ویروس فرانکنشتاین؛ هر آنچه که درباره کرونا امیکرون XE باید بدانید
امیکرون XE سویه‌ی جدیدی از ویروس کروناست که مثل فرانکنشتاین از ترکیب دو سویه‌ی دیگر خلق شده و با قدرت سرایت بسیار بالا در حال تبدیل شدن به سویه‌ی غالب در جهان است.
ویروس کرونا طی این دو سال نشان داده که خود مرگ در پوشش پروتئین است و تنها طی حدود ۲ سال بیش از نیم میلیارد نفر را مبتلا و ۶.۲ میلیون نفر را به کام مرگ فرستاده است. هرچند محققان به سرعت با تولید واکسن و تجویز داروهایی به مبارزه با این ویروس مهلک رفتند اما ویروس هم بیکار ننشسته و مثل یک جانی زبردست هر بار در پوششی تازه سراغ قربانیان می‌رود. تازه‌ترین ردایی که این ویروس برای خود دوخته سویه‌ی جدیدی به نام امیکرون XE است.
جهش در ویروس‌ها امری طبیعی است و ویروس عامل کووید-۱۹ هم تا کنون ده‌ها جهش را تجربه کرده است. این جهش‌ها تنها زمانی مورد توجه قرار گرفته و از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان خطرناک طبقه بندی می‌شوند که از نظر شیوع، پنهان‌کاری یا قدرت بیماری‌زایی خطرناک‌تر از واریانت‌های قبلی باشند.
ویروس کرونا امیکرون یکی از این جهش‌های خطرناک است که پاییز سال قبل در آفریقا شناسایی شد و به واسطه قدرت شیوع بالا به سرعت به سویه‌ی غالب در دنیا تبدیل شد. واریانت نخست این ویروس BA.1 نام داشت و پس از آن زیرسویه‌های دیگری مثل BA.2 پیدا شدند که از نظر شیوع قدرت بالاتری داشت. حالا نوبت به امیکرون XE رسیده که برخلاف موارد قبلی حاصل جهش نیست بلکه سویه‌ای نوترکیب است.
ویروس کرونا امیکرون XE چیست؟
سویه‌ی کرونا امیکرون XE نخستین بار ژانویه گذشته در بریتانیا شناسایی شد و تا کنون بیش از ۱۱۷۹ مورد ابتلا در این کشور ثبت شده است. موارد دیگری از ابتلا به این سویه در چین، هند، تایلند، هلند، استرالیا و ایالات متحده هم گزارش شده که نشان دهنده سرعت بالای شیوع آن در چهار گوشه دنیاست.
این سویه حاصل جهش نیست بلکه سویه‌ای نوترکیب است که از ادغام مواد ژنتیکی چند واریانت دیگر تشکیل شده و نسخه‌ای جدید از ویروس SARS-CoV-2 به شمار می‌رود. ایجاد آن ناشی از ابتلای همزمان افراد به سویه‌ی امیکرون BA.1 و BA.2 است. زیرسویه‌های دیگری از ترکیب این دو سویه مشاهده شده که شامل امیکرون XQ در بریتانیا، XG در دانمارک، XJ در فنلاند و XK در بلژیک می‌شود.
زمانی که امیکرون BA.1 و BA.2 به صورت همزمان دستگاه تنفسی فوقانی یک نفر را ابتلا کرده و وارد سلول می‌شوند، مواد ژنتیکی را با هم مبادله می‌کنند که در نتیجه‌ی آن سویه‌ای نوترکیب شکل می‌گیرد. ترکیب ژنتیکی ویروس ها پدیده جدیدی نیست و در ویروس‌هایی مثل آنفولانزا و HIV هم رخ می‌دهد. در واقع یکی از احتمالات شکل‌گیری ویروس کرونا اولیه در ووهان چین هم ترکیب ژنتیکی در خفاش‌ها است.
این نوع ترکیب در مقایسه با جهش برای ویروس‌ها مزایای بیشتری دارد چرا که از سرعت بالاتری برخوردار بوده و امکان تغییر بسیار بیشتری را از نظر عفونت‌زایی، مقاومت در برابر داروها و فرار از سیستم ایمنی به آنها می‌دهد. البته ویروس‌های نوترکیب هم مثل موارد جهش یافته گاهی تغییرات زیادی را تجربه نمی‌کنند.
امیکرون XE بیشتر اطلاعات ژنتیکی و ازجمله پروتیین اسپایک را از واریانت BA.2 به ارث برده که به واسطه‌ی قدرت شیوع بالا شناخته می‌شود. همچنین جهش NSP1-6 را هم از BA.1 دریافت کرده که با استفاده از آن کلاهک خود را به شکلی فریبنده تغییر می‌دهد تا از دید سیستم ایمنی در امان بماند.
