سریال «رم»؛ حماسه‌ای که پیش از موفقیت کنسل شد
در سال ۲۰۲۳ کمتر کسی از سریال «روم» (Rome) صحبت می‌کند، اما سال ۲۰۰۵، پیش از آنکه شبکه‌های استریم آنلاین مانند نتفلیکس صنعت سرگرمی را تصاحب کنند، شبکه HBO با ساخت سریال حماسی و تاریخی «روم» تاریخ‌ساز شد و تحولی عظیم در سریال‌های تلویزیونی به وجود آورد.
در آن دوره سریال‌های تلویزیونی چه از منظر داستانی، چه از منظر ساخت حد و مرزهای خود را داشتند و توقعی که مخاطب از یک سریال تلویزیونی داشت به مراتب از توقعی که مخاطب امروزی دارد، پایین‌تر بود. اما شبکه HBO با عزم راسخ خود تلاش می‌کرد این حد و مرزها را پشت سر بگذارد. در آن زمان HBO شعاری داشت که خط مشی و بلندپروازی‌اش را در یک جمله خلاصه می‌کرد: «اینجا تلویزیون نیست، اینجا HBOاست.» شبکه پیش‌تر با سریال «سوپرانوز» (The Sopranos) به موفقیت جهانی دست پیدا کرده و ثابت کرده بود شبکه‌های کابلی اشتراکی می‌توانند فراتر از انتظارات مردم ظاهر شوند و سریال‌هایی به مخاطب ارائه دهند که با محصولات شبکه‌های عادی تلویزیون تفاوت عمده‌ای دارند.
سریال «روم» به طور ویژه‌ای بلندپروازانه بود. این سریال از نظر بودجه، مکان فیلمبرداری و مقیاس تولید با فیلم‌های بزرگ هالیوودی برابری می‌کرد و از مرزهای تلویزیون پا را فراتر می‌گذاشت. دست‌اندرکاران این پروژه بزرگ به هر دلیلی، خوب یا بد، قصد داشتند یک اثر ماندگار خلق کنند. اگرچه تلاش‌شان موفقیت‌آمیز واقع شد و به همه اهداف‌شان دست پیدا کردند، اما همین امر منجر به سقوط اجتناب‌ناپذیر «روم» شد.
سریال حماسی تاریخی HBO کار خود را با بودجه ۱۱۰ میلیون دلاری آغاز کرد. با وجود اینکه در سال‌های اخیر شاهد بودجه‌های بسیار بیشتری برای سریال‌های شبکه‌های استریم آنلاین بوده‌ایم، اما این عدد هنوز هم برای فصل اول یک سریال، زیاد محسوب می‌شود. باید توجه کرد که حتی سریال پرخرجی مانند «بازی تاج و تخت» (Game of Thrones) نیز کار خود را با بودجه ۶۰ میلیون دلاری آغاز کرد.
طبق گفته نویسنده سریال برونو هلر قرار بود فصل سوم و چهارم در مصر به وقوع بپیوندد و فصل پنجم نیز به ظهور مسیح در فلسطین بپردازد، اما او در میانه تکمیل فیلم‌نامه فصل دوم سریال بوده که از سوی شبکه خبردار می‌شود سریال قرار نیست ادامه پیدا کند.
بنابراین سریالی که در ابتدا بنا بود ۵ فصل ادامه پیدا کند، به خاطر هزینه بسیار بالای تولید در ۲ فصل به پایان رسید. داستان فصل‌های ۳ و ۴ به طور فشرده با داستان فصل ۲ ادغام شدند تا سریال آبرومندانه اما زودهنگام به پایان برسد. «روم» دو تأثیر بزرگ در تلویزیون گذاشت. ابتدا راه را برای تولید سریال‌های تلویزیونی بزرگ و حماسی باز کرد و دوم، به شبکه‌ها و تولیدکننده‌ها هشدار داد که حتی سریال‌های محبوب و خوش‌ساخت هم وقتی بیش از حد گران باشند و صرفه مالی نداشته باشند، شکست می‌خورند. درسی که ظاهراً شبکه‌های استریم آنلاین آن را فراموش کرده‌اند.
