اثر سیاهچاله‌ای بیت کوین؛ چطور ارز دیجیتال تورم را در نطفه خفه می‌کند؟
ایتالیایی‌ها افسانه‌ای عامیانه دارند که بر اساس آن شوالیه‌ای با در اختیار گرفتن شیشه عمر یک غول او را برای خدمت به مملکتش به خدمت گرفت. تا زمانی که شیشه‌ی عمر غول در دست شوالیه بود همه چیز خوب پیش می‌رفت و غول به آبادانی روستا کمک می‌کرد. اما روزی که شیشه‌ی عمر گم شد، غول روستا را به نابودی کشید و همه را از آنجا فراری داد.
این مثالی است که اقتصاددان‌ها برای نشان دادن کارکرد تورم به کار می‌برند. تا زمانی که غول یا همان تورم در کنترل بود، کسب و کارها رونق داشت اما روزی که از کنترل رها شد همه چیز رو به ویرانی گذاشت.
البته آشنایی ما ایرانی‌ها با تورم، بیش از آن است که نیازی به مثال داشته باشیم. ما به‌خوبی می‌دانیم که تورم مثل یک مالیات پنهان چطور دارایی‌ها و ثروت ارزشمند را می‌بلعد و قدرت خریدمان را به‌شدت کاهش می‌دهد.
یکی از علل تورم تزریق نقدینگی بیش از حد به اقتصاد کشور است؛ همان کاری که در دوران شیوع کرونا در سراسر دنیا به‌شدت شاهدش بودیم. البته با وجود تزریق نقدینگی گسترده تورم آن‌قدرها که انتظار می‌رفت در کشورهای مختلف بالا نرفت. اصلی‌ترین دلیل مهار تورم افسارگسیخته، بیت کوین بود که در ادامه چگونگی آن را شرح می‌دهیم.
تورم و ابر تورم چیست؟
تعریف ساده‌ی تورم، نیاز به پرداخت پول بیشتر برای کالای مشابه است. اگر افزایش قیمت در یک ماه بیش از ۵۰ درصد باشد، آنگاه با اَبَر تورم مواجه می‌شویم. ابر تورم گاهی به حدی شدید می‌شود که گرانی به صورت لحظه‌ای چند برابر می‌شود.
ایران در سال‌های اخیر همیشه با چالش تورم مواجه بوده اما ابر تورم به آن شکل که زیمباوه و ونزوئلا را به ورطه ورشکستگی کشید، به خود ندیده است. شاید سطح قیمت‌ها در ایران در چند سال گذشته ۱۰ برابر شده باشد اما این میزان برای ونزوئلا ۵۳۰ هزار برابر است.
کودکان آلمانی در حال بازی با اسکناس در طول تورم شدید دهه ۱۹۲۰
ما تورم ۵۰ درصدی را با پوست و استخوان تجربه کرده‌ایم اما زیمبابوه نرخ تورم ماهانه حدود ۸۰ میلیارد درصدی را هم به خود دیده است. برای درک بهتر این عدد کافی است بدانید مردم این کشور زمانی با یک دلار زیمبابوه یک نان می‌خریدند اما تنها در یکی دو سال قیمت هر نان به ۱۰۰ تریلیون دلار زیمبابوه رسید.
یا ونزوئلا که زمانی به کویت آمریکای جنوبی مشهور بود، با تورمی مهلک دست و پنجه نرم می‌کند که اقتصادش را از هم فروپاشیده است. ابر تورم این کشور که ناشی از پول پاشی و تزریق بی‌رویه‌ی نقدینگی است، باعث شد ارزش بولیوار از ۵۰ سنت به چهار میلیارد بولیوار در مقابل یک دلار کاهش یابد. بر اثر این ابرتورم بیش از ۱۰ درصد جمعیت کشور به سایر کشورها پناهنده و آواره شدند.
