آیا افزایش قیمت جهانی رم یک حباب زودگذر است یا واقعیتی تلخ؟
اگر بخواهیم بدون حاشیه و در کوتاهترین جملات ممکن دلیل آشفتگی اخیر بازار را جویا شویم، پاسخ در یک عبارت خلاصه میشود: «انقلاب هوش مصنوعی». تغییر اولویت غولهای تکنولوژی به سمت تولید حافظههای قدرتمند برای دیتاسنترهای هوش مصنوعی، باعث شده تا خطوط تولید از حافظههای معمولی خالی شود و همین موضوع عامل اصلی و محرک افزایش عجیب قیمت رم در سطح جهانی به شمار میرود. متأسفانه شواهد و تحلیلهای آماری نشان میدهد که این روند یک نوسان کوتاهمدت نیست و احتمالا تا سال 2027 یا حتی 2028، یعنی زمانی که کارخانههای جدید وارد مدار تولید شوند، شاهد کاهش محسوس قیمتها نخواهیم بود؛ بنابراین اگر قصد ارتقای سیستم دارید، تعلل بیشتر در این بازار پرتلاطم ممکن است هزینههای سنگینی روی دستتان بگذارد.
شوک عرضه و آغاز یک اَبَرچرخه جدید اقتصادی
سقوط سطح موجودی انبارها و حذف ضربهگیرهای بازار
ریشههای تکنولوژیک بحران: هوش مصنوعی و بلعیده شدن ظرفیت ویفر
خداحافظی میکرون و کاهش رقابت در بازار مصرفی
پارادوکس DDR4 و DDR5: وقتی تکنولوژی قدیمی گرانتر میشود
تاثیر دومینووار بر محصولات مصرفی: لپتاپ و موبایل
بحران موازی: کمبود NAND و SSD
تاثیر این گرانی بر بازار قطعات دست دوم
چشمانداز آینده: ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸
جمعبندی و توصیههای راهبردی
شوک عرضه و آغاز یک اَبَرچرخه جدید اقتصادی
صنعت سختافزار در اواخر سال 2025 با پدیدهای مواجه شد که کارشناسان و تحلیلگران ارشد بازار از آن با عنوان «شوک عرضه» (Supply Shock) یاد میکنند. بازارهای تکنولوژی که همواره با نمودارهای سینوسی و چرخههای تکرارشموندهی عرضه و تقاضا دستبهگریبان بودهاند، این بار با یک عدم تعادل ساختاری عمیق و بیسابقه روبرو شدهاند. برخلاف نوسانات گذشته که اغلب ریشه در حوادث طبیعی مانند سیل در کشورهای تولیدکننده یا اختلالات موقت لجستیکی داشت، بحران کنونی و بالا رفتن قیمت رم، ناشی از یک تغییر پارادایم بنیادین در دنیای فناوری به سمت هوش مصنوعی (AI) است.
آمارها به وضوح نشان میدهند بازارهایی مثل DRAM و NAND که در اوایل سال 2024 با مازاد عرضه روبرو بودند و تولیدکنندگان نگران پر شدن انبارها بودند، در کمتر از شش ماه به وضعیت کمبود شدید تغییر فاز دادند. این گزارش با واکاوی دقیق دادههای بازار، استراتژیهای جدید غولهای تولیدکننده و رفتارهای زنجیره تأمین، تلاش میکند تا علل ریشهای نوسانات قیمت رم را بررسی کند. تحلیلها حاکی از آن است که این روند صعودی، یک اصلاح قیمت ساده نیست، بلکه شروع یک «اَبَرچرخه» (Supercycle) جدید در اقتصاد نیمههادیها محسوب میشود؛ چرخهای که در آن متأسفانه مصرفکننده نهایی دیگر در کانون توجه و اولویت تولیدکنندگان سیلیکون قرار ندارد.