پشیمانی بی‌فایده HBO از پایان زودهنگام «روم»
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، سریال «روم» به خاطر بلندپروازی‌ها و تمایل سازندگان خود به خلق یک اثر درخشان، هزینه گزافی را روی دوش شبکه HBO گذاشت. با وجود اینکه شبکه HBO با همکاری شبکه BBC سریال را می‌ساخت، اما پروژه در اصل به شبکه آمریکایی تعلق داشت و بخش اعظم هزینه‌های آن را هم خود HBO پرداخت می‌کرد.
بنا بر گزارش‌ها پس از فروش بی‌سابقه دی‌وی‌دی‌های سریال در سراسر جهان، برخی از سران شبکه از پایان دادن زودهنگام به سریال «روم» پشیمان شده بودند. اما این پشیمانی چیزی نبود جز نوش دارو پس از مرگ سهراب. کوین مک‌کید بازیگر نقش لوسیوس ورنیوس در مصاحبه‌ای به این موضوع اشاره کرد که سران شبکه حتی اگر می‌خواستند سریال را احیا کنند، دیگر این امکان وجود نداشت. درست چند ماه پس از پایان فیلمبرداری آخرین قسمت از سریال، استودیوی محل فیلمبرداری «روم» آتش گرفت و بخش اعظم دکورهای سریال که همه چوبی بودند، از بین رفتند. بازیگران سریال نیز از قراردادهای خود رها شده بودند و به همان زودی داشتند در پروژه‌های دیگر به عنوان نقش اصلی مشغول می‌شدند. بنابراین ساختن فصل سوم «روم» به امری تقریباً غیرممکن تبدیل شده بود.
پایان جمهوری، آغاز امپراطوری
داستان سریال «روم» در دوران گذار روم باستان از جمهوری به امپراطوری به وقوع می‌پیوندد. درگیری‌های داخلی درست زمانی شروع می‌شوند که جمهوری روم با فتوحات متعدد خود به ثروت چشمگیری دست پیدا کرده و در اوج شکوه و قدرت به سر می‌برد. سریال «روم» با نگاهی دقیق و تاریخی به جنگ قدرت میان سنا و ژولیوس سزار و هم‌پیمانان او می‌پردازد. «روم» داستان تلخ دوره‌ای از تاریخ روم باستان است که همزمان تاریک و درخشان خطاب شده، دوره‌ای که پر از خون، دسیسه، غارت، خیانت و اتفاقات غیرمنتظره است.
با وجود اینکه شخصیت‌های مهم تاریخی مانند ژولیوس سزار، کلئوپاترا و مارک آنتونی از ابتدا در سریال حضور دارند، اما هیچ‌کدام آن‌ها شخصیت اصلی «روم» نیستند. داستان از دید لوسیوس ورنیوس (با بازی کوین مک کید) و تایتوس پولو (با بازی ری استیونسون) روایت می‌شود. این دو شخصیت محوری نه در جنگ قدرت نقشی دارند نه روی وقایع بزرگ داستان تأثیر خاصی می‌گذارند. لوسیوس و تایتوس دو سرباز عادی و تنها سربازانی هستند که ژولیوس سزار در نوشته‌های شخصی خود از آن‌ها نام برده. از آنجایی که جز نام آن‌ها اطلاعات زیادی از زندگی این دو شخص وجود ندارد، نویسندگان سریال در خلق شخصیت آن‌ها آزادی کامل داشته‌اند.
آنچه درباره لوسیوس و تایتوس می‌دانیم از روایت خود سزار درباره جنگ‌های گالیک نشأت گرفته. این‌طور که پیداست لوسیوس و تایتوس در جنگ‌های گالیک حضور داشته‌اند و یوزباشی‌های (کسانی که دسته‌های صد نفره را فرماندهی می‌کردند) لژیون سیزدهم بوده‌اند. سزار در نوشته‌های خود گفته: «در لژیون سیزدهم دو مرد بسیار شجاع با نام‌های لوسیوس ورنیوس و تایتوس پولو حضور داشتند، هردو یوزباشی‌هایی بودند که اکنون به رتبه‌های اول لژیون نزدیک می‌شدند. آن‌ها از مدت‌ها قبل بر سر آنکه کدام‌شان ارتقاء درجه پیدا کند، اختلاف مداوم داشتند و هر سال برای ارتقاء درجه با نهایت خصومت مبارزه می‌کنند {تا برتری خود را ثابت کنند}.» سزار پس از آنکه توصیف می‌کند چطور رقابت یوزباشی‌های مذکور به خلق صحنه‌ای افتخارآمیز در میدان نبرد ختم شد، ادامه داد: «به واقع نمی‌توان مشخص کرد کدام یک از این دو شایسته ارتقاء درجه و ترجیح به دیگری است.»
