۶ نشانه‌ی اعتیاد به تلویزیون و روش‌هایی برای درمان آن
هیچ جای شکی نیست که بخش بزرگی از اوقات فراغت مردم را تلویزیون و دیدن برنامه‌های گوناگون شکل داده و امروزه بیشتر مردم، نیمی از وقت خالی خود را با این دستگاه سپری می‌کنند. به‌راستی تلویزیون از زمان پیدایشش توانسته به‌تندی بخش جدایی‌ناپذیر جامعه شود و یکی از بنیادی‌ترین راهکارها برای سرگرم کردن مردم به شمار برود. اگرچه، این سرگرمی منجر به مشکلاتی مانند اعتیاد به تلویزیون هم شده است که در این نوشتار می‌خواهیم آن را بررسی کنیم.
یکی از دلایل محبوبیت بالای تلویزیون در چند سال گذشته، پیشرفت فناوری و همچنین بهتر و گیراتر شدن برنامه‌ها است. در جهان امروزی کمتر کسی پیدا می‌شود که به تلویزیون دسترسی نداشته باشد؛ با توجه به اینکه می‌توان با استفاده از گوشی و لپ‌تاپ هم به این برنامه‌ها دسترسی داشت، کم‌وبیش همه‌ی انسان‌ها بخشی از اوقات فراغتشان را به دیدن تلویزیون اختصاص می‌دهند.
جدا از گیرایی تلویزیون، برنامه‌های ورزشی و فیلم و سریال‌های گوناگون، پیشرفت این دستگاه و برنامه‌های آن دشواری‌هایی هم برای مردم به‌دنبال داشته است. یکی از این دشواری‌ها و مشکلات، اعتیاد به تلویزیون و دیدن بیش از اندازه‌ی آن است. اگرچه این اعتیاد به‌طور رسمی به‌دست «انجمن روان‌پزشکی آمریکا» و «راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی» ثبت نشده و نمی‌توان آن را یک اعتیاد شناخته‌شده در نظر گرفت، ولی با توجه به پژوهش‌هایی در سال ۲۰۱۳، اعتیاد به تلویزیون دارای همسانی فراوانی با «اختلال سوءمصرف مواد» است.
در نوشته‌ی امروز می‌خواهیم نگاهی به نشانه‌های این اعتیاد بیندازیم و همچنین ببینیم هنگام مواجه شدن با این نشانه‌ها چگونه می‌توان جلوی آن را گرفت و بیش از این غرق در جهان ژرف و فریبنده‌ی تلویزیون نشد! پس در ادامه با دیجی‌کالا مگ همراه باشید.
نشانه‌های اعتیاد به تلویزیون چیست؟
همان‌گونه که گفتیم، اعتیاد به تلویزیون یک اعتیاد شناخته شده نیست و به همین سبب نمی‌توان نشانه‌های ویژه و مشخصی را برای آن نام برد. با وجود این، برخی پژوهشگران با به کارگیری پرسش‌نامه‌هایی توانسته‌‌اند وابستگی به تلویزیون را شناسایی کنند. یکی از این پرسش‌نامه‌ها که در سال ۲۰۰۴ چاپ شد، از معیارهای اعتیاد به مواد مخدر کمک گرفت تا وابستگی به تلویزیون و اعتیاد به آن را با گزاره‌هایی مانند زیر اندازه‌گیری کند؛
- «از اینکه این همه تلویزیون می‌بینم شرمنده‌ام.»
- «با اینکه مثل قبل تلویزیون می‌بینم، ولی برایم کافی نیست.»
- «اصلا نمی‌تونم زندگی بدون تلویزیون رو تصور کنم.»