جهشهای هیجانی در بازار معاملات آنی
برای درک عمق فاجعه و مقیاس بحران قیمت رم، کافی است نگاهی دقیق به دادههای خام معاملات در سه ماهه چهارم 2025 بیندازیم. بازارهای معاملاتی آنی یا همان Spot Markets که معمولاً همچون دماسنج، پیشلرزههای تغییرات قیمت قراردادی را زودتر از موعد نشان میدهند، رفتاری کاملاً هیجانی و دور از انتظار از خود بروز دادند.
بر اساس دادههای ثبت شده در صرافیهای معتبر تراشه، قیمت یک تراشه استاندارد 16Gb DDR5 که در سپتامبر 2025 با قیمتی معقول و در حدود 6.84 دلار معامله میشد، تنها در عرض سه ماه و در دسامبر همان سال به رقم حیرتانگیز 27.20 دلار رسید. این افزایش نزدیک به 300 درصدی در یک بازه زمانی نود روزه، عملاً تمامی مدلهای پیشبینی قیمت را با شکست مواجه کرد و شوک بزرگی به بازار وارد کرد. این جهش قیمتی تنها محدود به تراشههای خام و صنعتی نبود؛ بلکه در بازار خردهفروشی نیز ماژولهای حافظه که برای کاربران خانگی و گیمرها حیاتی هستند، با برچسبهای قیمتی باورنکردنی عرضه شدند. قیمت یک ماژول 32GB DDR5 که پیش از این بحران در دسترس همگان قرار داشت، به ارقامی رسید که در برخی موارد از قیمت کامل کنسولهای بازی نسل نهم فراتر میرفت.
تحلیلگران بازار معتقدند این رفتار بازار شباهت زیادی به «هراس خرید» (Panic Buying) در بازارهای بورس هنگام سقوط ارزش سهام دارد؛ با این تفاوت که در اینجا، هراس ناشی از کمبود فیزیکی کالا و اعلامیههای پیدرپی تولیدکنندگان مبنی بر کاهش سهمیه توزیع بوده است.
سقوط سطح موجودی انبارها و حذف ضربهگیرهای بازار
یکی دیگر از عوامل کلیدی که شدت این شوک را دوچندان کرد و باعث اوجگیری قیمت رم شد، وضعیت موجودی انبارها (Inventory Levels) در زنجیره تأمین جهانی بود. در اوایل سال 2023، تولیدکنندگان با مازاد عرضه مواجه بودند و سطح موجودی انبارها به رکورد تاریخی 31 هفته رسیده بود. این وضعیت باعث شده بود که خریداران عمده و شرکتهای OEM (تولیدکنندگان تجهیزات اصلی) احساس امنیت کاذب داشته باشند و خریدهای استراتژیک خود را به تعویق بیندازند.
اما با تغییر ناگهانی استراتژی تولیدکنندگان و افزایش تقاضای انفجاری از سمت شرکتهای هوش مصنوعی، این کوه موجودی به سرعت ذوب شد. گزارشها حاکی از آن است که تا اواخر سال 2025، سطح موجودی DRAM در سطح جهانی به کمتر از 8 هفته سقوط کرده است. تحلیلگران این سطح از موجودی را «خطرناک» توصیف میکنند، زیرا به این معنی است که هیچ ضربهگیری (Buffer) در برابر نوسانات عرضه وجود ندارد. هرگونه تأخیر کوچک در تولید یا افزایش ناگهانی سفارش از سوی یک بازیگر بزرگ دیتاسنتری، بلافاصله به جهش قیمت رم در بازار منجر میشود. توزیعکنندگان گزارش دادهاند که پدیدهی «سفارشهای دوگانه» (Double-ordering) و احتکار توسط واسطهها، فشار بر موجودیهای اندک باقیمانده را تشدید کرده است.
جدول تحلیل مقایسهای افزایش قیمتها
برای اینکه تصویر شفافتری از وضعیت داشته باشید، نگاهی به تغییرات قیمت قطعات کلیدی حافظه در بازه بحرانی پاییز 2025 میاندازیم:
- تراشه 16Gb DDR5 (قراردادی): افزایش تقریبی 298 درصدی و رسیدن از حدود 6 دلار به 27 دلار.
- ماژول 16GB DDR5 (Spot): نوسان بالا و افزایش 75 درصدی.