نقشی که لوسیوس و تایتوس در ساختار سریال «روم» ایفا می‌کنند، باعث تمایز سریال نسبت به بسیاری از آثار تاریخی دیگر شده. حضور و محوریت لوسیوس و تایتوس باعث شده سریال در کنار روایت تاریخ نخبگان، تاریخ جنگ‌ها و کشمکش‌های سیاسی، به تاریخ اجتماعی هم بپردازد. مخاطب با دنبال کردن خط داستانی این دو شخصیت می‌بیند چطور و چگونه کوچک‌ترین تصمیمات سرمداران روم روی زندگی مردم عادی تأثیر می‌گذارد. «روم» با به تصویر کشیدن جزئیات زندگی روزمره مردم عادی آن دوره از تاریخ روم باستان، از سوی بینندگان و منتقدان تحسین شد.
در فصل اول سریال شاهد این خواهیم بود که چطور سزار جناح سنت‌گرا و محافظه‌کار سنای روم را شکست می‌دهد و بنای امپراطوری روم را بر پا می‌کند. فصل دوم نیز به جنگی می‌پردازد که در انتهای آن اولین امپراطور روم، یعنی آگوستوس به قدرت می‌رسد و روم بالأخره از جمهوری به امپراطوری (پادشاهی مطلقه) تبدیل می‌شود.
واقع‌گرایی سریال «روم»
وقتی از روم باستان صحبت می‌کنیم عمده مردم تصور می‌کنند روم یک شهر براق و درخشان بوده که همه دیوارهایش مزین به نقوش رنگارنگ بوده‌اند و حتی یک لکه هم روی آن‌ها وجود نداشته. اما واقعیت تاریخی این شهر چیز دیگری به ما می‌گوید. سازندگان سریال از ابتدا می‌خواستند تا حد امکان از چنین تصاویری دور شوند و جامعه روم را به واقع‌گراترین شکل ممکن به تصویر بکشند. بنابراین آنچه در سریال «روم» به نمایش درآمد، بسیاری از مخاطبان را متعجب کرد.
روم باستان شهری پرجنب‌وجوش و زنده بود که هر کجای آن بازاری وجود داشت. انواع گردهمایی‌های اجتماعی و برگزاری مراسم‌های مختلف در شهر مشاهده می‌شد؛ وجب به وجب روم چیزی در جریان بود و چرخ‌های شهر هرگز متوقف نمی‌شدند. با این حال شهری مملو از جمعیت مانند روم اگر اغلب خیابان‌هایش کثیف و شلوغ نباشند، جای تعجب دارد.
جوزف بنت، طراح تولید سریال «روم» در یکی از مصاحبه‌هایی که صورت گرفت، درباره شهر روم توضیح داد. او به این موضوع اشاره کرد که در روم باستان همزمان غایت ثروت و غایت فقر در شهر وجود داشت. او این شهر را شهری شلوغ، مرطوب، بدبو و پر سر و صدا توصیف کرد و زندگی در آن را به زندگی در سوهو (بخشی از شهر لندن) تشبیه کرد.
برونو هلر نویسنده سریال در توصیف دیدگاه خود از روم باستان گفت: «روم در آن دوره تاریخی بیشتر شبیه شهرهایی مثل بمبئی یا مکزیکو سیتی بود. یک مکان کثیف، وحشی و خطرناک.» تهیه‌کننده اجرایی سریال، فرانک دولگر هم اظهارات مشابهی داشت؛ او روی زیبایی و رنگارنگ بودن روم تأکید کرد، و همچنین اشاره کرد که روم در ذهن او پر از گرافیتی‌های برهنگی و توالت‌های عمومی کثیف مانند بمبئی یا کلکته است.
