آزمایش TSH چیست و چه ارتباطی با کم‌کاری و پرکاری تیروئید دارد؟
تیروئید، غده‌ای پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن قرار دارد و هورمون‌هایی تولید می‌کند که به تنظیم بسیاری از عملکردهای بدن مانند متابولیسم، ضربان قلب و دمای بدن کمک می‌کنند. آزمایش هورمون محرک تیروئید یا آزمایش TSH، یک نوع آزمایش خون است که نحوهی عملکرد غده‌ی تیروئید را نشان می‌دهد و پزشکان می‌توانند از نتیجه‌ی آن برای تشخیص اختلالات تیروئید، مانند کم‌کاری تیروئید و پرکاری تیروئید، استفاده کنند.
هورمون محرک تیروئید (TSH) که توسط غده‌ی هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود، تولید هورمون‌های تیروئید را کنترل می‌کند. در مبتلایان به کم‌کاری تیروئید میزان هورمون‌های تیروئید کم می‌شود و سطح TSH افزایش می‌یابد. اما در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید میزان هورمون‌های تیروئید بالا می‌رود و سطح TSH کاهش پیدا می‌کند. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ درباره‌ی آزمایش TSH، سطوح نرمال آن در خون و نحوهی درمان مشکلات تیروئید صحبت می‌کنیم. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
محدوده‌ی طبیعی TSH چیست؟
محدوده‌ی طبیعی هورمون محرک تیروئید به سن فرد و باردار یا باردار نبودن او بستگی دارد. میزان TSH بین زنان و مردان متفاوت نیست، اما با بالا رفتن سن، محدوده‌ی طبیعی آن افزایش می‌یابد.
به‌طور کلی، پزشکان محدوده‌ی طبیعی TSH را بین ۰/۴ تا ۴ واحد بین‌المللی میلی به ازای هر لیتر (mU/l) در نظر می‌گیرند. جدول زیر میزان TSH خون را در افراد سالم، بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید و افراد مبتلا به پرکاری تیروئید نشان می‌دهد. بیشتر آزمایشگاه‌ها از این مقادیر مرجع استفاده می‌کنند. با این حال، در مورد این محدوده‌ها اختلاف نظر وجود دارد.
| پرکاری تیروئید | سطوح نرمال TSH | کم‌کاری خفیف تیروئید | کم‌کاری تیروئید |
| ۰-۰.۴ | ۰.۴-۴ | ۴-۱۰ | ۱۰ |
سطح TSH بر اساس جنسیت
زنان بیشتر از مردان دچار اختلال عملکرد تیروئید می‌شوند. آمارها نشان می‌دهد که از هر ۸ زن، ۱ نفر در مقطعی از زندگی خود به مشکلات تیروئید که شامل پرکاری تیروئید و کم‌کاری تیروئید است، مبتلا می‌شود. احتمال بروز مشکلات تیروئید در دوران بارداری و حوالی دوران یائسگی بیشتر می‌شود.
در تحقیقات مختلف بین سطوح TSH در زنان و مردان تفاوت خاصی مشاهده نشده است. با این حال، شواهدی وجود دارد که نشان‌دهنده‌ی بالاتر بودن سطح TSH در زنان است. به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۸ شمسی) بررسی ساکنان چین و فرانسه نشان داد که سطح TSH در زنان بالاتر است، اما سایر عوامل، مانند سن، تأثیر بیشتری روی این هورمون دارند.
در بعضی از افراد، به‌خصوص مردان، بیماری‌های تیروئید با اختلال عملکرد جنسی مرتبط هستند. به طوریکه ۵۹ تا ۶۳ درصد مردان مبتلا به کم‌کاری تیروئید و ۲۲ تا ۴۶ درصد زنان مبتلا به این بیماری اختلال عملکرد جنسی را تجربه می‌کنند.
سطح TSH بر اساس سن
سطح TSH خون با بالا رفتن سن افراد افزایش پیدا می‌کند. شواهد نشان می‌دهد که کم‌کاری تیروئید شایع‌ترین بیماری تیروئید در افراد بالای ۶۰ سال است و احتمال بروز آن با افزایش سن بیشتر می‌شود. تحقیقات انجام شده روی افراد سالمند نشان می‌دهد که تقریباً در ۷ تا ۱۴ درصد آن‌ها میزان TSH خون بالاتر از حد طبیعی است.
