روماتیسم؛ علائم، دلایل، داروها، رژیم غذایی و درمان‌های خانگی
آرتریت روماتوئید (RA) یا روماتیسم، یک بیماری خودایمنی و همچنین یک بیماری سیستمیک است. بیماری سیستمیک به این معنی است که می‌تواند کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد. روماتیسم زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بافت‌های سالم بدن را با مهاجمان خارجی اشتباه می‌گیرد.
در مبتلایان به روماتیسم، التهابی که در اثر واکنش سیستم ایمنی ایجاد می‌شود همان چیزی است که به قسمت‌های مختلف بدن مانند مفاصل، ریه‌ها، چشم‌ها و قلب آسیب می‌رساند. اگرچه داروهای جدید به‌طور چشمگیری به کنترل علائم آرتریت روماتوئید کمک می‌کنند، اما نوع شدید آن می‌تواند باعث از کارافتادگی شود. تا پایان این مقاله از دیجی‌کالا مگ همراه ما بمانید تا با علائم، دلایل و نحوه‌ی درمان روماتیسم آشنا شوید.
تفاوت روماتیسم با آرتروز
روماتیسم یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب مفاصل می‌شود و درد، سفتی و تورم ایجاد می‌کند. بسیاری از علائم آرتروز یا استئوآرتریت مشابه‌ی روماتیسم است. اما این بیماری به دلیل ساییدگی و پارگی مفاصل رخ می‌دهد. از سوی دیگر، بیماری روماتیسم مفاصل یکسانی را در هر دو طرف بدن تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما آرتروز ممکن است فقط یک سمت را درگیر کند.
علائم و نشانه‌های روماتیسم
معمولاً علائم و نشانه‌های آرتریت روماتوئید در مچ دست، دست‌ها یا پاها دیده می‌شود و شامل موارد زیر است:
- احساس درد در بیش از یک مفصل
- سفتی در بیش از یک مفصل که بیش از ۳۰ دقیقه طول بکشد
- تورم در بیش از یک مفصل
- درگیر شدن دو مفصل متقارن
- تب درجه‌ی پایین
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- ضعف
- بدشکلی مفصل
- عدم ثبات در هنگام راه رفتن
علائم روماتیسم ممکن است به آرامی شروع و به مرور زمان بدتر شود. معمولاً در این بیماران دوره‌هایی به نام «شعله‌ور شدن» رخ می‌دهد که در طی آن‌ها علائم بدتر می‌شود. استرس، فعالیت بیش از حد یا قطع مصرف داروها می‌تواند باعث تشدید علائم روماتیسم شود. در صورت از بین رفتن علائم یا کاهش آن‌ها، دوره‌ی بهبودی شروع می‌شود. بیشتر بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید در طول زندگی خود به‌طور مکرر دوره‌‌های عود و بهبودی را تجربه می‌کنند.
معمولاً روماتیسم مفاصل یکسانی را در هر دو طرف بدن تحت تأثیر قرار می‌دهد. درد و سفتی مفاصل پس از خواب یا یک دوره بی‌تحرکی بدتر می‌شود. روماتیسم شدید می‌تواند عوارض دیگری را در سراسر بدن ایجاد کند و باعث آسیب مفصلی و از کارافتادگی شود.
علت روماتیسم
دقیقاً مشخص نیست که چه عاملی باعث اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و ابتلا به آرتریت روماتوئید می‌شود. به نظر می‌رسد که در بعضی افراد عوامل ژنتیکی احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. گفته می‌شود که در این افراد باکتری یا ویروس باعث ایجاد آرتریت روماتوئید می‌شود.
در مبتلایان به روماتیسم آنتی بادی‌های سیستم ایمنی به سینوویوم (پوشش صاف مفصل) حمله می‌کنند. بروز این اتفاق باعث درد، التهاب و درنتیجه ضخیم شدن سینوویوم می‌شود. اگر بیماری درمان نشود، التهاب به غضروف (بافت همبندی که در انتهای استخوان‌ها قرار دارد) حمله کرده و آن را از بین می‌برد. علاوه بر این، ممکن است تاندون‌ها و رباط‌هایی که مفصل را در کنار هم نگه می‌دارند، ضعیف و کشیده شوند. در نهایت، مفصل شکل و پیکربندی خود را از دست می‌دهد.
