آشنایی با ۱۸ شاخهی مهم و اصلی روانشناسی

روانشناسی دنیای بسیار گستردهای است و گاهی اوقات توضیح دادن تمام عمق و وسعت آن دشوار به نظر میرسد. به همین دلیل شاخههای تخصصی و گوناگونی در روانشناسی شکل گرفتهاند که هر کدام به بخش خاصی از مطالعه ذهن، مغز و رفتار انسان میپردازند. این شاخهها به ما کمک میکنند تا درک بهتری از پیچیدگیهای روانشناسی پیدا کنیم و مسیر علاقه و تخصص خود را در این رشته گستردهتر پیدا کنیم.
اگر به تحصیل، کسب مدرک یا شروع یک حرفه در این حوزهی وسیع علاقهمند هستید، درک این شاخههای تخصصی میتواند بسیار مفید باشد. به همین دلیل قرار است در این مطلب از دیجیکالا مگ 18 شاخهی اصلی روانشناسی را به شما معرفی کنیم.
نگاهی گذرا به شاخههای روانشناسی
1. روانشناسی نابهنجاری (Abnormal Psychology)
2. روانشناسی رفتاری (Behavioral Psychology)
3. روانشناسی زیستی (Biopsychology)
4. روانشناسی بالینی (Clinical Psychology)
5. روانشناسی شناختی (Cognitive Psychology)
6. روانشناسی تطبیقی (Comparative Psychology)
7. روانشناسی مشاوره (Counseling Psychology)
8. روانشناسی فرهنگی (Cross-Cultural Psychology)
9. روانشناسی رشدی (Developmental Psychology)
10. روانشناسی تربیتی (Educational Psychology)
11. روانشناسی تجربی (Experimental Psychology)
12. روانشناسی قانونی/جنایی (Forensic Psychology)
13. روانشناسی سلامت (Health Psychology)
14. روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial-Organizational Psychology)
15. روانشناسی شخصیت (Personality Psychology)
16. روانشناسی مدرسه (School Psychology)
17. روانشناسی اجتماعی (Social Psychology)
18. روانشناسی ورزش (Sports Psychology)
هر کدام از این شاخههای روانشناسی، پرسشها و مسائل را از زاویهای متفاوت بررسی میکنند. اگرچه تمرکز هر کدام از آنها خاص است، اما همگی هدف مشترکی دارند: مطالعه و توضیح دادن تفکر و رفتار انسان.
از آنجایی که رفتار انسان بسیار متنوع و پیچیده است، تعداد زیرشاخههای روانشناسی همواره در حال افزایش و تحول است. بعضی از این زیرشاخهها به عنوان حوزههای تخصصی تثبیت شدهاند و بسیاری از دانشگاهها و موسسات آموزشی، دورهها و برنامههای تحصیلی در این زمینهها ارائه میدهند.
هر شاخه از روانشناسی نمایندهی یک حوزهی مطالعاتی خاص است که بر موضوعی ویژه تمرکز دارد. اغلب اوقات روانشناسان در یکی از این شاخهها به عنوان شغل اصلی خود تخصص پیدا میکنند. در بخشهای بعدی به بعضی از شاخههای اصلی روانشناسی اشاره میکنیم. برای کار در بسیاری از این حوزهها، تحصیلات تکمیلی در آن رشته خاص مورد نیاز است.
البته قبل از اینکه به سراغ آشنایی با شاخههای اصلی روانشناسی برویم باید بدانید که روانشناسی را میتوان به طور کلی به دو حوزهی اصلی تقسیم کرد:
1. پژوهش (تحقیق): هدف این حوزه گسترش دانش و بنیان علمی روانشناسی است.
2. کاربرد (عمل): در این حوزه دانش روانشناسی برای حل مسائل و مشکلات واقعی در دنیای عملی به کار گرفته میشود.
1. روانشناسی نابهنجاری (Abnormal Psychology)
روانشناسی نابهنجاری به بررسی روان آسیب شناسی و رفتار نابهنجار میپردازد. در این شاخه الگوهای عاطفی، فکری و رفتاری افراد مطالعه میشود تا مشکلات و اختلالاتی که ممکن است به طور منفی بر زندگی فرد تاثیر بگذارند شناسایی، درک و در صورت امکان حل شوند.