کاهش قدرت خرید مردم بر اثر افزایش تورم باعث می‌شود کالاهای کمتری خریداری کنند. در نتیجه کسب و کارها هم با کاهش درآمد مواجه می‌شوند و برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها اولین گزینه روی میز آن‌ها تعدیل کارکنان است. بنابراین فرصت‌های شغلی هم کاهش پیدا می‌کند و معدود استخدام‌ها به کسانی می‌رسد که حاضر به کار با کمترین دستمزد هستند.
تزریق نقدینگی بی‌رویه در کشورهای جهان اول تا سال‌های قبل به‌ندرت رخ داده اما شیوع کرونا باعث شد این کشورها هم برای به گردش در آوردن چرخ اقتصاد ناچار به تزریق نقدینگی شوند. در واقع کاهش نرخ بهره، افزایش پایه درآمد همگانی و تزریق نقدینگی از طریق تسهیل کمی (Quantitative Easing) سه راهکاری است که کشورهای مختلف برای مقابله با اثرات شیوع کرونا بر اقتصاد در پیش گرفتند.
دولت آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان بیش از هر کشور دیگری به ابزار تسهیل کمی متوصل شد. تنها طی یک سال ترازنامه‌ی فدرال رزرو بیش از ۶۰ درصد افزایش پیدا کرد. به عبارت ساده‌تر به‌اندازه‌ی ۴۰ درصد از کل دلاری که تاکنون وجود داشته، به ذخایر فدرال رزرو افزوده شده است.
همان‌طور که در نمودار زیر می‌بینید ارزش بسته‌های حمایتی دولت آمریکا ۱٫۹ تریلیون دلار است که از کل دلارهای چاپ شده در سال ۲۰۲۰ بیشتر است. اتحادیه اروپا، بریتانیا و کشورهای دیگر هم همین مسیر را در پیش گرفتند.
سؤال اینجاست چرا مثل رکورد اقتصادی سال ۲۰۰۸ شاهد افزایش تورم در این کشورها نیستیم؟ جواب را باید در ویژگی‌های منحصربهفرد بیت‌کوین جست‌وجو کرد که مثل یک سیاهچاله تورم را در خود بلعیده است.
بیت کوین، طلای عصر جدید
به صورت سنتی خرید طلا به‌عنوان یک دارایی کمیاب، اولین راهی بود که افراد برای گریز از تورم انتخاب می‌کردند. این مسأله تا سال ۲۰۰۹ و زمان ظهور بیت‌کوین پابرجا بود اما این ارز دیجیتال ویژگی‌هایی چند برابر بهتر از طلا داشت که سرمایه‌گذاران را به سمت خود می‌کشید.
بیت کوین تنها ۲۱ میلیون واحد دارد که حدود ۱٫۵ میلیون آن هم برای همیشه گم شده است. از ۱۹٫۵ میلیون بیت‌کوین باقیمانده ۱۸٫۶ میلیون واحد استخراج شده و ماین سکه‌های دیگر هم تا سال ۲۱۴۰ طول خواهد کشید.
رابطه‌ی معکوس بین نرخ عرضه و موجودی بیت کوین
دیگر ویژگی خاص بیت‌کوین که آن را از دارایی‌های دیگر متمایز می‌کند، چرخه‌ی ۴ ساله‌ی هاوینگ است. طی این چرخه نرخ استخراج بیت‌کوین‌های جدید هر ۴ سال یک‌بار به نصف کاهش پیدا کرده و سخت‌تر می‌شود.
در نتیجه‌ی هاوینگ‌های قبلی در سال‌های ۲۰۱۲، ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰، تقاضا همچنان ثابت ماند؛ اما با کاهش عرضه، قیمت به شکل چشمگیری بالاتر رفت. این یکی از تمایزهای اساسی بیت کوین با دلار است. این ارز دیجیتال روز به روز کمیاب‌تر می‌شود اما عرضه‌ی دلار پیوسته روز به افزایش است.