«ملیسا استرینگر» (Melissa Stringer)، روان‌درمانگر آمریکایی، می‌گوید اگرچه نشانه‌های رفتارهای زیان‌آور گوناگون است، ولی به‌طور معمول می‌تواند به کارکردهای زندگی روزمره آسیب بزند. بنابراین، برای انواع اعتیادها می‌توان به‌دنبال آسیب‌هایی گشت که به زندگی روزمره وارد می‌شود. برای نمونه، زمانی که برای تلویزیون دیدن در نظر می‌گیرید می‌تواند روی کار و تحصیلتان تأثیر بگذارد و شما را با زمان کمتری برای خانواده و دوستانتان مواجه کند.
درست مانند سایر گونه‌های اعتیاد، دیدن تلویزیون هم می‌تواند تولید دوپامین را در مغز افزایش دهد. احساس لذت و سرخوشی که نتیجه‌ی ترشح دوپامین است، منجر می‌شود شما همچنان به دیدن تلویزیون ادامه دهید و چشم به راه پاداش خود، یعنی دوپامین بیشتر باشید.
پژوهش‌ها ادعا دارند شیوه‌ی فعالیت مغز هنگام تلویزیون دیدن و وابستگی به آن، کاملا همسان با مغز کسانی است که به مواد مخدر اعتیاد دارند. اگرچه، برای نتیجه‌گیری و رسیدن به یک ارتباط مستقیم بین اعتیاد به تلویزیون و مواد مخدر، به پژوهش‌ها و مدارک بیشتری نیاز است.
با وجود همه‌ی این‌ها، اکنون برخی نشانه‌ها را بررسی می‌کنیم تا دید بهتری به اعتیاد به تلویزیون داشته باشیم.
۱. همواره بیش از آنچه بخواهید تلویزیون می‌بینید
شب و روز می‌گذرد و هر بار می‌گویید «فقط یه ذره‌ی دیگه می‌بینم»، ولی در پایان خودتان می‌مانید و یک کنترل که به تندی در حال عوض کردن شبکه‌ها و دیدن برنامه‌های گوناگون است. یا شاید پیش از انجام کاری با خودتان می‌گویید کمی تلویزیون ببینید و سپس کارتان را انجام دهید. ولی سپس به‌اندازه‌ای حواستان پرت می‌شود که دیگر وقت و حوصله‌ای برای انجام کارهایتان باقی نمی‌ماند. این مشکل همیشه در حال رخ دادن است و هیچ اهمیتی برای برنامه‌ریزی‌های شما قائل نمی‌شود.
یکی دیگر از مشکلات تلویزیون، دیدن سریال‌ها است. بدون شک سریال دیدن با دستگاه تلویزیون بسیار جذاب است و بسیاری از مردم چندین قسمت یا فصل از یک سریال را پشت‌سر هم در تلویزیونشان می‌بینند. این موضوع اگر گاه‌به‌گاه رخ دهد، آن‌قدرها هم بد نیست. در هر حال، هر کسی می‌خواهد یک روز در ماه یا هفته را به فیلم و سریال دیدن اختصاص دهد. ولی اگر این کار به زندگی‌ا‌تان آسیب بزند و نگذارد به کارهایتان برسید، باید نگران اعتیاد به تلویزیون و دردسرهای آن شوید.
۲. هنگامی که نمی‌توانید تلویزیون ببینید، ناراحت می‌شوید
اگر یکی دو روز هرگز سمت تلویزیون نروید و چشمتان را به آن ندوزید، ممکن است دچار احساسات منفی یا استرس مانند «زودرنجی یا کج‌خلقی»، «بی‌قراری»، «اضطراب» و «تمایل شدید به دیدن تلویزیون» شوید.
این احساسات احتمالا با دیدن دوباره‌ی تلویزیون برطرف خواهند شد.
۳. تلویزیون می‌بینید تا حس بهتری داشته باشید
تلویزیون یک حواس‌پرتی و راه فرار در اختیارتان قرار می‌دهد. برای نمونه، اگر روز سخت و پراسترسی را سپری کرده باشید، ممکن است به سراغ تلویزیون رفته و برنامه‌ای خنده‌دار نگاه کنید تا حال و هوایتان دگرگون شود.