متخصصان سلامت روان در این شاخه از روانشناسی طیف گستردهای از اختلالات روانشناختی از جمله اضطراب و افسردگی را ارزیابی، تشخیص و درمان میکنند. مشاوران، روانشناسان بالینی و روان درمانگران اغلب به طور مستقیم در این حوزه فعالیت میکنند.
2. روانشناسی رفتاری (Behavioral Psychology)
روانشناسی رفتاری، که به رفتار گرایی هم معروف است، یک نظریهی یادگیری است و بر این ایده استوار است که تمام رفتارها از طریق شرطی سازی آموخته میشوند. در این شاخه از روشهای رفتاری مثل شرطیسازی کلاسیک و شرطیسازی عامل برای آموزش یا تغییر رفتارها استفاده میشود.
به عنوان مثال یک معلم ممکن است از سیستم پاداش برای تشویق دانشآموزان به رفتار خوب در کلاس استفاده کند. وقتی دانشآموزان رفتار خوبی دارند، ستارههای طلایی دریافت میکنند که میتوانند آنها را با امتیازات ویژه مبادله کنند.
اگرچه این شاخه از روانشناسی در نیمهی اول قرن بیستم بر این رشته مسلط بود، اما در دهه 1950 کمرنگتر شد. با این حال روشهای رفتاری همچنان بخش مهمی از درمان، آموزش و بسیاری از حوزههای دیگر هستند.
3. روانشناسی زیستی (Biopsychology)
روانشناسی زیستی، شاخهای از روانشناسی است که بر چگونگی تاثیر مغز، نورونها و سیستم عصبی بر افکار، احساسات و رفتارها تمرکز دارد. این حوزه از رشتههای مختلفی مثل روانشناسی پایه، روانشناسی شناختی، روانشناسی تجربی، زیستشناسی، فیزیولوژی و علوم اعصاب بهره میبرد.
افرادی که در این شاخه از روانشناسی کار میکنند اغلب به بررسی تاثیر آسیبهای مغزی و بیماریهای مغزی بر رفتار انسان میپردازند.
روانشناسی زیستی گاهی اوقات با نامهای دیگری مثل روانشناسی فیزیولوژیک، علوم اعصاب رفتاری یا روان زیست شناسی هم شناخته میشود. بنابراین اگر به تحصیل یا کسب مدرک در این شاخه از روانشناسی علاقهمند هستید، بهتر است به دنبال دورهها یا برنامههایی با این نامها باشید.
4. روانشناسی بالینی (Clinical Psychology)
روانشناسی بالینی شاخهای از روانشناسی است که به ارزیابی و درمان بیماریهای روانی، رفتار نابهنجار و اختلالات روانپزشکی میپردازد. روانشناسان بالینی اغلب در مطبهای خصوصی کار میکنند، اما بسیاری از آنها در مراکز خدمات اجتماعی یا دانشگاهها و دانشکدهها هم مشغول به کار هستند.
حتی میتوانید متخصصان روانشناسی بالینی را در بیمارستانها و کلینیکهای بهداشت روان پیدا کنید. آنها در این سازمانها اغلب به عنوان بخشی از یک تیم همکاری کننده کار میکنند که ممکن است شامل پزشکان، روانپزشکان و سایر متخصصان سلامت روان باشد.
5. روانشناسی شناختی (Cognitive Psychology)
روانشناسی شناختی، شاخهای از روانشناسی است که بر حالات ذهنی درونی تمرکز دارد. این حوزه از دهه 1960 به بعد به طور مداوم در حال رشد بوده و بر علم چگونگی تفکر، یادگیری و به خاطر سپردن افراد متمرکز است.
متخصصانی که در این شاخه از روانشناسی کار میکنند معمولا به مطالعهی عملکردهای شناختی مثل ادراک، انگیزه، هیجان، زبان، یادگیری، حافظه، توجه، تصمیم گیری و حل مساله میپردازند.
روانشناسان شناختی اغلب از مدل پردازش اطلاعات برای توصیف نحوهی عملکرد ذهن استفاده میکنند و معتقدند که مغز اطلاعات را مثل یک کامپیوتر ذخیره و پردازش میکند.
