این جملات را به افراد در معرض خودکشی نگویید؛ گفت‌وگو با غلامرضا ترابی، روان‌‌پزشک و روان‌درمانگر تحلیلی
مواجهه با فردی که در معرض خودکشی قرار دارد یا به برای این کار اقدام کرده یکی از سخت‌ترین مراحل ارتباط انسانی است. حرکت روی یک لبه‌ی باریک است که کوچکترین حرکت اشتباه می‌تواند منجر به سقوط از این لبه و از دست رفتن جان یک انسان باشد. گاهی گمان می‌کنیم که خیلی مراقب هستیم یا حواس‌مان جمع است اما درست در همان لحظه داریم اشتباه‌ترین کار ممکن را در قبال فردی که در معرض خودکشی قرار دارد انجام می‌دهیم.
با توجه به حساسیت بالای این موقعیت تصمیم گرفتیم تا در گفت‌وگویی با دکتر «غلامرضا ترابی» روان‌‌پزشک و روان‌درمانگر تحلیلی به این سوال پاسخ دهیم که «به افراد در معرض خودکشی چه حرف‌هایی نباید بزنیم؟».
بحران اعتماد به نفس
صحبت کردن با فردی که در معرض خودکشی قرار دارد ظرافت‌ها و دقت قابل توجهی می‌طلبد. این افراد روی لبه‌ی باریک و نازکی راه می‌روند که هر حرکت اشتباه می‌تواند مانند وارد کردن یک نیرو برای پرتاب کردن آن‌ها به دامان مرگ باشد. برای همین، رفتار دوستان، نزدیکان، خانواده و درمانگرهایی که با این افراد در ارتباط هستند باید بسیار سنجیده باشد. مهم‌ترین چیزی که برای تعامل و معاشرت با یک فرد در معرض خودکشی باید بدانیم این است که عزت نفس این افراد به شدت خدشه‌دار شده است و اغلب پایین‌ترین سطح اعتمادبه‌نفس را دارند. برای همین هر حرف یا عملی که به اعتماد به نفس ایشان ضربه‌ی دیگری بزند، موجب تشدید تمایل به خودکشی می‌شود.
پرهیز از قضاوت یا سرزنش
دکتر ترابی در بخش دیگری از صحبت‌هایش می‌گوید: «فردی که افکار خودکشی دارد اغلب خودش، عملکرد و دستاوردهایش را منفی قضاوت می‌کند. او اغلب ارزش خود را خیلی کمتر از چیزی که واقعا هست ارزیابی می‌کند.» شاید این مسئله درباره‌ی افراد دارای افکار خودکشی همیشه صادق نباشد اما در خصوص افرادی که افکار جدی خودکشی دارند یا به این کار به‌صورت ناموفق دست زده‌اند اغلب صادق است. این افراد گمان می‌کنند که خوب نیستند و اگر در چنین شرایطی شما آن‌ها را قضاوت یا سرزنش کنید وضعیت آن‌ها را شکننده‌تر کرده‌اید.
به فرد احساس بی‌ارزش بودن ندهیم
گاهی ما فکر می‌کنیم با حسن نیت قصد داریم به فرد در معرض خودکشی کمک کنیم ولی به هیچ وجه در استخدام کلمات دقت نمی‌کنیم و همین مسئله موجب می‌شود با گفتن جمله‌ی «مگه تو زندگی چی کم داری؟» وضعیت روحی فرد را بدتر کنیم. چرا که آن فرد این حرف را آنچنان که بیان می‌شود تحلیل نمی‌کند. بلکه او این جمله را چنین می‌شنود که: «پس همه چیز در شرایط عالی‌اش قرار دارد و فقط من هستم که در این میان خوب نیستم.» همین تحلیل باعث می‌شود که حس بی‌ارزش بودن در فرد تشدید شود و حالات روحی او دستخوش تغییرات منفی بیشتری شود. در این شرایط ما قصد داشتیم موقعیت‌های خوب زندگی را به او یادآور شویم اما اتفاقی که رخ داده این است که انزجار فرد از خودش را بیشتر کرده‌ایم. فراموش نکنیم که تخریب اعتمادبه‌نفس با احتمال اقدام به خودکشی رابطه‌ی مستقیمی دارد. بهترین کار این است که فرد در معرض خودکشی را قضاوت، سرزنش یا نصیحت نکنیم.