۳ فاکتور تشدید کننده‌ی اثر سیاهچاله‌ای بیت کوین
اثر سیاهچاله‌ی بیت‌کوین در برابر تورم مدیون ۳ مفهوم اساسی است که در دنیای رمزارزها شاهدش هستیم. این عوامل به شرح زیر هستند؛
- نظریه هجوم سوداگرانه علیه ارز ملی – گرفتن وام ارزی بیشتر برای خرید بیت‌کوین
- نظریه نرخ بهره بدون ریسک (RFR) – مقدار سودی که از سرمایه‌گذاری در دارایی‌های بدون ریسک به دست می‌آید
- وام‌دهی با وثیقه گذاری مازاد – از پایه‌های وام‌دهی در دنیای ارزهای دیجیتال که نیاز به واسطه را از بین می‌برد
در ادامه این ۳ فاکتور و چگونگی مقابله‌ی آن‌ها با تورم ناشی از تزریق نقدینگی را بررسی خواهیم کرد.
هجوم سوداگرانه علیه ارز رایج
این تئوری به معنی دریافت وام در قالب ارزهای ملی مثل ریال و دلار برای خرید بیشتر بیت‌کوین است. همان‌طور که نشان دادیم ارزش بیت کوین به مرور زمان بیشتر می‌شود اما ارزش دلار کاهش پیدا می‌کند.
تصور کنید اگر ده سال پیش ۱۰ میلیون وام تومان گرفته بودید و با آن بیت‌کوین می‌خریدید، حالا چقدر سود کرده بودید؟ همین روند درباره‌ی هجوم سوداگرانه علیه دلار هم صادق است.
یکی از شرکت‌هایی که با پیش‌بینی سودآور بودن این روش اقدام به اخذ وام و خرید بیت‌کوین کرد میکرواستراتژی بود. این شرکت پارسال ۶۵۰ میلیون دلار اوراق بدهی با نرخ سود زیر یک درصد منتشر کرد تا سرمایه لازم برای خرید بیت کوین را به دست آورد.
میکرو استراتژی آن زمان بیت کوین را با قیمت حدود ۲۳ هزار دلار خرید و همان‌طور که می‌دانید قیمت الان به ۶۳ هزار دلار رسیده که به معنی سود ۱٫۲ میلیارد دلاری میکرواستراژی است.
شرکت‌ها و افراد بسیار دیگری هم در سراسر دنیا از جمله ایران با در پیش گرفتن این مسیر میلیاردها دلار نقدینگی را به سمت بازار رمزارز هدایت کردند که به پیش گیری از اوج گرفتن تورم کمک بسیاری کرد.
اگر دلار آمریکا هم در آستانه غیر‌قابل کنترلی از تورم باشد، ممکن است فدرال رزرو اقدامی شبیه شرکت میکرواستراتژی انجام داده و با چاپ دلار بیشتر بیت کوین را به تزارنامه خود اضافه کند.
نرخ بهره بدون ریسک و وام‌دهی با وثیقه‌گذاری مازاد
علاوه بر اخذ وام‌های دلاری برای خرید بیت کوین، وام گرفتن با سپرده‌گذاری بیت کوین دیگر عاملی است که با تورم مقابله می‌کند. این پدیده ناشی از تفاوت اساسی در دنیای ارزهای دیجیتال با بانکداری سنتی است.
در این بازار هیچ واسطه‌ای وجود ندارد و دو طرف باید راهی برای اطمینان از بازپرداخت وام داشته باشند. راهکار اصلی برای این حل این مشکل استفاده از روش وام‌دهی با وثیقه گذاری مازاد (Over-Collateralization) است.
