کتابهای اسپینوزا؛ راهنمای جامع برای علاقمندان به فلسفه
باروخ اسپینوزا، فیلسوف یهودی که در هلند به دنیا آمد، یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین فلاسفهی تاریخ است؛ اندیشمندی که مرزهای سنتی دین، سیاست و فلسفه را به چالش کشید و تصویری کاملاً نو از جهان، خدا و انسان ارائه داد. کتابهای اسپینوزا، با وجود زبان پیچیده و مفاهیم عمیق، همچنان الهامبخش فیلسوفان، نویسندگان و دانشجویان در سراسر جهان هستند. اما برای کسی که میخواهد به دنیای اندیشهی اسپینوزا وارد شود، این سوال مطرح میشود: از کجا باید شروع کرد؟ در این مقاله، بهترین کتابهای اسپینوزا را برای شروع مطالعهی فلسفهی او معرفی میکنیم. اگر دربارهی اسپینوزا چیزی نمیدانید و میخواهید وارد دنیای او شوید، این راهنما نقطهی شروع مناسبی خواهد بود.
زندگینامهی باروخ اسپینوزا
باروخ اسپینوزا (Baruch Spinoza)، با نام مستعار لاتین بندیکتوس د اسپینوزا (Benedictus de Spinoza)، در سال ۱۶۳۲ در آمستردام به دنیا آمد. خانوادهی او از یهودیان سفاردی بودند که پس از فرار از آزار و شکنجهی مذهبی در پرتغال، به هلند پناه آورده بودند، چون در آن زمان هلند بهخاطر آزادی دینی نسبیاش مشهور بود. اسپینوزا در جامعهی یهودی آمستردام رشد کرد و آموزش دینی گستردهای دید، اما طولی نکشید که پرسشها و دیدگاههایی به ذهنش خطور کرد که با آموزههای سنتی دین یهودیت ناسازگار بود.
در نوجوانی، اسپینوزا تحتتاثیر افکار فیلسوفانی چون دکارت و اندیشمندان علوم طبیعی قرار گرفت. او شروع به نقد باورهای دینی سنتی کرد و دیدگاههای جدیدی دربارهی خدا، انسان و طبیعت در ذهن خود پرورش داد و ابراز کرد. این نگرشهای غیرمتعارف سرانجام باعث شد که در سال ۱۶۵۶، در یک مراسم رسمی، از سوی انجمن یهودیان آمستردام تکفیر یا طرد شود. این حکم به شدت سختگیرانه بود و باعث شد اسپینوزا نه تنها از جامعهی یهودیان، بلکه از بسیاری از محافل اجتماعی نیز طرد شود.
«اسپینوزای طردشده»، تابلویی از ساموئل هیرزشِنبرگ در سال ۱۹۰۷. اسپینوزا به اتهام زیرسوال بودن ریشهی الهی کتاب مقدس، زیر سوال بردن قوهی اختیار خاخامها، کفرگویی و… از جانب یهودیها بهشکلی سختگیرانه و با توهینهای بسیار طرد شد. اما اسپینوزا بدون هیچ حرف و حدیثی این حکم را پذیرفت و از آن پس زندگی در انزوا را آغاز کرد. این رویداد نشان میدهد که اسپینوزا اهل موعظه کردن نبود و خودش هم به حرفهایی که دربارهی کنترل احساسات و پذیرفتن واقعیت میزد عمل میکرد.
پس از طرد شدن، اسپینوزا زندگیای ساده و منزوی را در پیش گرفت. برای امرار معاش او به تراشیدن عدسی برای ابزارهای نوری مانند میکروسکوپها و تلسکوپها روی آورد؛ کاری که هم به دقت فکری نیاز داشت و هم اجازه میداد وقت خود را صرف تفکر فلسفی کند. اسپینوزا از هرگونه شهرت و مقام پرهیز میکرد و حتی زمانی که پست دانشگاهی به او پیشنهاد شد، آن را رد کرد تا استقلال فکری خود را حفظ کند.
در طول زندگی کوتاه خود، اسپینوزا چندین اثر مهم نوشت. «رساله در اصلاح فاهمه» و «رسالهی الهی سیاسی» از جمله آثاری هستند که در زمان حیاتش منتشر شدند. با این حال، شاهکار او، یعنی «اخلاق» پس از مرگش در سال ۱۶۷۷ منتشر شد. این اثر، که با استفاده از مفاهیم هندسی نوشته شده و ساختاری بسیار سازمانیافته دارد، تمام نظام فلسفی او را شامل میشود: از متافیزیک و شناختشناسی گرفته تا روانشناسی احساسات و اخلاق.
