۲۰ سالگی اسپیس اکس؛ از آستانه‌ی ورشکستگی تا پرچمداری سفرهای فضایی

ما خوش شانسیم که در دوران ایلان ماسک زندگی می‌کنیم. نابغه‌ی دیوانه‌ای که مرزی برای محدودیت نمی‌شناسند و‌ ایده‌های بلندپروازنه‌اش را یکی پس از دیگری عملی می‌کند. تا همین دو دهه‌ی پیش اگر می‌گفتید که چند سال دیگر راکتی قدرتمند و چندبار مصرف هر ماه چند محموله به فضا می‌برد، نگاهی عاقل اندر سفیه به شما می‌انداختند اما ایلان ماسک با اسپیس اکس همه چیز را دگرگون کرد.

این شرکت فضایی که عمرش به یک سوم ناسا و آژانس فضایی دیگر کشورها نمی‌رسد، تنها در ۲ دهه با تولید راکت‌های فضایی چند بار مصرف پرواز‌های فضایی را ارزان‌تر و آسان‌تر ساخته است. اسپیس اکس نه تنها ایده اینترنت ماهواره‌ای فراگیر را عملی کرد و وابستگی آمریکا به روسیه را در صنعت فضانوردی پس از سال‌ها از بین برد، بلکه مسیر پرواز‌های توریستی به مدار زمین را هموار ساخت و تنها یک گام با ساخت راکت استارشیپ برای پرواز به مریخ فاصله دارد.

اسپیس اکس چند روز قبل ۲۰ سالگی خود را جشن گرفت. در ادامه‌ی مطلب نگاهی به تاریخچه‌ی این شرکت و مهمترین دستاورد‌های آن خواهیم داشت.

تولد اسپیس اکس

ایلان ماسک از همان کودکی به فناوری، کامپیوتر و ریاضی علاقه داشت و قبل از اینکه سنش دو رقمی شود، اولین برنامه‌ی کامپیوتری زندگی‌اش را نوشته بود. آنطور که برادرش کیمبال می‌گوید، ماسک از کودکی به حل مسأله عادت داشت و باید همیشه سرش را با چیزی گرم می‌کرد. رفته رفته این مسائل دشوار و دشوارتر می‌شدند.

این علاقه ذاتی در کنار تحصیل در رشته‌های اقتصاد و فیزیک زیربنای مستحکمی را برای مهارت حل مسائل در ماسک به وجود آورده بود. ماسک در ادامه تحصیل در استنفورد را ر‌ها کرد تا ایده‌های خود را در کسب و کار دنبال کند.

واقعیتی که نمی‌توان کتمان کرد این است که ایده‌های او چند سال از زمان جلوتر بودند. مثلاً اولین سرمایه‌گذاری ماسک در سال ۱۹۹۵ یک دایرکتوری و نقشه آنلاین به نام Zip2 بود که تازه ۲ دهه‌ی بعد و با فراگیر شدن گوشی‌های آنلاین مشخص شد چقدر کاربردی و پرسود است. این شرکت چند سال بعد به قیمت ۳۰۰ میلیون دلار فروخته شد.

دومین ماجراجویی ماسک تأسیس یکی از اولین شرکت‌های خدمات مالی آنلاین به نام X.com بود که بعداً پی‌پال نام گرفت و با قیمت  ۱.۵ میلیارد دلار در یکی از بزرگترین دادوستد‌ها به eBay فروخته شد. عایدی ماسک از این معامله ۱۶۰ میلیون دلار بود که به او اجازه داد بزرگترین آروزیش یعنی راه‌اندازی شرکتی فضایی را عملی کند و همینجا بود که اسپیس اکس متولد شد.

نجات اسپیس اکس از ورشکستگی توسط ناسا

ماسک در ابتدای راه برای انجام پرتاب‌های فضایی تصمیم به خرید یک موشک بالستیک روسی گرفت اما دشوار بودن همکاری با روس‌ها و گران بودن موشک او را از اینکار منصرف کرد. ماسک حالا می‌دانست که وارد چه بازی خطرناکی شده و صنعت هوافضا تا چه حد پرریسک است.

همین باعث شد از قبول سرمایه‌گذاری دوستانش خودداری کند چرا که حتی سرمایه خودش را هم از دست رفته می‌دید. در هر صورت ماسک چاره‌ای جز ادامه کار نداشت و با استخدام چند متخصص اولین موشک خود را با نام فالکون ۱ تولید کردند. این راکت هزینه‌ی ۱۰۰ میلیون دلاری روی دست ماسک گذاشته بود اما با ۳ شکست متوالی در پرتاب‌های اولیه اسپیس اکس را در آستانه‌ی ورشکستگی کامل قرار داد.