مقدار نرمال TSH در دوران بارداری
هورمون‌های بارداری به‌طور طبیعی مقدار بعضی از هورمون‌های تیروئید را در خون افزایش می‌دهند. این تغییرات برای رشد مغز و سیستم عصبی جنین ضروری هستند. از سوی دیگر، در این دوران میزان TSH خون کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، پزشکان محدوده‌ی طبیعی TSH را برای زنان باردار کمتر و بین ۰/۴ تا ۰/۵ در نظر می‌گیرند. میزان TSH خون در سه ماهه‌ی دوم و سوم بارداری به‌تدریج افزایش می‌یابد، اما همچنان در مقایسه با زنان غیرباردار پایین‌تر است.
پزشکان به کمک آزمایش TSH سطح این هورمون را در طول دوران بارداری به‌دقت کنترل می‌کنند. چراکه افزایش یا کاهش غیرطبیعی TSH خطر سقط جنین را بالا می‌برد و با عوارض مرتبط با بارداری مثل پره‌اکلامپسی، زایمان زودرس، تولد نوزاد کم‌وزن و نارسایی احتقانی قلب مرتبط است.
سطوح نرمال TSH در کودکان
میزان TSH در بدو تولد بالا است و به‌تدریج با بزرگ‌تر شدن کودک کاهش می‌یابد. به همین دلیل، میزان TSH بین کودکان با سنین مختلف، متفاوت است. کارشناسان بهداشت برای کودکانی که مرحله‌ی نوزادی را پشت سر گذاشته‌اند، TSH بین ۴/۵ تا ۱۰ را به‌عنوان کم‌کاری خفیف تیروئید در نظر می‌گیرند. جدول زیر سطوح TSH را برای کودکان در سنین مختلف نشان می‌دهد. اعداد این جدول با استفاده از داده‌های مربوط به ۵۱۲ کودک سالم به دست آمده است.
| سن | محدوده‌ی نرمال TSH |
| بدو تولد | ۳.۸۴-۱۱.۷۵ |
| ۱ ماهگی | ۱.۱۸-۳.۵۷ |
| ۱ سالگی | ۱.۱۷-۳.۵۵ |
| ۵ سالگی | ۱.۱۵-۳.۴۷ |
| ۱۲ سالگی | ۱.۰۹-۳.۳۱ |
| ۱۸ سالگی | ۱.۰۵-۳.۱۶ |
افزایش هورمون TSH به چه معنا است؟
سطوح بالای TSH نشان‌دهنده‌ی کم‌کاری تیروئید است. شما زمانی به کم‌کاری تیروئید مبتلا می‌شوید که غده‌ی تیروئید میزان تولید هورمون‌های خود را کاهش دهد. وقتی غده‌ی تیروئید هورمون کافی تولید نمی‌کند، غده‌ی هیپوفیز برای جبران تولید این هورمون‌ها TSH بیشتری می‌سازد. علائم کم‌کاری تیروئید شامل موارد زیر می‌شود:
- خستگی
- افزایش وزن
- تورم صورت و گردن
- افزایش حساسیت به سرما
- خشکی پوست
- نازک شدن موها
- کاهش سرعت ضربان قلب
- قاعدگی نامنظم یا افزایش خونریزی قاعدگی
- مشکلات باروری
- افسردگی
- یبوست
کاهش TSH در آزمایش خون به چه معنا است؟
سطوح پایین TSH نشان‌دهنده‌ی پرکاری تیروئید است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که ترشح هورمون‌های تیروئید افزایش پیدا می‌کند و درنتیجه، غده‌ی هیپوفیز تولید TSH را کاهش می‌دهد. علائم پرکاری تیروئید عبارتند از:
- ضربان قلب نامنظم یا سریع
- ضعف عضلانی
- عصبی بودن یا تحریک‌پذیری
- اختلال خواب
- اسهال
- کاهش وزن
- تغییر خلق و خو
آزمایش TSH چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش TSH نوعی آزمایش خون است که برای انجام آن باید از ورید داخل بازو خون‌گیری شود. معمولاً برای انجام این آزمایش به آمادگی خاصی نیاز ندارید. با این حال اگر پزشک بخواهد علاوه بر TSH سایر فاکتورها را هم بررسی کند، ممکن است لازم باشد ناشتا باشید یا به طریق دیگری خود را برای آزمایش آماده کنید. قبل از اینکه به آزمایشگاه مراجعه کنید، پزشک در این زمینه اطلاعات ضروری را در اختیار شما قرار می‌دهد.