- ماژول 32GB DDR5 RDIMM (سرور): افزایش 60 درصدی به دلیل اولویت تأمین برای سرورها.
- ماژول 16GB DDR5 (خردهفروشی): افزایش 91 درصدی و فشار مستقیم بر مصرفکننده نهایی.
این دادهها نشاندهنده گسست کامل قیمتگذاری از روندهای تاریخی و منطقی بازار هستند و ثابت میکنند که قیمت رم وارد فاز جدیدی از گرانی شده است.
ریشههای تکنولوژیک بحران: هوش مصنوعی و بلعیده شدن ظرفیت ویفر
دلیل بنیادین و موتور محرک افزایش عجیب قیمت رم، تغییر اولویت تولیدکنندگان اصلی یعنی Samsung ،SK Hynix و Micron از حافظههای استاندارد (Commodity DRAM) به حافظههای با پهنای باند بالا (HBM) است. این حافظهها، سوخت اصلی و حیاتی برای شتابدهندههای گرافیکی مانند سری B300 انویدیا و زیرساختهای عظیم هوش مصنوعی هستند.
فرآیند تولید HBM به شدت پیچیده و منابعبر است. تراشههای HBM به دلیل ساختار پشتهای (Stacked) و نیاز به تکنولوژیهای پیشرفته بستهبندی (TSV)، فضای فیزیکی بسیار بیشتری را روی ویفرهای سیلیکونی اشغال میکنند. تحلیلهای فنی و مهندسی نشان میدهد که تولید یک واحد HBM، ظرفیت تولیدی معادل چندین واحد DDR5 استاندارد را مصرف میکند. علاوه بر این، نرخ بازدهی (Yield Rate) تولید HBM پایینتر است، به این معنی که ویفرهای بیشتری برای رسیدن به حجم تولید مطلوب ضایع میشوند و از چرخه خارج میگردند.
زمانی که شرکتهای تریلیون دلاری مانند مایکروسافت، گوگل و متا با بودجههای نامحدود برای خرید زیرساختهای هوش مصنوعی صف میکشند، تولیدکنندگان حافظه هیچ انگیزه اقتصادی برای تولید رمهای ارزانقیمت PC ندارند. خطوط تولیدی که پیش از این برای DDR4 و DDR5 استفاده میشدند، اکنون تغییر کاربری داده و به تولید HBM3e و نسلهای بعدی اختصاص یافتهاند. این یک «انتقال ظرفیت» (Capacity Shift) عظیم است که بازگشت از آن ماهها زمان میبرد و موجب شده عرضه رمهای مصرفی به شدت محدود شود و در نتیجه قیمت رم برای کاربران عادی سر به فلک بکشد.
خداحافظی میکرون و کاهش رقابت در بازار مصرفی
یکی از تکاندهندهترین اخبار در این دوره پرالتهاب، تصمیم استراتژیک شرکت آمریکایی Micron بود. این شرکت که یکی از سه ضلع اصلی مثلث تولید حافظه جهان محسوب میشود، اعلام کرد که پس از فوریه 2026 از بازار حافظه و ذخیرهسازی مصرفکننده (با برند محبوب Crucial) خارج خواهد شد. میکرون این تصمیم دشوار را با هدف تمرکز کامل و صددرصدی بر روی مشتریان سازمانی و دیتاسنترها اتخاذ کرد.
خروج میکرون از بازار مصرفی، عملاً رقابت در این بخش را از بین میبرد و بازار را به یک دو قطبی (Duopoly) متشکل از Samsung و SK Hynix تبدیل میکند. کاهش رقابت همیشه به ضرر مصرفکننده است، زیرا قدرت قیمتگذاری (Pricing Power) را به طور کامل در اختیار تولیدکنندگان باقیمانده قرار میدهد و هرگونه امید برای کاهش قیمت رم از طریق رقابت سالم بازار را از بین میبرد. این رویداد پیامی واضح و تلخ برای بازار دارد: مصرفکنندگان خانگی دیگر مشتریان استراتژیک و مهمی نیستند و باید با باقیمانده ظرفیت تولید (Scraps) کنار بیایند.