آنطور که «اریک برگر» در کتابش نوشته ماسک در این دوران دائماً کابوس می‌دید و با فریاد از خواب می‌پرید اما دو روز مانده به کریسمس ۲۰۰۸ ناسا به داد اسپیس اکس رسید. این آژانس فضایی قراردادی ۱.۶ میلیارد دلاری را برای تأمین تدارکات ایستگاه فضایی با اسپیس اکس منعقد کرد که خون تازه‌ای را به رگ‌های شرکت تزریق کرد. در همان دوران چهارمین پرتاب فالکون ۱ با موفقیت همراه شد؛ پرتابی که به گفته ماسک اگر شکست می‌خورد، اسپیس اکس هم به پایان راه می‌رسید.

پرواز به اوج موفقیت‌ها با فالکون ۹

پس از موفقیت نسل اول راکت متخصصان اسپیس اکس سراغ نسخه جدید و به مراتب قدرتمندتر فالکون ۹ رفتند. این راکت اولین بار در ۴ ژوئن ۲۰۱۰ راهی مدار زمین شد و ماکتی از کپسول محموله دراگون را هم با خود به فضا برد.

دومین ماموریت فالکون ۹ طی برنامه COTS ناسا با ارسال کپسول دراگون به فضا همراه شد. در این پرتاب کپسول حدود ۳ ساعت به دور زمین گردش کرد و سپس در فاصله ۸۰۰ کیلومتری سواحل کالیفرنیا به درون اقیانوس آرام سقوط کرد.
دسامبر همان سال اسپیس اکس توانست پس از پرتاب کپسول را هم با موفقیت فرود آورد و به اولین شرکت خصوصی تبدیل شد که توانسته فضاپیمایی را پس از پرتاب به مدار، با موفقیت دوباره روی زمین فرود بیاورد.

هرچند اسپیس اکس پس از آن چند پرتاب ناموفق داشت اما در سال ۲۰۱۲ توانست به دستاورد بزرگ دیگری نائل شود. این شرکت با فالکون ۹ محموله‌ای را به ایستگاه فضایی پرتاب کرد. دو روز بعد کپسول با موفقیت به ایستگاه فضایی متصل شده و محموله را به فضانوردان تحویل داد. کپسول دراگون پس از یک هفته از انجام ماموریت به سوی زمین برگشت و در اقیانوس آرام فرود آمد.

اولین فرود موفق راکت پس از پرتاب

هدف اصلی اسپیس اکس بازگرداندن راکت حامل فضاپیما پس از پرتاب بود و سرانجام در دسامبر ۲۰۱۵ به آن دست پیدا کرد. این شرکت حالا از قوی‌ترین نسخه‌ی راکت ۹ با عنوان «فول تراست» استفاده می‌کرد که ۱۱ ماهواره ارتباطی را به مدار زمین برده بود.

مرحله‌ی نخست این راکت پس از انجام ماموریت طی فرودی کنترل شده به صورت عمودی در پایگاه فضایی کیپ کاناورال به زمین نشست تا نقطه عطفی در تاریخ صنعت فضانوردی رقم بخورد. حالا دیگر نام اسپیس اکس به سر زبان‌ها افتاده بود.

کمتر از یک سال بعد و در آپریل ۲۰۱۶ اولین فرود موفق روی شناور رباتیک «البته هنوز هم عاشقت هستم» در اقیانوس اطلس رقم خورد تا شاهد صحنه‌ای جذاب و نفسگیر باشیم. اسپیس اکس از آن زمان در مواردی که موشک سوخت کافی برای فرود در خشکی ندارد، با استفاده از شناور‌های رباتیک آنرا در نزدیکترین فاصله ممکن در اقیانوس فرود می‌آورد.

اولین پرتاب با استفاده از راکت کارکرده

اسپیس اکس در مارس ۲۰۱۷ برای اولین بار با استفاده از راکتی که قبلاً به فضا پرتاب شده بود، یک ماهواره مخابراتی را به مدار زمین ارسال کرد. این نقطه عطف بسیار مهمی برای ایلان ماسک بود و به همه منتقدان ثابت کرد که ایده استفاده از راکت‌های چندبار مصرف برای کاهش هزینه سفر‌های فضایی عملی است.

اسپیس اکس طی این ماموریت نه تنها مرحله‌ی اول راکت را دوباره فرود آورد بلکه برای نخستین بار دماغه‌ی مخروطی را هم با موفقیت بازیابی کرد. این قطعه‌ی حیاتی از آلیاژ‌های گران‌قیمت ساخته شده و بازیابی موفق آن حدود ۶ میلیون دلار به سود اسپیس اکس تمام می‌شود.

