روسیه به دنبال ساخت تراشه ۲۸ نانومتری تا سال ۲۰۳۰ است

یوسف اسفندیاری

۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ | ۰۷:۰۰ زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۳ دقیقه

روسیه برنامه‌ای راهبردی برای دستیابی به فناوری تولید داخلی تراشه های 28 نانومتری تا پایان دهه‌ی جاری میلادی تدوین کرده است. هدف اصلی این کشور کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی در صنعت حساس نیمه‌هادی‌ها به شمار می‌رود. گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که این تلاش‌ها، به‌ویژه با محوریت شرکت MCST و پردازنده‌های بومی Elbrus، بخشی از یک طرح کلان‌تر برای تقویت زیرساخت‌های فناوری روسیه در واکنش به تحریم‌های بین‌المللی شکل گرفته است.

«کنستانتین تروشکین»، یکی از مدیران ارشد شرکت MCST که مسئولیت توسعه را بر عهده دارد، چشم‌انداز روشنی از این برنامه ارائه داده است. به گفته‌ی او، انتظار می‌رود اولین مجموعه‌های تولیدی با قابلیت ساخت تراشه های 28 نانومتری روسیه بین سال‌های 2028 تا 2030 فعالیت خود را آغاز کنند. این گام مهم زمینه‌ساز معرفی پردازنده‌های سرور کاملا بومی تا سال 2031 خواهد بود و می‌تواند نقطه عطفی در استقلال فناوری روسیه ایجاد کند.

با این حال، مسیر پیش روی روسیه برای تحقق این هدف ساخت تراشه های بومی خالی از چالش‌های بزرگ نیست. در حال حاضر، توانمندی این کشور در حوزه‌ی ساخت تراشه عمدتا به نمونه‌سازی با فناوری‌های قدیمی‌تر مانند 350 نانومتری و 130 نانومتری محدود می‌شود. نکته‌ی مهم‌تر اینکه حتی تولید انبوه با همین فناوری‌های نسبتا قدیمی نیز هنوز در روسیه به مرحله‌ی اجرا نرسیده است. شرکت ZNTC، یکی دیگر از بازیگران این عرصه، موفق به توسعه‌ی ابزارهای لیتوگرافی برای فرایند 350 نانومتری شده و تلاش می‌کند تا سال 2026، فناوری 130 نانومتری را نیز آماده‌ی بهره‌برداری کند. اما برای دستیابی به فناوری‌های پیشرفته‌تر مانند 28 نانومتری، روسیه همچنان به واردات تجهیزات کلیدی، از جمله اسکنرهای لیتوگرافی دست‌دوم مدل PAS 5500 ساخت شرکت هلندی ASML، نیاز دارد.

تحولات ژئوپلیتیکی اخیر و محدودیت‌های شدید اعمال شده بر دسترسی روسیه به فناوری‌های پیشرفته، به‌ویژه پس از آغاز جنگ اوکراین، این کشور را به سمت تمرکز بیشتر بر توسعه‌ی داخلی سوق داده است. اما حتی اگر فرض کنیم خطوط تولید 28 نانومتری در موعد مقرر آماده شوند، موانع دیگری نیز وجود خواهند داشت. تامین پایدار مواد اولیه‌ی باکیفیت، تنظیم دقیق و پیچیده‌ی فرایندهای تولید و حفظ استانداردهای کیفی در سطح مطلوب، همگی چالش‌هایی جدی محسوب می‌شوند. تروشکین تاکید می‌کند که انتقال یک طراحی پردازنده‌ی پیچیده به یک کارخانه‌ی کاملا جدید، فرایندی دشوار است و نیازمند همکاری نزدیک با شرکایی خواهد بود که در زمینه‌ی شناسایی و رفع عیوب سیلیکون و کار با تجهیزات پیشرفته، تجربه‌ی کافی دارند.

یکی دیگر از موانع مهم، محدودیت در استفاده از معماری‌های پردازشی رایج جهانی است. تحریم‌ها باعث شده‌اند که شرکت‌های روسی امکان دریافت لایسنس برای استفاده از معماری‌های محبوب x86 و Arm را از دست بدهند. این وضعیت شرکت MCST را ناگزیر کرده تا تمام تمرکز خود را بر توسعه و بهینه‌سازی معماری اختصاصی Elbrus قرار دهد. معماری Elbrus که بر پایه‌ی فناوری VLIW (Very Long Instruction Word) طراحی شده، پتانسیل ارائه‌ی بهره‌وری بالاتر از سطح سیلیکون را دارد، اما نیازمند اکوسیستم نرم‌افزاری سازگار و بهینه‌سازی شده خواهد بود. مقامات امنیتی روسیه نیز به صراحت اعلام کرده‌اند که اتکا به پردازنده‌های وارداتی، یک تهدید جدی برای امنیت ملی این کشور به حساب می‌آید و توسعه‌ی جایگزین‌های بومی را یک ضرورت استراتژیک می‌دانند.

اما ساخت سخت‌افزار قدرتمند به تنهایی کافی نیست. یکی از بزرگ‌ترین گلوگاه‌ها در مسیر پیاده‌سازی گسترده‌ی پردازنده‌های Elbrus، کمبود شدید مهندسان و متخصصان نرم‌افزاری است که توانایی تطبیق و بهینه‌سازی نرم‌افزارها برای این معماری خاص را داشته باشند. «دمیتری گوسف»، از مدیران شرکت InfoTeKS، تجربه‌ی عملی خود را در این زمینه به اشتراک گذاشته است. او اشاره می‌کند که شرکت متبوعش پیشتر به دلیل همین کمبود نیروی متخصص، پروژه‌ی استفاده از پردازنده‌های Elbrus را متوقف کرده بود. گوسف معتقد است که پیش از هرگونه تلاش برای گسترش استفاده از این پردازنده‌ها در سطح وسیع، باید سرمایه‌گذاری قابل توجهی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی صورت گیرد تا زیرساخت لازم برای تربیت و پرورش نیروی انسانی متخصص و ماهر در این حوزه فراهم شود. بدون وجود اکوسیستم نرم‌افزاری قوی و جامعه‌ای از توسعه‌دهندگان ماهر، حتی بهترین سخت‌افزارهای بومی نیز نمی‌توانند پتانسیل کامل خود را به نمایش بگذارند. این چالش انسانی ممکن است حتی از چالش‌های فنی و تولیدی نیز دشوارتر باشد.