پارادوکس DDR4 و DDR5: وقتی تکنولوژی قدیمی گرانتر میشود
در یک چرخه طبیعی تکنولوژی، با ورود نسل جدید سختافزار (مثل DDR5)، انتظار میرود قیمت نسل قدیم (DDR4) کاهش یابد تا موجودی انبارها تخلیه شود. اما در سال 2025، بازار شاهد پدیدهای نادر و عجیب به نام «وارونگی قیمت» بود. تولیدکنندگان برای آزادسازی سریع خطوط تولید جهت ساخت HBM و DDR5، تولید DDR4 را بسیار زودتر از موعد کاهش دادند.
این اقدام باعث شد که در مقاطعی از سال، قیمت هر گیگابایت (Cost-per-GB) حافظه DDR4 از حافظه جدیدتر و سریعتر DDR5 پیشی بگیرد. دادهها نشان میدهد که قیمت کیتهای DDR4 که زمانی به کف قیمتی 25 دلار رسیده بودند، تا اکتبر 2025 به بیش از 100 دلار بازگشتند. این افزایش قیمت رم در نسلهای قدیمی، عملاً منطق اقتصادی نگهداری سیستمهای قدیمی یا خرید پلتفرمهای بودجهمحور (Budget Builds) را از بین برد.
نقش چین و تغییر استراتژی CXMT
در اوایل سال 2025، بسیاری امید داشتند که تولیدکننده چینی CXMT با عرضه گسترده DDR4 ارزان قیمت، بتواند خلأ ناشی از خروج تولیدکنندگان بزرگ را پر کند و مانع افزایش قیمت رم شود. اما گزارشها نشان میدهد که CXMT نیز تحت فشارهای دولتی و نیاز بازار جهانی، در مارس 2025 استراتژی خود را تغییر داد و خطوط تولید را به سمت DDR5 و حافظههای پیشرفتهتر برد. این تغییر ناگهانی، آخرین منبع تأمین DDR4 ارزان را خشک کرد و منجر به همگرایی قیمت DDR4 و DDR5 در سطوح بالا شد.
تاثیر دومینووار بر محصولات مصرفی: لپتاپ و موبایل
افزایش بیرویه قیمت رم به سرعت از بازار قطعات به بازار محصولات نهایی منتقل شده است. سهم حافظه در هزینه مواد اولیه (BOM) کامپیوترهای شخصی از حدود 8 تا 10 درصد در سالهای گذشته، به نزدیک 18 تا 20 درصد در اواخر 2025 رسیده است. تولیدکنندگان چارهای جز انتقال این هزینه سنگین به خریدار نهایی ندارند.
شرکت Dell اعلام کرده است که قیمت محصولات خود را بین 15 تا 20 درصد افزایش میدهد. همچنین Lenovo و HP هشدارهای مشابهی صادر کردهاند مبنی بر اینکه قیمتهای فعلی بهزودی منسوخ خواهند شد. این افزایش قیمتها دقیقاً در زمانی رخ میدهد که بسیاری از کاربران و سازمانها به دلیل پایان پشتیبانی از ویندوز 10، ناچار به نوسازی ناوگان سختافزاری خود هستند. این همزمانی اجبار به ارتقا و اوجگیری قیمت رم، فشار مضاعفی را بر بودجههای IT سازمانها و جیب کاربران وارد میکند.
بازگشت به عقب در گوشیهای هوشمند
شاید ملموسترین و دردناکترین تأثیر این بحران برای عموم مردم، در بازار گوشیهای هوشمند دیده شود. تولیدکنندگان موبایل که معمولاً با حاشیه سود باریک کار میکنند، توانایی جذب افزایش دو برابری قیمت حافظه LPDDR را ندارند. در نتیجه، گزارشهای TrendForce از وقوع پدیدهای نگرانکننده به نام «پسرفت مشخصات» (Spec Regression) خبر میدهند:
- پرچمداران: گوشیهایی که قرار بود در نسل جدید با 16GB رم عرضه شوند، احتمالاً روی 12GB باقی میمانند یا حتی در برخی بازارها کاهش ظرفیت خواهند داشت.