6. روانشناسی تطبیقی (Comparative Psychology)
روانشناسی تطبیقی شاخهای از روانشناسی است که به مطالعهی رفتار حیوانات میپردازد. این شاخه از روانشناسی بسیار مهم است چون مطالعهی نحوهی رفتار حیوانات میتواند به درک عمیقتر و گستردهتری از روانشناسی انسان منجر شود.
این زیرشاخه از روانشناسی ریشه در کارهای محققانی مثل چارلز داروین و جورج رومنز دارد و به یک موضوع چند رشتهای تبدیل شده است. علاوه بر روانشناسان متخصصان در رشتههای زیست شناسی، انسان شناسی، بوم شناسی، متخصصان ژنتیک و بسیاری دیگر هم در این زمینه مشارکت دارند.
7. روانشناسی مشاوره (Counseling Psychology)
روانشناسی مشاوره یکی از بزرگترین شاخههای روانشناسی است. این شاخه بر درمان مراجعانی که دچار پریشانی روانی هستند و ممکن است طیف گستردهای از علائم روانشناختی را تجربه کنند، متمرکز است.
انجمن روانشناسی مشاوره توضیح میدهد که متخصصان فعال در این شاخه از روانشناسی میتوانند عملکرد بین فردی مراجعان خود را در طول زندگی بهبود بخشند. آنها این کار را با بهبود سلامت اجتماعی و عاطفی مراجع و همچنین پرداختن به نگرانیها در مورد سلامت، کار، خانواده، ازدواج و موارد دیگر انجام میدهند.
8. روانشناسی فرهنگی (Cross-Cultural Psychology)
روانشناسی فرهنگی شاخهای از روانشناسی است که به بررسی چگونگی تاثیر عوامل فرهنگی بر رفتار انسان میپردازد. این موضوع شامل بررسی تفاوتهای بین فرهنگهای جمعگرا و فردگرا است. روانشناسان فرهنگی همچنین ممکن است به بررسی چگونگی تفاوت فرهنگها از نظر هیجان، شخصیت یا رشد کودک هم بپردازند.
انجمن بینالمللی روانشناسی فرهنگی (IACCP) در سال 1972 تاسیس شد. این شاخه از روانشناسی از آن زمان به طور مداوم رشد و توسعه یافته است و تعداد فزایندهای از روانشناسان به بررسی چگونگی تفاوت رفتارها در میان فرهنگهای مختلف در سراسر جهان میپردازند.
9. روانشناسی رشدی (Developmental Psychology)
روانشناسی رشدی بر چگونگی تغییر و رشد افراد در طول زندگی تمرکز دارد. این شاخه از روانشناسی به دنبال درک و توضیح چگونگی و چرایی تغییر افراد است. روانشناسان رشدی به مطالعهی رشد جسمی، رشد ذهنی، تغییرات عاطفی، رشد اجتماعی و تغییرات ادراکی که در طول عمر رخ میدهند مشغول هستند.
بعضی از متخصصان ممکن است در زمینهی رشد نوزادان، کودکان، نوجوانان یا سالمندان تخصص داشته باشند، در حالی که بعضی دیگر عمدتا به مطالعهی اثرات تاخیرهای رشدی بپردازند. این شاخه از روانشناسی طیف وسیعی از موضوعات، از رشد پیش از تولد تا بیماری آلزایمر، را پوشش میدهد.
10. روانشناسی تربیتی (Educational Psychology)
روانشناسی تربیتی شاخهای از روانشناسی است که به مدارس، روانشناسی تدریس، مسائل آموزشی و نگرانیهای دانش آموزان میپردازد. روانشناسان تربیتی اغلب به مطالعهی چگونگی یادگیری دانشآموزان میپردازند. همچنین ممکن است به طور مستقیم با دانش آموزان، والدین، معلمان و مدیران برای بهبود نتایج تحصیلی دانش آموزان همکاری کنند.
متخصصان در این شاخه از روانشناسی گاهی اوقات به بررسی چگونگی تاثیر متغیرهای مختلف بر دانش آموزان میپردازند. آنها همچنین ممکن است اختلالات یادگیری، استعدادهای درخشان و فرآیند آموزشی را هم مطالعه کنند.
11. روانشناسی تجربی (Experimental Psychology)
روانشناسی تجربی شاخهای از روانشناسی است که از روشهای علمی برای تحقیق در مورد مغز و رفتار استفاده میکند. بسیاری از این روشها در سایر شاخههای روانشناسی هم برای مطالعهی همه چیز، از رشد دوران کودکی گرفته تا مسائل اجتماعی، استفاده میشوند.
