منجمان قدرتمندترین فوران الکترومغناطیسی کشف شده را مشاهده کردند
اخترشناسان به‌تازگی یک فوران پرتو گاما را مشاهده کرده‌اند که ممکن است قدرتمندترین نمونه‌ی رصد شده تا کنون باشد.
طبق نتایج منتشر شده در «استرونومرز تلگرام» (Astronomer’s Telegram) این فوران پرتو گاما، پرانرژی‌ترین نوع انفجار الکترومغناطیسی شناخته شده در جهان، اولین بار توسط تلسکوپ‌ها در روز یکشنبه ۹ اکتبر (۱۷ مهر) مشاهده شد.
پدیده‌ی فوران پرتو گاما، که در سال ۱۹۶۰ میلادی به‌طور تصادفی توسط ماهواره‌های نظامی آمریکا کشف شد، احتمالا زمانی ایجاد می‌شوند که ستارگان غول‌پیکر در انتهای عمر خود و پیش از تبدیل به سیاهچاله منفجر می‌شوند، یا زمانی که بقایای ستاره‌های ابرچگال معروف به ستاره‌های نوترونی با هم برخورد می‌کنند. این انفجارها در عرض چند ثانیه به اندازه‌ای انرژی آزاد می‌کنند که خورشید در طول عمر ۱۰ میلیارد ساله‌اش ساطع می‌کند.
فلاش قدرتمند شناسایی شده در روز یکشنبه، قوی ترین فلاشی بود که تا کنون مشاهده شده است و ۱۸ ترا الکترون ولت انرژی آزاد کرد. دانشمندان هنوز در حال تجزیه‌وتحلیل اندازه‌گیری‌ها هستند، اما اگر یافته‌ها تأیید شود، این نخستین فوران پرتو گاما کشف شده خواهد بود که بیش از ۱۰ ترا الکترون ولت انرژی دارد.
در ابتدا قدرت این فلاش کیهانی ستاره‌شناسان را گیج کرد. آن‌ها فکر کردند که باید توسط یک منبع نسبتا نزدیک تولید شده باشد. همچنین معتقد بودند که انرژی به جای پرتوهای گاما از پرتوهای ایکس می‌آید. تجزیه‌وتحلیل‌های بعدی سیگنال تأیید کرد که این شواهد از منبعی در فاصله‌ی ۲.۴ میلیارد سال نوری از ما رسیده است. در حالی که این فاصله دقیقا نزدیک محسوب نمی‌شود اما این فوران پرتو گاما همچنان نزدیک‌ترین مورد رصد شده تا کنون است.
این انفجار پرتو گاما در فاصله‌ای امن از زمین قرار داشت اما اما یک فوران پرتو گاما بسیار نزدیک‌تر، برای سیاره‌ی ما فاجعه‌بار خواهد بود. چنین پرتو پرانرژی و ناگهانی در فاصله‌ی هزاران سال نوری از زمین، کاملا لایه‌ی ازون را نابود می‌کند و احتمالا باعث انقراض دسته‌جمعی می‌شود. در واقع دانشمندان فکر می‌کنند یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای انقراض دسته‌جمعی در تاریخ زمین که به نام «انقراض اردویسین» (Ordovician Extinction) معروف است، حدود ۴۵۰ میلیون سال پیش ممکن است توسط چنین انفجاری رخ داده باشد.
از سویی اگرچه این رویداد تازه‌ی فوران پرتو گاما با نام GRB221009A همچنان ۲۰ برابر نزدیک‌تر از یک رویداد معمول فوران پرتو گاما است اما هنوز به اندازه‌ای دور است که می‌تواند بیشتر از ایجاد نگرانی، هیجان‌انگیز باشد.