- میانردهها: استاندارد 12GB که در حال تبدیل شدن به نرم بازار بود، ممکن است جای خود را دوباره به 8GB بدهد.
- اقتصادی: نگرانکنندهترین بخش، بازگشت احتمالی رمهای 4GB به گوشیهای پایینرده است.
این کاهش ظرفیت حافظه در حالی رخ میدهد که سیستمعاملهای موبایل و اپلیکیشنها به دلیل ویژگیهای هوش مصنوعی (On-device AI) سنگینتر شدهاند. نتیجه نهایی، کاهش تجربه کاربری و کندی دستگاهها خواهد بود، چرا که سازندگان مجبورند برای ثابت نگه داشتن قیمت نهایی موبایل و مقابله با افزایش قیمت رم، کیفیت سختافزار را قربانی کنند.
بحران موازی: کمبود NAND و SSD
بحران فعلی تنها به RAM محدود نمیشود و یک حمله دوجانبه به صنعت سختافزار محسوب میشود. بازار حافظههای فلش (NAND) که در ساخت SSDها کاربرد دارد، نیز شرایط مشابهی را تجربه میکند. تقاضای شدید برای SSDهای سازمانی (Enterprise SSDs) جهت ذخیرهسازی کلاندادههای هوش مصنوعی، باعث شده تا تولیدکنندگان بخش بزرگی از ظرفیت تولید ویفرهای NAND را نیز به این بخش اختصاص دهند.
گزارشها حاکی از افزایش 60 درصدی تقاضای ویفر NAND در نوامبر 2025 است. سامسونگ حتی در حال بررسی توقف کامل تولید SSDهای SATA III مصرفی است تا خطوط تولید خود را برای محصولات پرسودتر آزاد کند. این وضعیت باعث شده است که قیمت SSDها نیز همپای قیمت رم افزایش یابد. برای کاربرانی که قصد جمعآوری سیستم (DIY) دارند، این به معنای افزایش هزینه در دو مؤلفه اصلی سیستم است که بودجهبندی را بسیار دشوار و پرچالش میکند.
تاثیر این گرانی بر بازار قطعات دست دوم
یکی از عواقب ناخواسته اما قابل پیشبینی افزایش قیمت رم و قطعات نو، هجوم خریداران به بازار قطعات دست دوم (استوک) است. معمولاً در زمان گرانی قطعات نو، بازار دست دوم به عنوان پناهگاهی برای کاربران با بودجه محدود عمل میکند. اما تحلیلها نشان میدهد که این بار، موج گرانی به سرعت بازار دست دوم را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
زمانی که قیمت یک ماژول رم DDR4 نو در بازار دو برابر میشود، فروشندگان قطعات دست دوم نیز قیمت کالاهای خود را متناسب با نرخ روز افزایش میدهند. علاوه بر این، شرکتها و سازمانهایی که قصد ارتقای سیستمهای خود را داشتند، به دلیل هزینههای بالا، تصمیم به نگهداری سیستمهای قدیمی گرفتهاند. این موضوع باعث کاهش ورودی قطعات استوک به بازار شده و عرضه در بازار دست دوم را نیز محدود کرده است. در نتیجه، حتی خرید قطعات کارکرده نیز دیگر آن صرفه اقتصادی سابق را ندارد و کاربران باید برای خرید یک سیستم دست دوم معمولی، هزینهای بسیار بالاتر از ارزش واقعی آن پرداخت کنند.
چشمانداز آینده: ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸
تحلیلهای دقیق بازار نشان میدهد که سال 2026 سالی سخت و طاقتفرسا برای خریداران سختافزار خواهد بود. با اتمام موجودیهای ارزان قیمت قدیمی در سه ماهه اول 2026، موج دوم افزایش قیمتها آغاز خواهد شد. مدیران ارشد شرکتهایی مانند TeamGroup هشدار دادهاند که بحران فعلی تنها آغاز یک چرخه صعودی چند ساله است و وضعیت قیمت رم در سال 2026 حتی بدتر از سال قبل خواهد شد.