این شاخه از روانشناسی اغلب به عنوان یک زیرشاخهی متمایز در نظر گرفته میشود، اما روشها و فنون تجربی به طور گسترده در هر شاخهی دیگری استفاده میشوند. بهضی از روشهای مورد استفاده در این شاخه عبارتند از:
- آزمایشها
- مطالعات همبستگی
- مطالعات موردی
- مشاهده طبیعی
روانشناسان تجربی در محیطهای مختلفی از جمله دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی، دولت و کسبوکارهای خصوصی مشغول به کار هتسند و از روش علمی برای مطالعهی طیف وسیعی از رفتارهای انسانی و پدیدههای روانشناختی استفاده میکنند.
12. روانشناسی قانونی/جنایی (Forensic Psychology)
روانشناسی قانونی/جنایی به مسائل مربوط به روانشناسی و قانون میپردازد. کسانی که در این شاخه کار میکنند اصول روانشناختی را در مسائل حقوقی به کار میگیرند که میتواند شامل مطالعهی رفتار و درمان مجرمان یا کار مستقیم در سیستم دادگاه باشد.
روانشناسان قانونی/جنایی وظایف متنوعی را انجام میدهند؛ از جمله ارائهی شهادت در پروندههای دادگاهی، ارزیابی کودکان در موارد مشکوک به کودکآزاری، آماده سازی کودکان برای شهادت در دادگاه و ارزیابی صلاحیت روانی متهمان جنایی.
در بسیاری از موارد افرادی که در روانشناسی قانونی/جنایی کار میکنند لزوما روانشناس قانونی/جنایی نیستند. این افراد ممکن است روانشناسان بالینی، روانشناسان مدرسه، متخصصان مغز و اعصاب یا مشاورانی باشند که تخصص روانشناختی خود را برای ارائهی شهادت، تحلیل یا توصیههایی در پروندههای حقوقی یا جنایی به کار میگیرند.
13. روانشناسی سلامت (Health Psychology)
روانشناسی سلامت، که گاهی اوقات روانشناسی پزشکی یا طب رفتاری هم نامیده میشود، بر چگونگی تاثیر عوامل زیست شناسی، روانشناسی، رفتاری و اجتماعی بر سلامت و بیماری تمرکز دارد. این شاخه از روانشناسی شامل ارتقای سلامت در طیف گستردهای از زمینهها و همچنین پیشگیری و درمان بیماریها است.
روانشناسان سلامت اغلب به مسائل مربوط به سلامت مثل مدیریت وزن، ترک سیگار، مدیریت استرس و تغذیه میپردازند. همچنین ممکن است در مورد چگونگی کنار آمدن افراد با بیماریها تحقیق کنند و به بیماران کمک کنند تا استراتژیهای مقابلهای موثرتری را یاد بگیرند.
بعضی از متخصصان در این شاخه از روانشناسی به طراحی برنامههای پیشگیری از بیماری و آگاهی عمومی کمک میکنند، در حالی که بعضی دیگر در دولت برای بهبود سیاستهای مراقبتهای بهداشتی مشغول به کار هستند.
14. روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial-Organizational Psychology)
روانشناسی صنعتی و سازمانی اصول روانشناختی را در مسائل محیط کار به کار میگیرد. این شاخه از روانشناسی، که معمولا به عنوان روانشناسی I/O شناخته میشود، به دنبال بهبود بهرهوری و کارایی در محیط کار و در عین حال به حداکثر رساندن رفاه کارکنان است. این شاخه معمولا به عنوان بخشی از فعالیتهای واحد منابع انسانی در سازمانها در نظر گرفته میشود.
روانشناسی عوامل انسانی بر خطای انسانی، طراحی محصول، ارگونومی، تواناییهای انسانی و تعامل انسان و کامپیوتر تمرکز دارد. هدف آن بهبود نحوه تعامل افراد با محصولات و ماشینآلات است و میتواند شامل کمک به طراحی محصولاتی باشد که هدف آنها به حداقل رساندن آسیب یا ایجاد محیطهای کاری است که دقت و ایمنی بیشتری را ترویج میکنند.