توسعه فالکون هوی و پرتاب خودروی رودستر به فضا

فالکون ۹ آغاز موفقیت‌های پیاپی اسپیس اکس بود اما این شرکت برای ارسال محموله‌های سنگین‌تر به فواصل دورتر از سیاره‌ی زمین به نمونه‌ای قوی‌تر نیاز داشت که حاصل آن تولید فالکون هوی بود. این راکت از اتصال ۳ راکت مرحله‌ی اول و یک مرحله‌ی دوم فالکون ۹ به هم تشکیل شده و برای اولین بار در فوریه ۲۰۱۸ آدمکی به نام استارمن را همراه با یک خودروی تسلا رودستر به فضا برد.

این آدمک و خودرو احتمالاً چندین میلیون سال در فضا سرگردان خواهند بود و در نهایت به زمین یا سیاره زهره برخورد خواهند کرد. طی این ماموریت دو راکت مرحله‌ی اول به سلامت روی زمین فرود آمدند اما بخش میانی هنگام فرود روی شناور به درون اقیانوس سقوط کرد.

یک سال بعد و در آپریل ۲۰۱۹ فالکون هوی پس از نخستین پرتاب عملیاتی خود ماهواره عرب‌ست را به فضا برد و اینبار هر سه موشک با موفقیت در دریا و خشکی بازیابی شدند.

نخستین پرواز سرنشین‌دار

یکی از بزرگترین دستاورد‌های اسپیس اکس که سر و صدای زیادی هم به پا کرد، ارسال دو فضانورد به نام‌های «باب بنکن» و «داگلاس هارلی» به ایستگاه فضایی بین‌المللی بود.

اسپیس اکس از چند سال قبل برای انجام ماموریت‌های سرنشین دارد توسعه‌ی نسخه‌ی اصلاح شد‌ه‌ای از کپسول دراگون به نام کرو دراگون را کلید ‌زده بود که قابلیت حمل ۷ سرنشین به مدار زمین را داشت و از این نظر نسبت به سایوز در سطحی بالاتر قرار می‌گرفت.

نخستین ماموریت سرنشین این شرکت در ۳۰ می‌۲۰۲۰ با استفاده از این کپسول و بوستر قدرتمند  فالکون صورت گرفت و کپسول کرو دراگون با کمک چتر نجات در اقیانوس فرود آمد.

با انجام موفق این ماموریت اسپیس اکس به اولین شرکت خصوصی دنیا تبدیل شد که ماموریت سرنشین‌دار فضایی انجام داده؛ مهمتر از آن اما محبوبیت بالایی بود که بین شهروندان آمریکا برای خود دست و پا کرد چرا که به وابستگی آمریکا به کپسول فضایی سایوز روس‌ها پس از ۹ سال پایان داد.

اولین پرواز عملیاتی سرنشین‌دار برای ناسا

پس از موفقیت در اولین پرواز حالا نوبت به پرتاب‌های سرنشین دار عملیاتی بود. نخسیتن مورد از این پرتاب‌ها در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۵ با ارسال سه فضانورد آمریکایی و یک فضانورد ژاپنی به‌ایستگاه فضایی صورت گرفت.

مرحله‌ی دوم این ماموریت ۶ ماه بعد و با برگشت صحیح و سالم هر ۴ فضانورد تکمیل شد تا نام اسپیس اکس به عنوان بازیگری اصلی در زمینه‌ی پرتاب‌های فضایی سرنشین دار ثبت شود.

نخستین فرود موفق فضاپیمای استارشیپ

مهمترین پروژه‌ی اسپیس اکس در حال حاضر توسعه فضاپیمای استارشیپ است که قرار است انسان را به کره ماه و سیاره مریخ ببرد. این سامانه که شامل لانچر و فضاپیما است، پس از فتح سیاره همسایه، کاوش در اعماق فضا را ممکن سازد.  تمامی اجزاء این سامانه قابلیت استفاده مجدد را خواهند داشت که باعث صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌ها خواهد شد. موشک قدرتمند سوپرهوی مرحله‌ی اول این سامانه فضایی است و پس از انتقال فضاپیمای استارشیپ به مدار زمین از آن جدا شده و به زمین باز می‌گردد.

اسپیس اکس در می ‌۲۰۲۱ پس از بار‌ها تست ناموفق و انفجار، توانست فضاپیما را در یک تست زیرمداری تا ارتفاع ۱۲ کیلومتری پرتاب کرده و سالم فرود آورد. ساخت سکوی نهایی پرتاب استارشیپ در پایگاه فضایی کیپ کاناورال کلید خورده و همین روز‌ها احتمالاً شاهد اولین پرواز مداری آزمایشی استارشیپ SN20 خواهیم بود که جهش بسیار بزرگی در فضانوردی خواهد بود.