عوامل خطر
افراد زیر بیش از دیگران در معرض ابتلا به آرتریت روماتوئید هستند:
- افراد بالای ۶۰ سال
- زنان
- افراد دارای ویژگی‌های ژنتیکی خاص
- زنانی که هرگز زایمان نکرده‌اند
- مبتلایان به چاقی
- افراد سیگاری یا افرادی که وقتی کودک بودند والدین‌شان سیگار می‌کشیدند
عوارض روماتیسم
در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید احتمال ابتلا به بیماری‌های زیر افزایش می‌یابد:
- بیماری قلبی
- چاقی
- دیابت
- فشار خون بالا
آسیب مفصلی ناشی از روماتیسم می‌تواند انجام فعالیت‌های روزانه را دشوار کند. از سوی دیگر، این بیماری غیرقابل پیش‌بینی است و غالباً شخص از زمان شعله‌ور شدن آن بی‌اطلاع است. این موضوع باعث افسردگی، اضطراب، استرس و مشکلات شغلی می‌شود. در این بیماران خطر ابتلا به مشکلات زیر هم بیشتر است:
- سندرم تونل کارپال که می‌تواند باعث درد، بی‌حسی و گزگز در انگشتان و بخشی از دست شود.
- التهاب که می‌تواند ریه‌ها، قلب، عروق خونی، چشم‌ها و سایر قسمت‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
- میلوپاتی گردنی که به دلیل التهاب و تخریب بافت سینوویال در ستون فقرات گردنی رخ می‌دهد.
- واسکولیت یا التهاب عروق خونی که روی جریان خون بافت‌ها و عملکرد اندام‌ها تأثیر می‌گذارد.
آرتریت روماتوئید احتمال ابتلا به عفونت‌ها، سرماخوردگی، آنفولانزا، ذات‌الریه و کووید-۱۹ را به‌ویژه در افرادی که از داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی برای کنترل بیماری استفاده می‌کنند، افزایش می‌دهد. این بیماران باید سالانه واکسن آنفولانزا را دریافت کنند.
تشخیص روماتیسم
ممکن است تشخیص آرتریت روماتوئید در مراحل اولیه برای پزشک دشوار باشد. چون علائم آن شباهت زیادی به سایر بیماری‌ها دارد. توصیه می‌شود که ظرف ۶ ماه پس از شروع علائم، بیماری تشخیص داده شود تا درمان در اسرع وقت آغاز شود.
پزشک علائم بالینی التهاب را بررسی کرده و از بیمار درباره‌ی زمان شروع علائم و شدت آن‌ها سؤال می‌کند. همچنین یک معاینه‌ی بدنی انجام می‌دهد تا وجود تورم، محدودیت‌های عملکردی یا سایر نشانه‌های غیرعادی را بررسی کند. ممکن است پزشک آزمایش هم توصیه کند، از جمله:
۱. آزمایش خون
آزمایش‌هایی که می‌توانند به تشخیص آرتریت روماتوئید و رد سایر بیماری‌ها کمک کنند، عبارتند از:
- آنتی بادی علیه‌ی پپتید سیترولینه‌ی حلقوی (Anti CCP): در خون اغلب بیماران مبتلا به روماتیسم وجود دارد.
- فاکتور روماتوئید: وجود این فاکتور در خون می‌تواند نشانه‌ی ابتلا به آرتریت روماتوئید باشد.
- سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR یا sed rate): افزایش سرعت رسوب گلبول‌های قرمز نشان‌دهنده‌ی وجود التهاب است.
- پروتئین واکنشگر C یا CRP: التهاب به افزایش CRP منجر می‌شود.
۲. تصویربرداری پزشکی
تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس یا ام آر آی (MRI) به پزشک در تشخیص نوع آرتریت و بررسی نحوه‌ی پیشرفت آرتریت روماتوئید در طول زمان کمک می‌کند.
معیارهای تشخیصی
معیارهای زیر برای تشخیص آرتریت روماتوئید توصیه می‌شوند:
- تورم حداقل در یک مفصل وجود دارد و علت دیگری ندارد.
- نتیجه‌ی حداقل یکی از آزمایش‌های خون نشان‌دهنده‌ی روماتیسم است.
- علائم حداقل به مدت ۶ هفته طول می‌کشند.