اگر هر از گاهی برای رفع استرس و ناراحتی تلویزیون ببینید، هیچ ایرادی ندارد. ولی مشکل هنگامی آغاز می‌شود که تلویزیون تنها راه فرار و اولویت همیشگی‌اتان می‌شود و نمی‌گذارد راهکارهای بهتر و تأثیرگذار برای رویارویی با استرس به ذهنتان برسد.
تلویزیون نمی‌تواند مشکلات شما را حل کند. تنها کاری که انجام می‌دهد این است که یک راه فرار پیش رویتان بگذارد تا برای مدتی کوتاه احساس خوبی داشته باشید. این حس خوب به‌تندی از میان می‌رود و شما می‌مانید و اعتیاد به تلویزیون و تماشای بیش از پیشِ آن!
۴. سلامتیاتان به خطر افتاده است
اگر بیش از اندازه تلویزیون ببینید، احتمالا بیشتر اوقات نشسته‌اید و تحرک بسیار کمی هم دارید.
به پیشنهاد پزشکان، انسان‌های بالغ باید در هفته دست‌کم ۲٫۵ ساعت ورزش معمول با شدت متوسط داشته باشند. بنابراین، اگر اعتیاد به تلویزیون شما جدی شود، احتمالا دیگر وقت کافی برای ورزش و فعالیت نخواهید داشت. اگر نتوانید ۲٫۵ ساعت ورزش را در هفته‌ی خود جا دهید، سلامتیاتان به خطر خواهد افتاد.
پژوهش‌هایی در سال ۲۰۱۸، اعتیاد به تلویزیون را همچنین به دشواری‌های خواب و بی‌خوابی پیوند داده است. پس با دیدن تلویزیون زیاد می‌توانید خوابتان را خراب کنید و کم و بیش همه می‌دانند خواب نامناسب هم منجر به دردسرهای بسیاری برای سلامتی جسمی و روحی می‌شود.
۵. رابطه‌تان با دیگران مانند گذشته نیست
اعتیاد به تلویزیون می‌تواند به دو گونه روی رابطه‌هایتان تأثیر منفی بگذارد.
اگر وقت خالی خود را برای تلویزیون دیدن سپری کنید، احتمالا دیگر زمانی برای همسر، خانواده یا دوستانتان نخواهید داشت. دیگر خبری از گپ زدن‌ها و دورهمی‌ها نخواهد بود. حتا اگر هم با آن‌ها وقت بگذرانید، جای خالی تلویزیون را حس خواهید کرد، زودرنج یا بی‌قرار خواهید شد و دیگر از بودن در جمع لذت نخواهید برد.
این اعتیاد به تلویزیون همچنین منجر می‌شود کارهایی را که روابط‌تان را پایدار می‌کند، انجام ندهید. برای نمونه، جلوی شما را می‌گیرد تا به سخنان خانواده، همسر یا فرزندانتان گوش نکنید و نتوانید توجه کافی به آن‌ها داشته باشید. بنابراین، ممکن است ببینید همیشه درباره‌ی تلویزیون دیدن شما سخن می‌گویند یا هر بار که جلوی تلویزیون می‌نشینید ناراحت یا خشمگین شوند.
۶. دیگر نمی‌توانید از تلویزیون دست بکشید
در پایان، شاید سرانجام با دیدن تلویزیون حس بدی به شما دست دهد و شرمنده شوید، چون همیشه شما را از انجام دادن کارهای خانه، رسیدن به خانواده و علایق خودتان و دیگر کارها بازمی‌دارد.
ولی مشکلی که سر راهتان قرار گرفته این است که نمی‌توانید بیخیال آن شوید، و همچنان تنها کاری که پس از رسیدن به خانه انجام می‌دهید تلویزیون دیدن است. شما با اینکه وقت کمتری برای خانواده و خودتان می‌گذارید، ولی دست از تلویزیون دیدن نمی‌کشید و حتی سر کارتان هم تلاش می‌کنید وقتی برای آن در نظر بگیرید.