ناسا سال گذشته قراردادی با هزینه هنگفت ۲.۹ میلیارد دلاری را برای توسعه سامانه فرود فضانوردان در ماه با اسپیس اکس امضا کرد که بخش مهمی از پروژه‌ی عظیم آرتمیس برای بازگشت به کره ماه است. به گفته ایلان ماسک فضاپیمای استارشیپ می‌تواند در هر سفر بیش از صد نفر را به سیاره مریخ اعزام کند. او چند روز پیش در توییترش پیش‌بینی کرده بود که نخستین سفر سرنشین دار به مریخ با این فضاپیما در سال ۲۰۲۹ عملی خواهد شد.

ارسال ۴ گردشگر فضایی به مدار زمین

یکی از مهمترین اهداف ماسک از توسعه راکت‌های چندبار مصرف کاهش هزینه‌ی سفر فضایی برای کسانی است که آروزی چنین سفر‌هایی را دارند. این شرکت در سپتامبر ۲۰۲۱ برای اولین بار یک کارآفرین میلیاردر به نام «جرد ایزاک‌من» و ۳ نفر دیگر را برای گردش راهی فضا کرد. این ۴ نفر پس از سه روز گردش به دور زمین در کپسول کرو دراگون به زمین برگشتند. اسپیس اکس قرارد‌ادهای پر پولی را برای سفر‌های فضایی امضا کرده که اولین آن‌ها دو هفته‌ی دیگر انجام خواهد شد.

پروژه‌ی استارلینک

پروژه‌ی اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را دیگر این روز‌ها همه می‌شناسند اما زمانی که ماسک دو دهه قبل از آن صحبت می‌کرد، کمتر کسی تصور می‌کرد که عملی باشد. این پروژه‌ی عظیم که تا حد زیادی مدیون پرواز‌های ارزان‌قیمت با راکت‌های چند بار مصرف فالکون ۹ است، اینترنت پر سرعت ماهواره‌ای را به شکل بی‌سیم در اختیار تمام مردم دنیا حتی در محروم‌ترین و دورأفتاده‌ترین مناطق قرار خواهد داد.

پروژه‌ی استارلینک که تحت مالکیت اسپیس اکس قرار دارد، در می‌۲۰۱۹ و با پرتاب نخستین ماهواره‌ها به مدار زمین کلید خورد. استارلینک در نهایت قرار است شامل ۳۰ هزار ماهواره در اطراف زمین باشد که تا کنون ۲ هزار مورد از آن‌ها در مدار قرار گرفته‌اند. هزینه اشتراک اینترنت ایلان ماسک ماهانه ۹۹ دلار است و سرعت دانلود آن در ۱۵ کشور از ۱۰۰ مگابیت در ثانیه فراتر رفته است.

تأسیس شهر فضایی

ایلان ماسک در توییتر از تصمیمش برای تأسیس شهری جدید به نام «استاربیس» یا پایگاه ستاره‌ای خبر داده که منطقه بوکاچیکا و نواحی اطرافش را در برمی‌گیرد. مدت زیادی از این توییت نگذشته بود که تابلو‌هایی با این نام در اماکن مربوط به اسپیس اکس نصب شدند.

این شهر فضایی احتمالاً شامل خانه‌هایی برای اسکان کارکنان اسپیس اکس، اماکن رفاهی و نمایشگاه‌هایی است که بازدیدکنندگان زیادی را به آنجا خواهد کشاند.

دومین شرکت خصوصی ارزشمند آمریکا

اسپیس اکس که در سال ۲۰۰۸ تا آستانه ورشکستگی پیش رفت، حالا با ارزشی بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار، دومین کمپانی خصوصی ارزشمند در آمریکا است.

این شرکت در دهه اول فعالیتش تنها موفق به جذب یک میلیارد دلار سرمایه شده بود اما تنها در سال ۲۰۱۵ و در پی موفقیت راکت فالکون ۹ توانست با واگذاری ۸ درصد از سهامش یک میلیارد دلار سرمایه از گوگل و شرکت‌های دیگر دریافت کند.

اسپیس اکس در سال میلادی گذشته نیز حدود ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه جذب کرد و در اکتبر امسال با رشد خیره‌کننده ۳۳ درصدی ارزش آن به ۱۰۰ میلیارد دلار رسید. بسیاری از کارشناسان بر این باورند پروژه‌ی استارشیپ چنان اهمیتی دارد که در صورت موفقیت دستاورد‌های قبلی ایلان ماسک در برابر آن کم اهمیت به نظر می‌رسد و ارزش اسپیس اکس سر به فلک خواهد کشید.