- اهمیت کار تابستانی برای نوجوانان؛ گفت‌وگو با دکتر هدی بابایی، روانشناس
- تابستان، نوجوانان و فرصت‌های یادگیری؛ گفت‌وگو با دکتر اسماعیل‌تبار، روانشناس
در برابر متهم کردن دیگران موضع نگیریم
این روان‌درمانگر تحلیل در ادامه این گفت‌گو پیشنهاد می‌کند که در فرایند صحبت با فرد در معرض خودکشی سعی کنیم که شنونده خوبی باشیم و ادامه می‌دهد: «بهترین کاری که می‌توانیم در تعامل با فرد در معرض خودکشی انجام دهیم این است که به او فرصت دهیم احساساتش را بیان کند. صحبت کردن فرد درباره‌ی خودش، دیگران و زندگی دقیقا نقطه‌ی عکس سرزنش، نصیحت یا قضاوت کردن است. باید به این افراد اجازه دهید احساسات و هیجانات‌شان را بیان کنند. حتی ممکن است او بخواهد از اوضاع شکایت کند، یا گریه کند یا دیگران را متهم کند. در برابر هر یک از این کارها لازم نیست که موضع بگیرید یا بخواهید سره را از ناسره تشخیص دهید. بلکه در گام اول باید سعی کنید شنونده‌ی خوبی باشید. اگر فرد قصد دارد کسی را متهم کند لازم نیست بلافاصله موضع بگیریم یا از کسی دفاع کنیم. این متهم کردن نشانه‌ی مهمی است که به ما می‌گوید این فرد قصد دارد اعتماد به نفس خود را احیا کند. لذا باید در این مواقع کمی صبر و حوصله داشت و حرف‌ها را شنید. با این افراد نباید چالش کرد بلکه باید اجازه داد حرف‌هایشان را بزنند و صحبت‌هایشان شنیده شود. بعدها در فرصت‌های بهتری می‌توان این موضوعات را باز کرد.»
به فرد عذاب وجدان ندهیم
عذاب وجدان دادن به فردی که در معرض خودکشی قرار دارد یکی دیگر از آن اشتباهاتی است که ممکن است از سوی اطرافیان اتفاق بیفتد. گاهی اطرافیان گمان می‌کنند با یک گروکشی عاطفی می‌توانند فرد در معرض خودکشی را نجات دهند. مثلا به فرد یادآوری می‌کنند که «می‌دانی اگر خودت را بکشی چه بلایی بر سر مادرت می‌آید» یا «پدرت چه غمی را باید تحمل کند؟» این حرف‌ها در حالی زده می‌شود که ای‌بسا فرد در معرض خودکشی پدر یا مادرش را عامل اصلی وضعیت موجود بداند و با شنیدن این حرف‌ها احساس کند که از سوی دیگران درک نمی‌شود و بیشتر حس تنهایی پیدا کند. این روند وی را برای انجام تصمیمش مصمم‌تر می‌کند.
جملات سمی با بار خطر بالا
دکتر غلامرضا ترابی در بخش پایانی صحبت‌هایش نمونه‌هایی از جمله‌های سمی و خطرناک در این زمینه را به عنوان مثال بیان می‌کند و می‌گوید:
- گاهی به فرد می‌گویند «تو فقط دنبال جلب توجه هستی.» بی‌اعتبار کردن احساسات فرد می تواند ناراحتی وی را بدتر کند و او را از کمک خواستن منصرف کند.
- اگر به وی بگوییم «این مشکل سختی نیست و از عهده‌ی اون بر میایی.» با کم دیدن درد وی یا نادیده گرفتن احساسات او می‌توانیم باعث شویم احساس ترد شدن، تنهایی و انزوای بیشتری پیدا کند.
- گاهی می‌گوییم «شرایط تو آنقدرها هم بد نیست. دیگران وضعیت بدتر از تو را دارند.» با مقایسه‌ی مشکلات او با دیگران ممکن است باعث شویم که فکر کند خوب عمل نمی‌کند و احساس گناهش تقویت شود.
- با نصیحت کردن و گفتن اینکه «به فکر دیگران باش» این پیام را می‌دهیم که تو خودخواه هستی. این می‌تواند احساس گناه اضافی ایجاد کند و مانع از برقراری ارتباط باز شود.
- گاهی این طور راهنمایی می‌کنیم که «این فکرها رو بگذار کنار. خودت باید به خودت کمک کنی.» باید به یاد داشته باشیم که افسردگی و افکار خودکشی به راحتی و صرفا با اراده کردن قابل برطرف کردن نیست و این گفته می‌تواند تلاش‌های وی را بی‌اهمیت جلوه دهد.
خلاصه همه اشتباهات بالا می‌تواند فرد را به خودکشی نزدیک‌تر کند. در مجموع چون فرد در معرض خودکشی در شکننده‌ترین حالت روحی و روانی خود قرار دارد هرگونه ایجاد تلاطم در احساسات او بدون درنظر گرفتن پس‌زمینه‌ها ممکن است اثرات نگران کننده‌ای داشته باشد.
چه باید انجام دهیم؟
پس از شنیدن حرف‌ها و پرهیز از قضاوت و نصیحت به او بگویید که از اینکه وی را در این شرایط بد می‌بینید ناراحتید و حاضرید به او کمک کنید. سعی کنید به او بگویید که برایش ارزش قائل‌اید. بگویید فکر خودکشی مانند یک بیماری است و برایش درمان‌های متنوعی وجود دارد. او را تشویق کنید تا به یک درمانگر مراجعه کند. افرادی که افکار خودکشی دارند ممکن است از شما بخواهند که به کسی نگویید. مخفی نگه داشتن فکر خودکشی مانند بمب ساعتی خواهد بود. این کار را نکنید و سعی کنید از افراد قابل اعتماد و متخصصان کمک بگیرید و هرگز تا زمانی که توسط متخصصین ارزیابی نشده‌اند ایشان را تنها نگذارید.
It’s better to burn out than to fade away