فلسفهی اسپینوزا، که بر وحدت خدا و طبیعت (همهخدایی)، جبرگرایی عقلانی و امکان رهایی از طریق فهم علمی استوار است، انقلابی عمیق در اندیشهی غرب ایجاد کرد. اندیشههای او الهامبخش متفکرانی چون لایبنیتس، هگل، شلینگ، نیچه و بسیاری از فیلسوفان معاصر شد.
وضعیت جسمانی اسپینوزا در سالهای پایانی عمرش به دلیل ابتلا به بیماری ریوی، که احتمالاً ناشی از استنشاق گرد و غبار عدسیها بود، رو به وخامت گذاشت. سرانجام در ۲۱ فوریهی ۱۶۷۷، او در سن ۴۴ سالگی در لاهه درگذشت.
باروخ اسپینوزا امروز به عنوان یکی از برجستهترین و جسورترین متفکران تاریخ فلسفه شناخته میشود؛ فیلسوفی که زندگیاش، به اندازهی اندیشههایش، بر مبنای صداقت، آزادی و وفاداری به حقیقت بنا شده بود.
معرفی برترین کتابهای اسپینوزا برای شروع خواندن فلسفهی او
باروخ اسپینوزا یکی از ستونهای اندیشهی مدرن است؛ اما کتابهای اسپینوزا به دلیل زبان فنی، استفادهی او از مفاهیم هندسی در بطنی فلسفی و سیستم فلسفی پیچیدهاش، برای خوانندگان تازهوارد چندان قابلدسترس نیست. با این حال، اگر مسیر درستی برای آشنایی با کتابهای اسپینوزا انتخاب شود، فلسفهی او میتواند بسیار شفاف، الهامبخش و راهگشا باشد. در این بخش، مهمترین کتابهایی که میتوانند بهترین نقاط شروع برای ورود به فلسفهی اسپینوزا باشند، با توضیحاتی دقیقتر معرفی شدهاند.
۱. رساله در اصلاح فاهمه، اثر باروخ اسپینوزا (Tractatus de Intellectus Emendatione)
سال انتشار: ۱۶۷۷
«رساله در اصلاح فاهمه» دریچهای است به جهان ذهنی اسپینوزا؛ دنیایی که در آن جستجوی حقیقت، عشقورزی به عقلانیت و تمایل به رهایی از بند تعصبات، بالاترین آرمانهای انسانی تلقی میشوند. در این کتاب، اسپینوزا بهجای آنکه مستقیماً وارد مسائل متافیزیکی دشوار شود، بیان نظریهی خود را از ابتداییترین دغدغهی انسانی یعنی «چگونگی درست فهمیدن» آغاز میکند.
اسپینوزا در این رساله تاکید میکند که انسانها اغلب اسیر تصورات ناقص، باورهای عمومی بیپایه و احساسات گمراهکنندهاند و اگر بخواهند به شناخت حقیقی دست پیدا کنند، باید روند اصلاح ابزار فهم (فاهمه) خود را آغاز کنند. این مسیر شامل پاکسازی ذهن از پیشداوریها، ریشهکن کردن برداشتهای مبهم و پرورش تدریجی ادراکات آشکار و بدون ابهام است. او مراحل مختلف شناخت را شرح میدهد؛ از سطح ابتدایی حواس پنچگانه تا مرحلهی والاتر ادراک عقلانی. این کتاب ناتمام باقی ماند، اما حتی در شکل نیمهکارهی خود، نقشهی راهی برای کل فلسفهی اسپینوزا ارایه میدهد: فلسفهای که حقیقت را در ضرورت عقل، معانی آشکار و بدون ابهام و فهم کامل جستجو میکند.
مطالعهی این رساله پیش از ورود به آثار سنگینتر اسپینوزا میتواند بسیار مفید واقع شود. خواننده درک میکند که چرا اسپینوزا در «اخلاق»، بهشدت بر ضرورت عقلگرایی در جهان تاکید دارد و چگونه نگاهش به خدا، طبیعت و انسان از دل این دغدغهی شناختی بیرون آمده است.