غالباً آزمایش TSH بهترین راه برای بررسی عملکرد غده‌ی تیروئید محسوب می‌شود. با این حال، اگر میزان آن به‌طور غیرطبیعی بالا یا پایین باشد، ممکن است پزشک برای شناسایی علت اصلی این مشکل به انجام حداقل یک آزمایش تشخیصی دیگر نیاز داشته باشد. این آزمایش‌ها سطح هورمون‌ها و آنتی‌بادی‌های خاص تیروئید را بررسی می‌کنند.
چه عواملی سطح TSH خون را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟
علاوه بر سن، جنس و بارداری، عوامل دیگری هم وجود دارند که می‌توانند بر سطح TSH تأثیر بگذارند. شواهد نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی، محیطی یا داخلی سطح TSH را تغییر می‌دهند. بعضی از این عوامل عبارتند از:
- سایر بیماری‌هایی که به‌طور همزمان رخ می‌دهند
- مصرف دارو
- دریافت مکمل‌های غذایی
- قومیت
- رژیم غذایی و وضعیت دریافت ید
- زمانی از روز یا سال که آزمایش انجام می‌شود
- سیگار کشیدن
- آلاینده‌ها
کم‌کاری تیروئید (TSH بالا) چگونه درمان می‌شود؟
پزشکان می‌توانند کم‌کاری تیروئید را با داروهایی مانند لووتیروکسین (levothyroxine) که جایگزین هورمون‌های از دست رفته‌ی تیروئید می‌شوند، درمان کنند. در صورت ابتلا به کم‌کاری تیروئید، باید این دارو را یک بار در روز یا طبق دستور پزشک مصرف کنید. معمولاً پزشک از شما می‌خواهد که هر چند ماه یکبار آزمایش خون دهید تا اثربخشی دارو مشخص شود.
به گفته‌ی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، داروی لووتیروکسین باید یک بار در روز، صبح‌ها با معده‌ی خالی و حداقل نیم ساعت قبل از خوردن غذا مصرف شود. FDA توصیه می‌کند که مصرف آرد سویا، گردو یا فیبر رژیمی را به پزشک خود اطلاع دهید. چون این غذاها می‌توانند بر نحوهی استفاده‌ی بدن از لووتیروکسین تأثیر بگذارند. نوشیدن آب گریپ‌فروت هم ممکن است تأثیر منفی بر جذب لووتیروکسین داشته باشد.
چه راهکارهایی برای درمان پرکاری تیروئید (TSH پایین) وجود دارد؟
درمان پرکاری تیروئید بر کاهش سطح هورمون‌های تیروئید و جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت بیماری تمرکز دارد. اگر به پرکاری تیروئید مبتلا باشید، احتمالاً باید بتابلوکر (beta-blocker) و داروهای ضدتیروئید مصرف کنید.
یددرمانی یکی از مؤثرین روش‌ها برای درمان پرکاری تیروئید محسوب می‌شود. در این روش، شما باید یک کپسول یا مایع حاوی ید رادیواکتیو (ید-۱۳۱) را مصرف کنید تا سلول‌های تولیدکننده‌ی هورمون‌های تیروئید از بین بروند. با این حال، افرادی که تحت یددرمانی قرار می‌گیرند، ممکن است در آینده دچار کم‌کاری تیروئید شوند.
جراحی و برداشتن غده‌ی تیروئید می‌تواند پرکاری شدید تیروئید را درمان کند. پزشکان اغلب این روش را برای افرادی که نمی‌توانند دارو مصرف کنند و بیمارانی که به پرکاری شدید تیروئید مبتلا هستند، توصیه می‌کنند.
کلام پایانی
آزمایش TSH میزان هورمون محرک تیروئید را در خون اندازه‌گیری می‌کند. پزشکان می‌توانند از نتیجه‌ی این آزمایش برای تشخیص بیماری‌های غده‌ی تیروئید، شامل کم‌کاری تیروئید و پرکاری تیروئید، استفاده کنند. محدوده‌ی طبیعی TSH می‌تواند بسته به عوامل مختلف مثل سن یا جنسیت فرد متفاوت باشد. با این حال، معمولاً TSH بین ۰/۴ تا ۴ mU/l طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
ابتلا به تیروئید پرکار یا کم‌کار باعث بروز مشکلات متعددی می‌شود که ممکن است زندگی روزمره‌ی بیمار را مختل کنند. در دوران بارداری، افزایش یا کاهش غیرطبیعی TSH خون احتمال بروز عوارضی مانند زایمان زودرس و تولد نوزاد کم‌وزن را افزایش می‌دهد.
منبع: medicalnewstoday