سایر بیماری‌ها با علائم مشابه
پزشک باید آرتریت روماتوئید را از سایر بیماری‌هایی که علائم مشابه دارند، تشخیص دهد. از جمله:
- آرتروز
- لوپوس
- آرتریت پسوریازیس (PSA)
- سندرم شوگرن (Sjogren’s syndrome)
- آرتریت عفونی
- بیماری لایم (Lyme disease)
درمان روماتیسم
اگر فردی به آرتریت روماتوئید مبتلا باشد، پزشک او را به متخصص روماتولوژی ارجاع می‌دهد تا تحت درمان قرار گیرد. هدف از درمان عباتست از:
- جلوگیری از شعله‌ور شدن بیماری و کاهش شدت آن در صورت وقوع
- کاهش التهاب مفاصل
- تسکین درد
- به حداقل رساندن کاهش عملکرد که از درد یا آسیب مفصل ناشی می‌شود
- کاهش سرعت آسیب مفاصل و اندام‌ها یا جلوگیری از بروز آن
۱. دارودرمانی
بعضی از داروها می‌توانند به کنترل علائم و کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک کنند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن و ناپروکسن را می‌توان بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک از داروخانه تهیه کرد. استفاده از این داروها در طولانی‌مدت و در دوزهای بالا ممکن است به بروز عوارض جانبی زیر منجر شود:
- کبودی
- زخم معده
- فشار خون بالا
- مشکلات کلیوی و کبدی
کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها) درد و التهاب را تسکین می‌دهند و سرعت آسیب مفاصل را کم می‌کنند. اما نمی‌توانند آرتریت روماتوئید را درمان کنند. اگر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مؤثر نباشند، پزشک ممکن است استروئید را به داخل مفصل تزریق کند. معمولاً این کار به‌سرعت باعث تسکین بیماری می‌شود، اما تأثیر آن متغیر است و بسته به شدت علائم ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد.
کورتیکواستروئیدها به کنترل علائم حاد یا شعله‌ور شدن بیماری کمک می‌کنند. با این حال، پزشک به دلیل تأثیر این داروها بر بافت نرم مفاصل، ترزیق آن‌ها را به حداکثر سه بار در سال محدود می‌کند.
داروهای ضدروماتیسمی اصلاح‌کننده‌ی بیماری
پزشکان استفاده از داروهای ضدروماتیسمی اصلاح‌کننده‌ی بیماری (DMARDs) را به تنهایی یا همراه با سایر درمان‌ها برای افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید متوسط تا شدید توصیه می‌کنند. متوترکسات (Methotrexate) یک نمونه داروی DMARD است.
داروهای ضدروماتیسمی اصلاح‌کننده‌ی بیماری بر نحوه‌ی عملکرد سیستم ایمنی تأثیر می‌گذارند. آن‌ها می‌توانند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهند و از طریق تداخل با سیستم ایمنی بیش‌فعال از آسیب دائمی مفاصل و سایر بافت‌ها جلوگیری کنند. معمولاً بیماران باید یک DMARD را برای تمام عمر مصرف کنند.
این نوع داروها زمانی مؤثرتر هستند که شخص در مراحل اولیه‌ی آرتریت روماتوئید از آن‌ها استفاده کند. با این حال، ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد تا کاملاً اثربخشی آن‌ها مشخص شود. بعضی از افراد مجبور هستند انواع مختلفی از داروهای DMARD را امتحان کنند تا بهترین گزینه‌ی درمانی انتخاب شود. عوارض جانبی داروهای ضدروماتیسمی اصلاح‌کننده‌ی بیماری شامل موارد زیر می‌شود:
- آسیب کبدی
- اختلالات مربوط به سیستم ایمنی
- افزایش خطر ابتلا به عفونت
- ریزش مو
- زخم دهان
- حالت تهوع، ناراحتی معده و مدفوع شل
درمان‌های بیولوژیکی
درمان‌های بیولوژیکی، از جمله داروهای مهارکننده‌‌ی فاکتور نکروز تومور-آلفا (TNF-alpha) نحوه‌ی عملکرد سیستم ایمنی را تغییر می‌دهند. هنگامی که بدن انسان با عفونت یا تهدید دیگری روبرو می‌شود، TNF-alpha یک ماده‌ی التهابی تولید می‌کند. مهارکننده‌های TNF-alpha این ماده را سرکوب کرده و به جلوگیری از التهاب کمک می‌کنند.
این داروها می‌توانند درد، سفتی و خشکی مفاصل در صبح و تورم مفاصل را کاهش دهند. معمولاً بیماران دو هفته پس از شروع درمان متوجه‌ی بهبودی می‌شوند. بعضی از مهارکننده‌های فاکتور نکروز تومور-آلفا عبارتند از:
- آدالیمومب (Adalimumab)
- اتانرسپت (Etanercept)
- گولیموماب (Golimumab)
- اینفلیکسیماب (Infliximab)
استفاده از این داروها ممکن است با بروز عوارض جانبی زیر همراه باشد:
- افزایش خطر عفونت
- لوپوس
- نارسایی احتقانی قلب
- آسیب غلاف میلین که معمولاً از رشته‌های عصبی محافظت می‌کند
- واکنش‌های پوستی
۲. کاردرمانی یا فیزیوتراپی
یک کاردرمانگر می‌تواند به بیمار در یادگیری روش‌های جدید و مؤثر برای انجام وظایف روزانه کمک کند. این کار فشار واردشده به مفاصل دردناک را به حداقل می‌رساند. فیزیوتراپیست می‌تواند بیماران را در زمینه‌ی استفاده از وسایل کمکی مانند عصا راهنمایی کند و یک برنامه‌ی ورزش مناسب در اختیارشان قرار دهد.