۲. رسالهی الهی سیاسی (Tractatus Theologico-Politicus)
سال انتشار: ۱۶۷۰
«رسالهی الهی سیاسی» کتابی است که اسپینوزا برای دفاع از آزادی اندیشه نوشت، در دورانی که سانسور دینی و فشارهای اجتماعی میتوانستند به راحتی نویسندهای چون او را به حاشیه یا حتی مرگ بکشانند. در این اثر، اسپینوزا با دقتی جسورانه میکوشد نشان دهد که ایمان و عقل میتوانند همزیستی داشته باشند، به شرطی که دین جنبهای خصوصی و شخصی پیدا کند و حکومت، حافظ آزادیهای عقلانی باشد.
او در این کتاب تفسیر دقیقی از کتاب مقدس ارائه میدهد: اینکه متون دینی را باید همانند اسناد تاریخی خواند و فهمید، نه به عنوان وحی بیواسطهی حقیقت. اسپینوزا نتیجه میگیرد که بسیاری از آموزههای دینی برای برانگیختن احساسات عوام تدوین شدهاند و نه برای آموزش فلسفی حقیقت.
از نظر سیاسی، اسپینوزا در این رساله پیشگام دفاع از دموکراسی و آزادی بیان است. استدلال مرکزی او این است که یک حکومت عقلگرا، حکومتی است که در آن افراد مجازند بدون ترس از مجازات، آزادانه بیندیشند.
مطالعهی این اثر برای خوانندهی امروزی نیز فوقالعاده جذاب است، زیرا مسائلی مانند ارتباط دین و سیاست، آزادی بیان و حد و حدود قدرت حکومت که او در این کتاب به آنها میپردازد، همچنان موضوعات زندهی جهان معاصرند.
از نظر زبان و ساختار، «رسالهی الهی سیاسی» نسبت به «اخلاق» روانتر و مفاهیم هندسی بهکاررفته در آن نیز کمتر است؛ بنابراین برای شروع مطالعهی اسپینوزا گزینهای مناسبتر به شمار میآید.
12 %
650,000
572,000 تومان
۳. اخلاق (Ethics)
سال انتشار: ۱۶۷۷
اگر بخواهید تنها یک اثر را از اسپینوزا بخوانید، آن اثر بیهیچ تردیدی «اخلاق» است. این کتاب، که در پنج بخش منظم تدوین شده، تمام بنیانهای متافیزیکی، معرفتشناسی، روانشناسی و اخلاقی اسپینوزا را به شکلی فوقالعاده منسجم ارایه میدهد.
در ا«خلاق»، اسپینوزا خدا را به عنوان طبیعت بینهایت و ضروری (ضروری در فلسفهای او عبارت مهم است و در ادامه به آن خواهیم پرداخت) تعریف میکند؛ موجودی که بیرون از جهان وجود ندارد، بلکه خود هستی است. این رویکرد که همهخدایی (Pantheism) خطاب میشود، یکی از انقلابیترین دیدگاههای تاریخ فلسفه است و با اینکه همهخدایی در برخی از مذهبهای کهن (مثل برخی از مکتبهای هندوییسم) رواج داشته، تعریف کردن شکل مدرنش به اسپینوزا نسبت داده میشود. از این منظر، آزادی انسان نیز مفهومی دیگر پیدا میکند: آزادی به معنای عمل بر اساس ضرورت فهمیده شده است، نه رهایی از قوانین طبیعت.
در بخشهای دیگر کتاب، اسپینوزا به تحلیل عمیق احساسات انسانی میپردازد. او نشان میدهد که احساسات ما از علل طبیعی ناشی میشوند و میتوان آنها را از راه شناخت درست، هدایت یا حتی تعدیل کرد. امید، ترس، عشق، نفرت و حسادت در تحلیل اسپینوزا همچون نیروهای قابلفهم ظاهر میشوند، نه اسراری مبهم.
«اخلاق» یک متن فلسفی خشکوخالی نیست، بلکه راهنمایی عملی برای زندگی بهتر است: راهی برای رسیدن به آرامش ذهنی، قدرت درونی و شادی پایدار. با این حال، به دلیل سبک خاص هندسی (تعاریف، اصول بدیهی، قضایا و اثباتهای ریاضیگونه)، مطالعهی این اثر نیازمند صبر، دقت و درک تدریجی مفاهیم است. بهتر است قبل از خواندن این کتاب، خواننده با مقدمات فلسفهی اسپینوزا آشنا باشد.