شرکتهای بزرگی همچون SK Hynix و Samsung برنامههایی برای افزایش ظرفیت تولید دارند، اما نکته کلیدی اینجاست که این ظرفیتهای جدید تقریباً به طور کامل برای پاسخگویی به تقاضای HBM و سرورها پیشخرید شدهاند و سهم ناچیزی به بازار مصرفی خواهد رسید.
افق ۲۰۲۸: زمان ورود کارخانههای جدید
تنها راهکار بنیادین و قطعی برای حل مشکل کمبود عرضه، ساخت کارخانههای جدید (Fabs) است. اما ساخت یک کارخانه نیمههادی پیشرفته فرآیندی بسیار پیچیده و زمانبر است که حداقل 3 سال به طول میانجامد. میکرون در حال سرمایهگذاری 10 میلیارد دلاری برای ساخت کارخانهای مدرن در ژاپن است، اما این تأسیسات تا نیمه دوم سال 2028 به بهرهبرداری کامل نخواهند رسید. بنابراین، نمیتوان انتظار داشت که افزایش ظرفیت فیزیکی تا پیش از سال 2028 تأثیری بر تعدیل قیمت رم داشته باشد.
سناریوی ترکیدن حباب هوش مصنوعی
تنها عاملی که میتواند معادلات فعلی را در کوتاهمدت برهم بزند و قیمتها را کاهش دهد، فروپاشی احتمالی حباب سرمایهگذاری در هوش مصنوعی است. اگر شرکتهای بزرگ فناوری نتوانند بازگشت سرمایه مناسبی از هزینههای تریلیون دلاری خود در دیتاسنترها نشان دهند، ممکن است سرمایهگذاران ترمز پروژهها را بکشند. در این سناریو، تقاضا برای HBM و سرورها به شدت کاهش مییابد و تولیدکنندگان مجبور میشوند ظرفیت مازاد خود را دوباره به بازار مصرفی (DRAM) سرازیر کنند که منجر به سقوط قیمت رم خواهد شد. با این حال، با توجه به رقابت شدید و نفسگیر بین غولهای تکنولوژی، وقوع این سناریو در سال 2026 محتمل است اما تضمین شده نیست.
جمعبندی و توصیههای راهبردی
افزایش عجیب و غریب قیمت رم یک نوسان گذرا نیست، بلکه نشانهای آشکار از تغییر ساختار قدرت در بازار تکنولوژی است. هوش مصنوعی به عنوان مصرفکننده اصلی، منابع محدود سیلیکون جهان را میبلعد و مصرفکنندگان عادی را به حاشیه میراند. با توجه به چسبندگی قیمتها و زمانبر بودن افزایش ظرفیت تولید، انتظار نمیرود که شرایط بازار تا سال 2027 به حالت عادی بازگردد.
توصیههای نهایی ما برای کاربران شامل موارد زیر است:
- خرید زودهنگام: اگر نیاز مبرم به ارتقا دارید، انتظار برای کاهش قیمت استراتژی پرریسکی است، چرا که روند فعلی همچنان صعودی است.
- انعطافپذیری: تعصب بر روی برندهای خاص یا مشخصات لوکس (مانند تأخیر بسیار پایین) را کنار بگذارید. برندهای OEM و مشخصات استاندارد ارزش خرید بالاتری در این بازار آشفته دارند.
- مدیریت انتظارات: باید این واقعیت تلخ را پذیرفت که دوران حافظه و SSD ارزان به پایان رسیده است و بودجهبندی پروژههای IT و خریدهای شخصی باید با واقعیتهای جدید سالهای ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ تطبیق یابد.
این گزارش تأیید میکند که ما در میانه یک طوفان کامل قرار داریم؛ طوفانی که ترکیبی از تغییر تکنولوژی، انحصار تولید و تقاضای انفجاری است و عبور از آن نیازمند برنامهریزی دقیق، هوشمندی اقتصادی و مدیریت صحیح منابع است.
منبع: دیجیکالا مگ