اگر با وجود همه‌ی استرس و تلاش شکست‌خورده برای رهایی از اعتیاد به تلویزیون، همچنان پای تماشای آن می‌نشینید، باید بگوییم بدون شک به این دستگاه جادویی وابسته و معتاد آن شده‌اید!
چرا نمی‌توان از تلویزیون دست کشید؟
برای اعتیاد به تلویزیون نمی‌توان یک دلیل مشخص و شناخته‌شده در نظر گرفت. پیش از هر چیز، باید بدانید تلویزیون یک دستگاه بسیار خوب و سودمند است. بسیاری از مردم سوی این دستگاه عجیب و غریب کشیده شده و به دلایل گوناگونی جذب آن می‌شوند. برای برخی، این دلایل و جذابیت‌ها می‌تواند بیشتر و قوی‌تر باشد.
برای بررسی خوبی‌های تلویزیون و انگیزه‌ی دیدن آن می‌توانیم به نکات زیر اشاره کنیم؛
- می‌تواند درباره‌ی موضوعات ویژه‌ای به شما آموزش دهد.
- شما را سرگرم می‌کند.
- شما را درباره‌ی رویدادهای سراسر جهان آگاه می‌سازد.
- از اندیشه‌های ناخوشایند و ناراحت‌کننده دورتان می‌کند.
- منجر می‌شود با کسانی که تلویزیون می‌بینند وجه اشتراک بیشتری داشته باشید.
جدا از این‌ها، تلویزیون همچنین می‌تواند شما را از تنهایی درآورد. اگر زمان بسیاری را تنها سپری کنید، شاید تلویزیون را روشن کنید تا با شکستن سکوت بتوانید آسان‌تر با تنهایی، پریشانی و حوصله‌ی سررفته‌تان کنار بیایید.
استرینگر در ادامه‌ی سخنانش می‌گوید بی‌گمان هر کسی که تلویزیون می‌بیند به آن وابسته نمی‌شود. ولی استفاده‌ی بیش از اندازه و زیان‌آور، چه از تلویزیون چه هر وسیله، مواد یا عادات دیگری، می‌تواند وابستگی آسیب‌زننده‌ای را به وجود آورد که مردم از آن برای فرار از استرس و پریشانی کمک می‌گیرند.
از دیگر دلایل وابستگی به تلویزیون می‌توان این را نام برد که برخی از مزایای تلویزیون می‌تواند میل شما به تماشای آن را افزایش دهد و این اعتیاد را تقویت کند. همچنین اگر مردم پیرامون شما برای فرار از استرس و سراسیمگی به سراغ تلویزیون یا رسانه‌های دیگر بروند، احتمال اینکه شما هم قاطی این ماجرا شوید بسیار زیاد است.
چگونه اعتیاد به تلویزیون را مهار کنید؟
اکنون که نشانه‌های اعتیاد به تلویزیون را نام بردیم، احتمالا شناخت بیشتری از این مشکل پیدا کرده‌اید. اگر احساس می‌کنید شما هم بیش‌ازاندازه تلویزیون می‌بینید، راهکارهایی را که در ادامه آورده‌ایم نگاه کنید و از آن‌ها کمک بگیرید.
یادتان باشد این راهکارها یک‌شبه پاسخگو نیستند و شما برای تغییر عادت‌ها و رفتارهای آسیب‌زننده باید زمان بسیاری را سپری کنید. پس زیاد به خودتان فشار نیاورید و اگر در میانه‌ی راه دچار مشکل شدید و احساس ناتوانی کردید، هرگز جا نزنید و همچنان به راهتان ادامه دهید و این پنج راهکار را به‌یاد بسپارید.
۱. زمانی را که برای تلویزیون دیدن سپری می‌کنید، یادداشت کنید
برای اینکه دید بهتری به میزان زمانی داشته باشید که به‌طور معمول به تلویزیون دیدن اختصاص می‌دهید، می‌توانید تعداد ساعت‌های هر روز را ثبت کنید. همچنین خوب است اگر حواستان باشد چه وقتی در روز تلویزیون می‌بینید و با این کار حال‌وهوایتان چگونه دگرگون می‌شود.