۴. نامهها (Correspondence)
سال انتشار: ۱۶۷۷
مجموعهی نامههای اسپینوزا، چهرهی زندهتر و ملموستری از این فیلسوف بزرگ به ما نشان میدهد. در این نامهها، اسپینوزا گاه مفاهیم سخت فلسفی را به زبان سادهتر توضیح میدهد، گاه به سوالات دوستانش پاسخ میدهد و گاه دربارهی مسائل علمی زمان خود (مانند نظریهی حرکت دکارت یا نظریههای مربوط به نور) اظهار نظر میکند.
در «نامهها» میتوان جنبهی انسانیتر اسپینوزا را مشاهده کرد: دغدغههای شخصی، نگرانیهای اجتماعی و نوعی خویشتنداری عمیق که با فلسفهی آرامشبخش او هماهنگ است. همچنین این نامهها سرنخهایی از چگونگی شکلگیری اندیشههای بزرگ او را در اختیار ما قرار میدهند.
بسیاری از مشکلاتی که خواننده در مواجهه با کتابهای اسپینوزا ممکن است باهاشان روبرو شود (مثلاً ابهام در تعریف برخی مفاهیم یا دشواری در درک رابطهی بین بخشهای مختلف نظام فکری او)، در این نامهها مورد بحث قرار گرفتهاند. بنابراین مطالعهی آنها هم به فهم بهتر فلسفهی اسپینوزا کمک میکند و هم تصویر زندهتری از شخصیت او در اختیارمان قرار میدهد.
چرا «اخلاق» اسپینوزا مهم است؟
اهمیت کتاب «اخلاق» تنها به خاطر ارایهی ایدههایی تازه نیست؛ در این کتاب اسپینوزا تصویری کاملاً متفاوت از رابطهی انسان با جهان ارایه میدهد. در فلسفهی او، انسان دیگر موجودی استثنایی یا برتر از طبیعت نیست؛ بلکه همچون بخشی از شبکهی بیپایان علتها و معلولهای طبیعی فهمیده میشود. این درهمتنیدگی انسان و طبیعت، نه تنها خودبرتربینی سنتی بشر را زیر سوال میبرد، بلکه نگاه تازهای به آزادی، مسئولیت انسانی و رستگاری ارایه میکند.
در جهانبینی اسپینوزا، آزادی نه به معنای «قدرت انتخاب بیقید و شرط» بلکه به معنای «شناخت ضرورتها و هماهنگی آگاهانه با آنها» تعریف میشود. به عبارت دیگر، هر چه انسان بهتر درک کند که چرا و چگونه تحتتاثیر نیروهای طبیعی عمل میکند، بیشتر میتواند در رفتار و کردار خود به آگاهی، قدرت و حتی نوعی رهایی دست پیدا کند. این تعریف از آزادی، بعدها تاثیر عمیقی بر فلسفهی اخلاق، روانشناسی و حتی سیاست مدرن گذاشت.
از سوی دیگر، تحلیل اسپینوزا از احساسات انسانی، شاید یکی از نخستین تلاشهای فلسفی برای توضیح کامل ریشههای عاطفی و رفتار انسان بر مبنای علل طبیعی باشد. او نشان میدهد که احساساتی مانند عشق یا نفرت، نه اسراری آسمانی هستند و نه خطاهایی صرف؛ بلکه واکنشهای منطقی بدن و ذهن به شرایط بیرونیاند. شناخت این سازوکار، به گفتهی اسپینوزا، تنها راهی است که میتواند انسان را از بردگی کورکورانهی احساسات برهاند و به سوی زندگی معقول و شاد راهنمایی کند.
همچنین شیوهی نگارش هندسی «اخلاق» – با آن دقت و ساختار ریاضیوارش – صرفاً یک فرم نوشتاری نیست، بلکه بیانگر یک باور عمیق است: اینکه حقیقت باید با همان قطعیت و روشنی قوانین ریاضی فهمیده شود. این ایدهی جسورانه از اسپینوزا که اخلاق، الهیات، روانشناسی و متافیزیک را همچون شاخههایی از یک رشتهی علمی دقیق و عقلانی در نظر میگیرد، راه را برای عصر روشنگری و علم مدرن هموار کرد.