امیکرون XE همچنین شامل سه جهش دیگر NSP3 V1069I، C3241T و NSP12 C14599T است که در سویه‌های والد آن یافت نمی‌شود.
ویروس کرونا امیکرون XE چقدر خطرناک است؟
در حال حاضر سازمان بهداشت جهانی امیکرون XE را به عنوان سویه‌ی نگران کننده جدید دسته‌بندی نکرده چرا که شواهدی از بیماری‌زایی بیشتر آن نسبت به سویه‌های دیگر امیکرون وجود ندارد.
هرچند تعداد بیماران مبتلا به سویه جدید محدود است و با قاطعیت نمی‌توان در مورد ویژگی‌های آن اظهار نظر کرد اما تحقیقات اولیه نشان داده سویه‌ی XE ازنظر سرعت شیوع حدود ۱۰ درصد از BA.2 قوی‌تر است. سازمان بهداشت بریتانیا هم نرخ رشد متوسط این ویروس را ۱۲.۶ سریع‌تر از سویه‌ی BA.2 اعلام کرده بود اما همزمان هشدار داده که طی سه هفته‌ی آخر این تفاوت به ۲۰.۹ درصد رسیده است. بر اساس این شواهد می‌توان نتیجه گرفت احتمالا امیکرون XE به سویه‌ی غالب در جهان تبدیل خواهد شد و در صورت عدم پایبندی به پروتکل‌های بهداشتی موج جدیدی از کرونا را شاهد خواهیم بود.
از نظر قدرت بیماری‌زایی مطالعه‌ای صورت نگرفته اما جهش‌های جدید کرونا نسبت به موارد قبلی عامل بیماری شدیدتر نبوده‌اند. برای مثال BA.2 نسبت به BA.1 شدیدتر نیست و احتمالا امیکرون XE توان کمتر یا یکسانی در بیماری‌زایی داشته باشد.
هرچند هنوز تحقیقات جامعی صورت نگرفته اما متخصصان بر این باورند علایم ابتلا به امیکرون XE مشابه واریانت اصلی و زیر سویه‌ی امیکرون پنهان‌کار است که به علائم شدید منجر نمی‌شود. خستگی و سرگیجه جز علایم اولیه و شایع امیکرون است که گاهی با سردرد، گلودرد، درد عضلانی و تب بروز پیدا کند. مشکلات گوارشی مانند اسهال، حالت تهوع، استفراغ و معده درد در میان افراد مبتلا به کرونا امیکرون بسیار رایج است اما از دست دادن بویایی و چشایی به ندرت مشاهده شده است.
دکتر داود یادگاری، متخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز می‌‌گوید علایم و عوارض کرونا XE همانند امیکرون است و مرگ و میر چندانی ندارد. به گفته وی فرد مبتلا مقداری تب، سرفه و آبریزش بینی را تجربه می‌کند و برخی ممکن است علائم گوارشی هم داشته باشند.
دیگر نکته امیدوار کننده اینکه جهش شاخصی در پروتیین اسپایک ویروس رخ نداده است. اسپایک یکی از چهار پروتئین ساختاری است که لایه‌ی خارجی ویروس عامل کووید-۱۹ را شکل می‌دهند. این شاخک با اتصال به پروتیین ACE2 در مسیر تنفسی، سلول‌های قربانی را تسخیر کرده و وارد آن می‌شود. اکثر واکسن‌ها و داروهای واکسن کرونا نیز با تمرکز بر همین پروتئین اسپایک طراحی شده‌اند. از این رو اگر تغییر گسترده‌ای در آن رخ می‌داد، ممکن بود واکسن‌های کنونی روی امیکرون XE اثربخش نباشند.
چگونه می‌توان با امیکرون XE مقابله کرد؟
ظهور این ترکیب با توجه به کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی، کنار گذاشتن ماسک و شستشوی منظم دست‌ها و تزریق نکردن واکسن‌های بوستر از یک سو و قدرت شیوع بالای امیکرون BA.1 و BA.2 از سوی دیگر مشخص بود دیر یا زود سویه‌های نوترکیب ظهور می‌کنند.
راهکار اصلی برای جلوگیری از شیوع امیکرون XE و مهمتر از آن پیشگیری از بروز جهش‌ها و سویه‌های نوترکیب جدید، قطع زنجیره اتصال است که از طریق استفاده از ماسک‌های باکیفیت، رعایت فاصله‌ی اجتماعی و تزریق دوزهای بوستر صورت می‌گیرد.