پیدا کردن الگوی بنیادین تلویزیون دیدن می‌تواند به شما کمک کند تا درک بهتری از تأثیر آن روی زندگی روزمره‌تان داشته باشید. شما از این الگو می‌توانید برای محدود کردن تلویزیون هم کمک بگیرید.
برای نمونه، اگر دیدید همیشه پس از شام به تماشای تلویزیون می‌نشینید، می‌توانید برنامه‌ریزی تازه‌ای داشته باشید و زمان پس از شام را برای یک پیاده‌روی سبک در نظر بگیرید.
۲. بنشینید و درباره‌ی انگیزه‌ی تلویزیون دیدن‌تان بیاندیشید
شاید دلیل بنیادین تلویزیون دیدن شما سر رفتن حوصله‌اتان باشد. یا شاید یک شب جلوی تلویزیون خوابتان برد و اکنون عادت کرده‌اید هر شب با دیدن آن به خواب بروید.
به پیشنهاد استرینگر، باید درباره‌ی انگیزه‌ی تلویزیون دیدن بیاندیشید و از خودتان بپرسید آیا این به اندازه‌ی کارهایی که واقعا می‌خواهید و باید انجام دهید اهمیت دارد یا خیر. به‌راستی آیا تلویزیون دیدن تنها چیزی است که با آن می‌خواهید وقتتان را سپری کنید؟
آگاهی درباره‌ی علت وابسته شدن و اعتیاد به تلویزیون به شما کمک می‌کند چالش‌ها و دشواری‌هایی را که تأثیر منفی روی شما می‌گذارند؛ از جمله «بی‌خوابی‌های همیشگی»، «عادت‌هایی که لذت‌بخش نیستند» و «رابطه‌های ناسالم یا بی‌فایده»، بشناسید و برای رفع آن‌ها تلاش کنید.
۳. چارچوب مشخصی برای تلویزیون دیدن در نظر بگیرید
اگر به‌طور کلی زمان زیادی برای تلویزیون دیدن می‌گذارید، کنار گذاشتن آن برای همیشه بسیار دشوار خواهد بود. با توجه به سخنان استرینگر، اگر می‌خواهید نتیجه‌ی بهتری داشته باشید، نباید ناگهانی عادت منفی خود را کاملا کنار بگذارید. در بیشتر مواقع بهتر است به سراغ هدف‌های آسان‌تر و تغییرات کوچک‌تر بروید.
برای نمونه، بهتر است تلاش کنید از بین شبکه‌های موجود تنها یکی را برای دیدن برگزینید و باقی را کنار بگذارید. همچنین می‌توانید تنها آخر هفته‌ها یا زمانی که کار دیگری، مانند ورزش کردن، را انجام می‌دهید، تلویزیون ببینید.
۴. بد نیست گاهی سرگرم چیزهای دیگر شوید
پیدا کردن سرگرمی‌های تازه می‌تواند به دست کشیدن از تلویزیون کمک فراوانی کند. اگر کار یا سرگرمی دیگری داشته باشید، به آسانی می‌توانید الگو و برنامه‌ی تلویزیون دیدن‌تان را دگرگون کنید.
بنابراین، بهتر است گاهی کنترل تلویزیون را زمین بگذارید (یا آن را پنهان کنید) و کارهای زیر را انجام دهید؛
- کتاب بخوانید.
- با رفتن به پارک و باغچه‌ی خودتان از طبیعت سرسبز لذت ببرید.
- با به‌کارگیری نرم‌افزارهایی مانند «دولینگو» یک زبان تازه یاد بگیرید.
- بنویسید یا نقاشی کنید.
