتوزومی مغلوب، حمل یه نسخه از ژن بیماری‌زا الزاما قرار نیست موجب بروز بیماری شود.
نحوه‌ی درمان بیماری آلکاپتونوریا
علی رغم مکانیسم معینی که این بیماری دارد، هنوز درمان قطعی برای این عارضه‌ی نادر مشخص نشده است. رویکرد درمانی برای مقابله با آلکاپتونوریا در این موضوع خلاصه شده تا نشانه‌های بیماری مدیریت شود. البته پژوهشگران به صورت شبانه‌روزی در تلاش هستند روش‌های مختلف را آزمایش کنند، اما هنوز یک استراتژی درمانی با قدرت اثرگذاری بالا در بلند مدت مطرح نشده است. برخی از پروسه‌های درمانی در کوتاه مدت با نتیجه‌ی خوبی همراه است، اما در بلندمدت به ضرر سلامتی بیمار امکان دارد ختم شود. برای مثال تجویز ویتامین C برای مقابله با آلکاپتونوریا و بیماری‌های مشابه سودمند است، اما محققین به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف ویتامین C در بلندمدت می‌تواند خطر تولید سنگ‌های کلیوی را افزایش دهد. بنابراین، دارو و خط درمانی برای آلکاپتونوریا وجود دارد اما استفاده از داروها در بلندمدت در حال حاضر چالش پیش رویِ داروسازان و دانشمندان حوزه‌ی علوم پزشکی است.
پزشکان اگر بتوانند جلوی پیشرفت نشانه‌ها و علائم سه بیماری یعنی التهاب استخوانی، مشکلات قلبی و سنگ‌های کلیوی را بگیرند، آلکاپتونوریا هم تا حدودی قابل کنترل خواهد بود
پزشکان اگر بتوانند جلوی پیشرفت نشانه‌ها و علائم سه بیماری یعنی التهاب استخوانی، مشکلات قلبی و سنگ‌های کلیوی را بگیرند، آلکاپتونوریا هم تا حدودی قابل کنترل خواهد بود. برای مثال پزشک داروهای ضد التهابی و ضد درد را برای جلوگیری از درد مفاصل تجویز می‌کند. از طرفی دیگر، به منظور تقویت و حفظ انعطاف‌پذیری عضلات و مفاصل، انجام تمرین‌های جسمانی به بیمار توصیه می‌شود. بیمار همچنین باید از انجام فعالیت و ورزش‌های سنگین به شدت خودداری کند؛ چراکه انجام بی‌رویه‌ی چنین فعالیت‌های خطرناکی می‌تواند به اتاق جراحی ختم شود.
اگر آلکاپتونوریا به شدت وخیم شود، دریچه‌های قلبی و آئورتی هم ممکن است از کار بیفتد. این حالت که یک اورژانس پزشکی به حساب می‌آید، بیمار سریعا به پیوند دریچه نیاز پیدا می‌کند. سنگ‌های کلیوی یا پروستاتی هم می‌تواند در نهایت منجر به از کار افتادن کلیه شود. بنابراین اگر آلکاپتونوریا کنترل نشود، عمل جراحی پیوند کلیه آن‌چنان دور از انتظار نخواهد بود.
نیتیسینون؛ دریچه‌ای برای درمان آلکاپتونوریا
نیتیسینون (Nitisinone)، داروی شیمیایی خاصی است که به اسم تجاری ارفادین (Orfadin) هم در بازار وجود دارد. این دارو به طور خیلی خلاصه و مفید روند پیشرفت بیماری آلکاپتونوریا را به طرز قابل توجهی کاهش می‌دهد. یکی از دلایل جلب توجه نیتیسینون توسط پژوهشگران حوزه‌ی علوم پزشکی به این دلیل است که روی تمامی سنین و جنس‌ها به یک اندازه کارایی دارد. البته نیتیسینون داروی کاملا جدیدی نیست و اولین مرتبه در سال ۱۹۹۱ میلادی برای عمل پیوند کبد مورد استفاده قرار گرفت.
با وجود این‌که نیتیسینون در درمان امراض مختلف مثل آلکاپتونوریا به شدت مفید واقع می‌شود، عوارض بسیار خطرناکی هم در بدن انسان دارد. این دارو، سطح ماده‌ای شیمیایی به اسم تیروزین را افزایش می‌دهد. به موجب این اتفاق، عوارض جدید و متنوع دیگری در بدن بیمار رخ می‌دهد. برای مثال می‌توان به التهاب ملتحمه‌ی چشم، قوز قرنیه، اگزمای پوستی، دردهای چشمی، ترمبوسیتوپنی، خارش‌های پوستی و سایر اختلالات اشاره کرد. بنابراین، پژوهشگران در تست و آزمایش نیتیسینون برای درمان آلکاپتونوریا محتاطانه و دست به عصا رفتار می‌کنند. جالب است بدانید که نیتیسینون جدا از عوارضش، برای درمان آلکاپتونوریا همچنان یک گزینه‌ی بسیار موفق برای کاهش تجمع هوموژنیک اسید محسوب می‌شود.
منبع: healthline
من بیماری ادرار سیاه دارم و قرص نیتیزینون مصرف میکنم