تحقیقات در روانشناسی I/O به عنوان تحقیقات کاربردی شناخته میشوند چون به دنبال حل مشکلات دنیای واقعی هستند. این دسته از روانشناسان موضوعاتی مثل نگرشهای کارکنان، رفتارهای کارکنان، فرآیندهای سازمانی و رهبری را مطالعه میکنند.
15. روانشناسی شخصیت (Personality Psychology)
روانشناسی شخصیت شاخهای از روانشناسی است که بر مطالعهی الگوهای فکری، احساسی و رفتاری که هر شخص را منحصر به فرد میسازد، تمرکز دارد. نظریههای کلاسیک شخصیت شامل نظریه روانکاوی شخصیت فروید و نظریه رشد روانی-اجتماعی اریکسون است.
روانشناسان شخصیت ممکن است به بررسی چگونگی تاثیر عوامل مختلف مثل ژنتیک، تربیت والدین و تجربیات اجتماعی بر رشد و تغییر شخصیت بپردازند. همچنین ممکن است در طراحی یا اجرای آزمونهای شخصیت هم مشارکت داشته باشند.
16. روانشناسی مدرسه (School Psychology)
روانشناسی مدرسه شاخهای از روانشناسی است که شامل کار در مدارس برای کمک به کودکان در مقابله با مشکلات تحصیلی، عاطفی و اجتماعی است. روانشناسان مدرسه همچنین با معلمان، دانشآموزان و والدین همکاری میکنند تا به ایجاد یک محیط یادگیری سالم کمک کنند.
اکثر روانشناسان مدرسه در مدارس ابتدایی و متوسطه کار میکنند، اما بعضی دیگر را میتوان در کلینیکهای خصوصی، بیمارستانها، سازمانهای دولتی و دانشگاهها هم پیدا کرد. عدهای هم مطب خصوصی دارند و به عنوان مشاور فعالیت میکنند. این موضوع به ویژه در افرادی که مدرک دکترا در روانشناسی مدرسه دارند دیده میشود.
17. روانشناسی اجتماعی (Social Psychology)
روانشناسی اجتماعی به دنبال درک و توضیح رفتار اجتماعی است. این شاخه به موضوعات متنوعی از جمله رفتار گروهی، تعاملات و ادراکات اجتماعی، رهبری، ارتباطات غیرکلامی و تاثیرات اجتماعی بر تصمیمگیری میپردازد.
تاثیرات اجتماعی بر رفتار یک موضوع اصلی مورد علاقه در روانشناسی اجتماعی است، اما این دسته از روانشناسان بر چگونگی ادراک و تعامل افراد با دیگران هم تمرکز دارند. این شاخه از روانشناسی همچنین شامل بررسی موضوعاتی مثل هنجارطلبی، پرخاشگری و تعصب هم میشود.
18. روانشناسی ورزش (Sports Psychology)
روانشناسی ورزش مطالعهی چگونگی تاثیر روانشناسی بر ورزش، عملکرد ورزشی، تمرینات و فعالیت بدنی است. ورزشکاران یا افراد معمولی ممکن است برای بهبود تمرکز، توسعه ذهنیت قوی، افزایش انگیزه یا کاهش اضطراب مربوط به ورزش، با یک روانشناس ورزشی کار کنند.
بعضی از روانشناسان ورزشی با ورزشکاران حرفهای مثل بازیکنان حرفهای و مقامداران المپیک کار میکنند. بعضی دیگر هم از ورزش و تمرین برای بهبود سلامت و رفاه افراد غیر ورزشکار در طول زندگی استفاده میکنند.
نکات مهم پایانی
روانشناسی همواره در حال تحول است و زمینهها و شاخههای جدید به طور مداوم در حال ظهور هستند. مهم است به یاد داشته باشیم هیچ شاخهی واحدی از روانشناسی مهمتر یا بهتر از شاخههای دیگر نیست. هر حوزه به درک ما از عوامل مختلف روانشناختی که بر هویت، رفتار و تفکر ما تاثیر میگذارند، کمک میکند.
متخصصان فعال در تمام شاخههای روانشناسی با انجام پژوهش و توسعه کاربردهای جدید برای دانش روانشناسی، قادرند به مردم کمک کنند تا خود را بهتر بشناسند، با مشکلاتی که ممکن است با آنها روبهرو شوند مقابله کنند و زندگی بهتری داشته باشند.
منبع: verywellmind