همان‌طور که «جما اندرسون» (Gemma Anderson) ستاره‌شناس دانشگاه کرتین استرالیا اشاره کرد: «این واقعا یک رویداد بسیار هیجان‌انگیز است! این رویداد بسیار نزدیک اما همچنین بسیار پرانرژی است که باعث می‌شود طیف رادیویی، نوری، پرتو ایکس و گاما تولید شده، بسیار درخشان و مشاهده‌ی آن آسان باشد.»
او افزود: «می‌توانیم این فوران پرتو گاما را هم‌زمان که ابتدا روشن و سپس محو می‌شود، با تعداد زیادی تلسکوپ بزرگ و کوچک در سراسر جهان مطالعه کنیم و مجموعه‌ی بسیار جامعی از داده‌ها را به‌دست آوریم.»
فوران‌های پرتو گاما در دو نوع وجود دارند. فوران‌ها کوتاه پرتو گاما نادرتر هستند و بیشتر از دو ثانیه طول نمی‌کشند. این فوران‌ها حدود ۳۰ درصد از این رویدادها را تشکیل می‌دهند و دانشمندان معتقدند که در اثر برخورد ستاره‌های نوترونی ایجاد می‌شوند.
نوع دیگر، انفجارهای طولانی پرتو گاما هستند که می‌توانند تا چند دقیقه طول بکشند و احتمالا توسط فرانواخترها (هایپرنوا)، انفجارهای ستاره‌ای که ۱۰۰ برابر درخشان‌تر از ابرنواخترها هستند، ایجاد می‌شوند که در آن ستارگان پرجرم پس از اتمام سوخت هیدروژن هسته‌ی خود، می‌میرند.
- رویداد نزدیک فوران پرتو گاما رفتار غیرمنتظره‌ای از خود نشان می‌دهد
- سونامی کیهانی؛ پرانرژی‌ترین جریان مشاهده شده در جهان
ستاره‌شناسان عمدتا درخشش پس از این انفجارها را می‌بینند که ناشی از الکترون‌هایی است که توسط انفجار انرژی می‌گیرند. به‌نظر می‌رسد GRB221009A یک انفجار طولانی پرتو گاما باشد، اما ستاره‌شناسان هنوز نمی‌دانند که چه چیزی آن را ایجاد کرده است.
اندرسون در این زمینه به ScienceAlert گفت: «هنوز برای گفتن دلیل خیلی زود است. نور یک ابرنواختر زیربنایی روزها طول می‌کشد تا روشن شود. با این حال، با توجه به مدت طولانی وجود این انفجار پرتو گاما، ممکن است نوع بسیار قدرتمندی از ابرنواختر باشد.
اکنون تلسکوپ‌ها در سراسر زمین و در فضا به سمت کهکشانی غبارآلود که این فلاش قدرتمند از آن سرچشمه گرفته است، نشانه گرفته‌اند. دانشمندان با کمک این مجموعه ابزارها می‌کوشند نور تولید شده توسط انفجار را در طول موج‌های بیشتری مشاهده کنند تا کامل‌ترین تصویر را از منبع آن به‌دست آورند.
اندرسون در این‌باره خاطرنشان کرد: «وقتی با نوعی از انفجارهای کیهانی روبه‌رو هستید که بقایای ستاره‌ای را با سرعتی نزدیک به نور از خود دور می‌کنند و یک سیاهچاله را پشت سر می‌گذارند، در حقیقت مشغول تماشای فیزیک محیط‌های شدید هستید که بازآفرینی روی زمین غیرممکن است. ما هنوز این فرآیند را به‌طور کامل درک نکرده‌ایم و اکنون وقوع چنین انفجاری در فاصله‌ی نسبتا نزدیک به این معنی است که می‌توانیم داده‌هایی با کیفیت بسیار بالا را برای مطالعه و درک چگونگی وقوع این فوران‌ها جمع‌آوری کنیم.»
عکس کاور: طرحی گرافیکی از یک فوران پرتو گاما
Credit: NASA, ESA and M. Kornmesser
منبع: Space