۵. دوستان و آشنایان را فراموش نکنید
کمک گرفتن از تلویزیون هنگام تنهایی می‌تواند مانعی برای پیدا کردن راهکارهای همیشگی و بهتری مانند پیدا کردن دوستان تازه باشد. اگر ارتباط برقرار کردن با دیگران برایتان دشوار است، در میان گذاشتن این موضوع با یک روان‌درمانگر نیز می‌تواند کارآمد باشد.
برای رهایی از اعتیاد به تلویزیون تلاش کنید یک ساعت را از زمان تلویزیون دیدن در روز به کارهایی مانند موارد زیر اختصاص دهید؛
- وقت گذراندن با خانواده و نزدیکان‌تان
- رفتن به مکان‌های عمومی
- شرکت کردن در فعالیت‌های گروهی یا مردمی
- انجام کارهای خیریه داوطلبانه
هنگامی که احساس بهتری در کنار مردم داشتید، تلاش کنید این زمان را بیشتر کنید و کمتر پای تلویزیون بنشینید.
افزون بر این‌ها، بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند برای کنار آمدن با استرس‌های وابسته به رابطه‌های گوناگون، به سراغ تلویزیون بروند. بهترین راهکار برای این مشکل این است که با دیگران سخن بگویید و مشکلاتتان را با همین سخن‌گفتن‌ها رفع کنید.
چه زمانی باید به سراغ یک پزشک بروید؟
اگر احساس می‌کنید برخی نشانه‌های اعتیاد به تلویزیون مانند بی‌خوابی یا کم‌خوابی را دارید، کمک گرفتن از یک پزشک متخصص می‌تواند راهکار بسیار خوبی باشد.
اگرچه می‌توانید نکات گوناگونی را در اینترنت پیدا کنید و خودتان به‌تنهایی با این مشکل روبه‌رو شوید، ولی ترک یا کم کردن تلویزیون همیشه هم کار آسانی نیست. اگر دیدید راهکارهای پیشنهادی ما پاسخگو نیست یا انجام دادنش سخت است، در میان گذاشتن این مشکل با یک روان‌درمانگر کارآمد خواهد بود.
درمانگرها و روان‌پزشکان همیشه بدون هیچ پیش‌داوری از بیماران خود حمایت می‌کنند و راه را به آن‌ها نشان می‌دهند. آن‌ها می‌توانند راهکارهایی برای محدود کردن تلویزیون دیدن و کنار آمدن با احساسات منفی اعتیاد به تلویزیون به شما پیشنهاد کنند تا بتوانید بهتر و مؤثرتر به بررسی مشکلات و استرس‌هایتان بپردازید.
اگر دیدید دست کشیدن از تلویزیون برایتان دشوار است، فکر به حذف یا کم کردن تلویزیون پریشانتان می‌کند، به‌تازگی زودرنج، کج‌خلق یا افسرده شده‌اید، و تلویزیون تأثیر بدی روی رابطه‌هایتان گذاشته، حتما دیدن یک متخصص را در نظر بگیرید.
سخن پایانی
نشستن روی مبل، دیدن تلویزیون و دنبال کردن سریال محبوبتان هیچ ایرادی ندارد. تا زمانی که بتوانید برای خانواده، دوستان و به‌ویژه خودتان وقت بگذارید، بتوانید کارهایتان را انجام دهید، و سلامتیاتان به خطر نیفتد، تلویزیون دیدن نمی‌تواند خطرناک باشد و به یک اعتیاد دگرگون شود.
اگر تلویزیون دیدن تأثیر منفی روی سلامت شما، رابطه‌اتان با دیگران، یا کارهایی که به‌طور معمول انجام می‌دهید گذاشت، زمان آن رسیده تا از راهکاریی که نام بردیم کمک بگیرید. اگر هم دیدید نمی‌توانید با کمک این راهکارها مشکلتان را حل کنید، بهتر است به سراغ یک پزشک رفته تا هر چه سریع‌تر از این دردسر رها شوید. پس یادتان باشد این مشکل کاملا حل‌شدنی است و هیچ جایی برای نگرانی وجود ندارد.
منبع: Healthline