با وجود تمام هزینه‌هایی که سریال «روم» متحمل شد، هیچ اثری از بازیگران مشهور و شناخته شده هالیوود در سریال دیده نمی‌شد. این مسأله به دلیل انتخاب عجیب سازندگان سریال بود. با وجود اینکه شخصیت‌های سریال متکلمان باستانی زبان لاتین به شمار می‌آیند، اما به عقیده سازندگان «روم»، بازیگران بریتانیایی بهتر از پس بازی در نقش رومی‌ها برمی‌آمدند، پس عمده بازیگران سریال را از بریتانیایی‌ها انتخاب کردند. دست‌اندرکاران سریال تصمیم گرفته بودند تا حد امکان از انتخاب بازیگران آمریکایی اجتناب کنند تا اصالت اروپایی سریال حفظ شود. البته ناگفته نماند که با وجود ناشناخته بودن بازیگران سریال در هالیوود، کسانی مثل کنث کرانهام در تئاتر بریتانیا ستاره‌های بزرگی به حساب می‌آمدند.
ناخشنودی مخاطبان ایتالیایی سریال
سریال «سوپرانوز» هم در ایالات متحده آمریکا و هم در ایتالیا به شدت محبوب و موفق شد، اما سریال بعدی شبکه HBO نتوانست نظر مخاطبان ایتالیایی خود را جذب کند. تماشاگران ایتالیایی سریال «روم» به دلایل متعدد از سریال انتقاد می‌کردند. انتقادهای آن‌ها به موضوعات متفاوتی بود، از نادرستی‌های تاریخی گرفته تا سانسور برخی صحنه‌های برهنگی (مخاطبان اروپایی نسبت به مخاطبان آمریکایی حساسیت بسیار کمتری روی این موارد دارند).
به گفته پائولا ماسینی، مدیر اجرایی استودیویی که نسخه ایتالیایی سریال را منتشر می‌کرد، مخاطبان ایتالیایی «روم» از انتخاب بازیگران اصلی سریال ناراضی بودند. پائولا ماسینی در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «بسیاری از روزنامه‌نگاران و مفسران ایتالیایی نمی‌خواهند تاریخ خود را در حالی که به دست آنگلوساکسون‌ها به تصویر کشیده شده، تماشا کنند. تماشای بازیگران بریتانیایی سریال در نقش شخصیت‌های تاریخی رومی، برای مردم ناخوشایند است و همین موضوع به مطبوعات فشار می‌آورد تا به هر نحو ممکن از «روم» ایرادهای تاریخی بیرون بکشند.»
مسیری که HBO با «روم» طی کرد به خلق «بازی تاج و تخت» ختم شد
«روم» به عنوان اولین سریال حماسی شبکه و یکی از اولین سریال‌های هنجارشکن تلویزیون، باعث شد HBO همه آزمون و خطاهایش را بکند. به گفته سازندگان سریال «روم» آن‌ها تجربه‌های بسیار مفیدی در راه تولید این سریال به دست آوردند که همه را بعدها به همکاران دیگر خود منتقل کردند، حتی برخی از عوامل کلیدی «روم» که تجربه زیادی در تولید چنین سریال‌هایی کسب کرده بودند بعدها به پروژه «بازی تاج و تخت» ورود کردند تا از تجربیات خود برای رشد سریال جدید استفاده کنند.
برونو هلر نیز تأکید داشت که با تولید این سریال آن‌ها یاد گرفتند چطور هزینه‌های تولید را تا حد امکان کاهش بدهند و همچنان یک سریال شگفت‌انگیز خلق کنند. در مجموع می‌توان گفت بدون «روم» HBO موفق نمی‌شد «بازی تاج و تخت» را با آن کیفیت تولید کند و به همان موانعی برخورد می‌کرد که در تولید «روم» با آن‌ها برخورد کرده بود.
متأسفانه سریال «روم» با بداقبالی و بی‌تجربگی مواجه شد و به نتیجه‌ای که لیاقت آن را داشت دست پیدا نکرد، اما راه را برای «بازی تاج و تخت» و بسیاری دیگر از سریال‌های تاریخی و فانتزی حماسی که بعدها ساخته شدند باز کرد. اگر طرفدار سریال‌های تاریخی یا فانتزی‌ای هستید که داستان‌های حماسی هیجان‌انگیزی روایت می‌کنند، باید بیش از هر چیزی، قدردان سریال «روم» باشید.
منبع: LOOPER