وام‌دهی با وثیقه‌گذاری مازاد معمولا تنها در برابر رمزارزهای معتبر مثل بیت‌کوین و اتر انجام می‌شود و هدف از آن پوشش ریسک ناشی از تغییرات قیمتی گسترده ارز دیجیتال است. برای مثال صرافی از کاربر می‌خواهد در برابر وام گرفتن ۱۰ هزار دلار، معادل ۲۰ هزار دلار بیت کوین وثیقه بگذارد تا در صورت سقوط ۵۰ درصدی قیمت بین کوین صرافی ضرر نکند.
در این روش تا زمانی که ارزش وثیقه از ارزش وام کمتر نشده، نیازی به بازپرداخت وام وجود ندارد اما به محض برابری ارزش این دو، وثیقه به نفع سیستم مصادره یا به اصطلاح لیکویید می‌شود.
این فرایند باعث می‌شود بیت‌کوین‌های بیشتری در صرافی‌ها قفل شوند و وام‌دهنده در برابر تغییرات قیمتی مصون بماند که همان بهره‌ی بدون ریسک است. بنابراین اگر فردی مقدار قابل‌توجهی بیت کوین داشته باشد، با استفاده از این سازوکار می‌تواند بدون فروش بیت‌کوین‌های قبلی رمزارزهای بیشتری را به پورتفوی خود اضافه کند.
از طرف دیگر با قفل شدن بیت کوین‌ها این ارزهای دیجیتال نایاب‌تر می‌شوند و به ارزش آن‌ها افزوده می‌شود. هرچه قیمت بیت کوین بالاتر برود، تمایل به انجام این معاملات هم بیشتر می‌شود که در نمودار زیر شاهد آن هستیم.
گرایش فزاینده به معاملات آتی بیت کوین
از طرف دیگر این باور که بهره‌ی وام‌های بیت کوین یا رمزارزهای معتبر دیگر بیشتر از بازارهای مالی سنتی است، به هیچ وجه درست نیست. کافی است یک بررسی کوچک انجام دهید تا متوجه شوید نرخ بهره متوسط ۴٫۵ درصدی بیت کوین از نرخ بهره متوسط ۹٫۶ درصدی ارزهای فیات به مراتب کمتر است. این تفاوت زمانی مشخص‌تر می‌شود که نرخ بهره بیش از ۲۰ درصدی در ایران را با بیت کوین مقایسه کنید.
از آنجا که این بیت کوین‌ها پس از وثیقه‌گذاری از چرخه‌ی موجودی در دسترس خارج می‌شوند، با افزایش محبوبیت این نوع وام‌دهی، موجودی بیت‌کوین صرافی‌ها پیوسته رو به کاهش می‌گذارد.
کاهش موجودی بیت‌کوین در صرافی‌ها همزمان با افزایش قیمت
همان‌طور که در نمودار بالا می‌بینید با افزایش قیمت این ارز دیجیتال موجودی آن در اکسچنج‌ها رو به کاهش گذاشته و دو نمودار در جهت مخالف یکدیگر در حرکت هستند.
نتیجه‌گیری
لطمات اقتصادی ناشی از کرونا کشورهای مختلف را وادار کرد برای مقابله آن به تزریق نقدینگی، کاهش نرخ بهره و افزایش درآمد پایه همگانی دست بزنند.
در دهه‌های گذشته این اقدامات به تورم گسترده منجر شده بود اما این بار بیت کوین با ویژگی‌های منحصربهفرد نظیر موجودی محدود و هاوینگ همچون یک سیاهچاله میلیاردها دلار نقدینگی را به سمت خود کشید و مانع وقوع تورم شدید شد.
۳ عامل مهمی که باعث شد روند تزریق نقدینگی باعث رونق ارزهای دیجیتال شود شامل هجوم سوداگرانه، نرخ بهره بدون ریسک و وثیقه‌گذاری مازاد است. به باور کارشناسان با خروج بیت‌کوین‌های بیشتر از صرافی‌ها و استقبال فزاینده از وام‌دهی در دنیای ارز دیجیتال، باید منتظر افزایش قیمت بیت کوین باشیم.
