دانشمندان برای نخستین بار سیارکی با ۳ ماه کشف کردند

یک سیارک کشف شده در قرن نوزدهم میلادی، به‌تازگی با کشف سومین قمر، به‌عنوان شلوغ‌ترین سیارک شناسایی شده تاکنون، لقب گرفته است.

این سیارک «الکترا 130» (Elektra 130) یا به اختصار الکترا نام دارد و ستاره‌شناسان به‌تازگی کشف کرده‌اند که سه همراه یا قمر کوچک‌تر دارد. این نه تنها آن را به پرتعدادترین منظومه‌ی سیارکی شناخته شده تبدیل می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که چگونه ممکن است در آینده قمرهای سیارکی کم‌سو و غیرقابل مشاهده‌ی دیگری پیدا کنیم.

گروهی از اخترشناسان به سرپرستی «آنتونی بردئو» (Anthony Berdeu) از مؤسسه‌ی ملی تحقیقات نجوم تایلند، دانشگاه لیون و دانشگاه سوربن، در مقاله‌ای که در نشریه‌ی «استروفیزیکال ژورنال لترز» (The Astrophysical Journal Letters) منتشر شده، نوشتند: «الکترا نخستین سیستم چهارگانه‌ای است که تا کنون کشف شده است. این تشخیص جدید نشان می‌دهد که الگوریتم‌های کاهش داده و پردازش اختصاصی که فیزیک ابزارها را مدل‌سازی می‌کنند، می‌توانند محدودیت‌های محدودیت‌های کنتراست را پشت سر بگذارند.»

داشتن همراهان کوچک‌تر برای سیارک‌ها عجیب نیست، برای نمونه ناسا چندی پیش مأموریت «دارت» (DART) را راهی یک منظومه‌ی سیارک دوتایی کرد. اما تشخیص این سامانه‌های سیارکی بسیار نادر است. از بیش از 110 هزار سیارکی که تاکنون کشف شده است، برای بیش از 150 سیاره حداقل یک قمر کشف شده است. الکترا با ابعاد حدود 260 کیلومتر نخستین بار در کمربند سیارکی میان مریخ و مشتری در سال 1873 میلادی توسط ستاره‌شناس «کریستین پیترز» (Christian Peters) کشف شد اما نخستین قمر آن به نام S/2003 (130) 1تا سال 2003 یعنی 130 سال بعد ناشناخته بود. دومین قمر آن S/2014 (130) 1 هم در سال 2014 کشف شد.

• با چشم ناسا سیارک‌های نزدیک زمین را به‌صورت زنده ببینید

دلیل اینکه یافتن قمرهای سیارکی مدتی طول می‌کشد این است که سیارک‌ها کوچک هستند و حتی در بهترین زمان‌ها کم‌نور هستند. هر چیزی که حتی از آن‌ها هم کوچک‌تر و دور آن‌ها در گردش باشد، باز هم کم‌نورتر خواهد بود و احتمالا در نور سیارک مادرش پنهان خواهد شد.

هر چه قمر کوچک‌تر و به سیارک نزدیک‌تر باشد، دیدن آن دشوارتر خواهد بود. این بسیار شبیه به دلیل دشوار بودن مشاهده‌ی مستقیم سیارات فراخورشیدی است که دور ستارگان دیگر می‌چرخند. S/2003 (130) 1 تنها 6 کیلومتر عرض دارد و در فاصله‌ی متوسط 1300 کیلومتری دور الکترا می‌گردد. S/2014 (130) 1 هم با عرض تنها 2 کیلومتر، میانگین فاصله‌ی مداری 500 کیلومتر دارد.

مدار چرخش قمرها به دور سیارک الکترا
Credit: ESO/Berdeu et al., Yang et al

قمر تازه کشف شده هم S/2014 (130) 2 نام دارد و حتی از این هم کوچک‌تر و نزدیک‌تر است. این قمر سیارکی تنها 1٫6 کیلومتر عرض دارد و در فاصله‌ی مداری متوسط 340 کیلومتر دور الکترا می‌چرخد و 15000 بار از آن کم‌نورتر است.

برای یافتن آن، بردئو و همکارانش داده‌های آرشیوی را از ابزار SPHERE در تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) رصدخانه‌ی جنوبی اروپا گرفتند و برای حذف نویز از داده‌های خام با بازدهی بالا، آن را توسط یک خط لوله‌ی کاهش داده‌ی تازه توسعه‌یافته گذر دادند.

آن‌ها همچنین از الگوریتم‌های پردازش داده برای کمک به مدل‌سازی درخشش گسترده‌ی پیرامون سیارک که هاله نامیده می‌شود و در نهایت حذف آن استفاده کردند. هنگامی که داده‌ها طی این فرآیند پردازش شد، سومین قمر کوچک الکترا نمایان شد.

اگرچه این تیم توانست برخی اطلاعات اولیه را درباره‌ی S/2014 (130) 2 به‌دست آورد، اما هنوز ابهامات زیادی درباره‌ی حرکت آن در اطراف الکترا وجود دارد. همچنین هنوز اطلاعات زیادی درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری این سیستم‌ها نداریم.

یک مطالعه در سال گذشته نشان داد که دو قمر سیارکی به نام «کلئوپاترا» (Kleopatra) احتمالا از گردوغبار خارج شده توسط جرم سیارکی اصلی تشکیل شده‌اند، اما مشخص نیست که این شیوه در مقایسه با دیگر سازوکارهای تشکیل قمرهای سیارکی چقدر می‌تواند رایج باشد. روش‌های دیگر ممکن است شامل پرتاب سنگ‌ها طی یک رویداد برخوردی یا حتی به دام انداختن صخره‌های کوچک در حال عبور از میدان گرانشی سیارک باشند.

پژوهشگران در مقاله‌ی خود نوشتند: «کشف اولین منظومه‌ی سیارکی چهارگانه اندکی راه را برای درک مکانیسم تشکیل این قمرها باز می‌کند.» علاوه بر این، از روش‌های آن‌ها می‌توان در مطالعات آینده برای یافتن قمرهای سیارکی که می‌توانند این پدیده را بیشتر توضیح دهند، استفاده کرد.

عکس کاور: سیارک الکترا و قمرهای سه‌گانه‌ی آن
Credit: ESO/Berdeu et al., Yang et al

منابع: Science Alert, Phys.Org