۳. جراحی
در بعضی موارد، ممکن است پزشک به منظور درمان مشکلات زیر جراحی را توصیه کند:
- ترمیم مفاصل آسیب‌دیده
- اصلاح ناهنجاری‌ها
- کاهش درد
از جراحی‌هایی که معمولاً برای این بیماران انجام می‌شود، می‌توان به آرتروسکوپی ( برداشتن بافت ملتهب مفصل) و آرتروپلاستی (تعویض کامل مفصل) اشاره کرد.
۴. درمان‌های خانگی
استراتژی‌های زیر می‌توانند به بیمار در کنترل علائم آرتریت روماتوئید کمک کنند:
- استراحت، به خصوص در هنگام شعله‌ور شدن علائم
- ورزش‌هایی مانند شنا برای ارتقای وضعیت سلامت، بهبود تحرک و تقویت عضلات اطراف مفصل
- کنترل وزن که می‌تواند از وارد آمدن فشار اضافی روی مفاصل جلوگیری کند
- استفاده از کیسه‌ی آب گرم یا سرد
- مدیتیشن یا تنفس عمیق برای کاهش استرس
۵. درمان‌های مکمل
بعضی از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید از درمان‌های مکمل زیر استفاده می‌کنند، اما شواهد علمی کمی برای تأیید این کار وجود دارد:
- طب سوزنی
- کایروپراکتیک
- ماساژ
- استئوپاتی (استخوان‌درمانی)
۶. رژیم غذایی
یک رژیم غذایی متنوع و متعادل به کنترل التهابی که باعث روماتیسم می‌شود، کمک می‌کند. بیماران می‌توانند با استفاده از رژیم غذایی وزن خود را کنترل کنند تا فشار روی مفاصل کمتر شود. رژیم مدیترانه‌ای گزینه‌ی خوبی برای بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید محسوب می‌شود. این رژیم غذایی بر مصرف غذاهای ضدالتهاب زیر تمرکز دارد:
- مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه که غنی از آنتی اکسیدان هستند.
- ماهی‌های چرب مانند سالمون یا ماهی تن که سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند.
- روغن زیتون که به علت داشتن چربی غیراشباع برای سلامت قلب مفید است.
- آجیل که منبع خوب چربی‌های غیراشباع و سایر مواد مغذی است.
- غلات کامل که دارای فیبر و آنتی اکسیدان هستند و به حفظ سلامت قلب کمک می‌کنند.
- حبوبات، از جمله نخود و لوبیا، که حاوی پروتئین هستند.
افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید باید برای تقویت استخوان‌های خود از غذاهای غنی از کلسیم استفاده کنند. چون بعضی از داروهای تجویزشده برای این بیماری خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند. لبنیات کم چرب و سبزیجات با برگ سبز تیره از منابع خوب کلسیم به شمار می‌روند. با توجه به اینکه در زمان شعله‌ور شدن علائم ممکن است کم‌خونی رخ دهد و باعث خستگی شود، این بیماران باید غذاهای غنی از آهن را در رژیم غذایی خود بگنجانند، از جمله:
- انواع گوشت کم چرب
- غلات صبحانه‌ی غنی‌شده با آهن
- حبوبات
پیشگیری از روماتیسم
محققان به دنبال راهکاری برای پیشگیری از آرتریت روماتوئید هستند، اما روش خاصی برای انجام این کار وجود ندارد. می‌توان شروع آرتریت روماتوئید را به تأخیر انداخت، اما نمی‌توان از آن جلوگیری کرد. عوامل مرتبط با سبک زندگی که ممکن است در این زمینه مفید باشند، عبارتند از:
- اجتناب از سیگار یا ترک آن
- رعایت بهداشت به منظور کاهش خطر عفونت، از جمله رعایت بهداشت دهان و دندان برای پیشگیری از بیماری لثه
- پیروی از یک رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزیجات تازه که حاوی آنتی اکسیدان هستند
در حال حاضر، سیگار تنها عامل سبک زندگی است که به نظر می‌رسد با آرتریت روماتوئید ارتباط قوی داشته باشد.
کلام پایانی
روماتیسم یک بیماری خودایمنی دردناک و مزمن است که می‌تواند باعث آسیب مفاصل شود و انجام وظایف روزانه را برای فرد دشوار کند. معمولاً این بیماری مفاصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند به بروز التهاب در سراسر بدن منجر شود. هر شخصی که در دو یا چند مفصل خود دچار درد و تورم است، باید به پزشک مراجعه کند. چون درمان زودهنگام خطر بروز مشکلات جدی را کاهش می‌دهد.
منبع: medicalnewstoday