مسئله اسپینوزا اثر اروین یالوم: داستانی جذاب در باب اندیشه و فلسفه
کتاب «مسئلهی اسپینوزا» نوشتهی اروین دی. یالوم (Irvin D. Yalom) (که بیشتر بهخاطر نوشتن «وقتی نیچه گریست» مشهور است)، پلی است میان دنیای فلسفهی سختفهم و دنیای داستانسرایی روانشناسانه. یالوم، روانپزشک و نویسندهی برجسته، در این رمان فلسفی به سراغ زندگی و افکار باروخ اسپینوزا میرود، اما نه با رویکردی خشک و تاریخی، بلکه با نگاهی زنده و انسانی که همدلی خواننده را نسبت به چالشهای فکری و شخصی این فیلسوف بزرگ برمیانگیزد.
«مسئلهی اسپینوزا» دو خط داستانی موازی را دنبال میکند: یکی زندگی اسپینوزا در قرن هفدهم، هنگام تبعید از جامعهی یهودیان آمستردام و تلاشش برای حفظ استقلال فکری و دیگری زندگی آلفرد روزنبرگ، نظریهپرداز حزب نازی، که قرنها بعد به شکلی وسواسگونه درگیر شخصیت اسپینوزا میشود. این دو روایت در دورههای زمانی متفاوت، فرصتی است برای پرداختن به این پرسش بزرگ: چگونه افکار یک فیلسوف که مدافع عقل، آزادی و همبستگی انسانی بود، میتواند در دل دنیایی مملو از نفرت و تبعیض، همچنان تاثیرگذار یا حتی تهدیدآمیز تلقی شود؟
یالوم در این رمان، بدون سادهسازی بیش از حد، مفاهیم عمیق اسپینوزایی همچون ضرورت طبیعت، آزادی درک شده و عشق عقلانی به خدا را در قالب داستانی جذاب معرفی میکند. خواننده، همزمان با دنبال کردن زندگی شخصیتها، به تدریج درگیر ایدههایی میشود که در غیر این صورت ممکن بود بسیار دشوار یا خشک به نظر برسند.
«مسئلهی اسپینوزا» برای کسانی که میخواهند بدون ترس از متون پیچیدهی فلسفی، با دنیای فکری اسپینوزا آشنا شوند، شروعی ایدهآل است. این کتاب نشان میدهد که فلسفه نه صرفاً موضوعی انتزاعی برای اندیشمندان، بلکه تلاشی عمیق و انسانی برای درک بهتر جهان و جایگاه ما در آن است.
307,190 تومان
منابع تکمیلی برای درک فلسفه اسپینوزا
مطالعهی کتابهای اسپینوزا بهتنهایی برای فهم عمیق فلسفهی او کافی نیست، زیرا درک زبان پیچیده، ساختار هندسی و پیشفرضهای فلسفی نهفته در آثارش میتواند در ابتدا برای بسیاری از خوانندگان دشوار باشد. به همین دلیل، بهرهگیری از منابع تکمیلی میتواند نقش مهمی در روشنتر کردن مفاهیم، پیشینهی تاریخی و زمینههای فکری اسپینوزا ایفا کند.
یکی از منابع بسیار ارزشمند، کتاب «اسپینوزا: فلسفهی عملی» (Spinoza: Practical Philosophy)، نوشتهی ژیل دلوز است. دلوز با نگاهی تازه، اسپینوزا را نه صرفاً به عنوان یک متفکر نظری، بلکه به عنوان فیلسوفی میبیند که زندگی بهتر و آزادی حقیقی را هدف گرفته بود. دلوز مفاهیمی مانند توانمندی، شادمانی و آزادی در فلسفهی او را به زبان معاصر بازنویسی کرد.
همچنین آثار استیون ندلر (Steven Nadler)، آکادمیسین آمریکایی/کانادایی که تخصصاش فلسفهی قرن ۱۷ است و دربارهی اسپینوزا آثار پژوهشی زیادی منتشر کرده، منابع مکمل بسیار خوبی هستند، به ویژه کتاب «زندگی اسپینوزا» (Spinoza: A Life) که برای فهم بهتر زندگی شخصی، محیط فکری و زمینههای تاریخی دوران زندگی اسپینوزا ضروری است. نادلر با دقتی کمنظیر نشان میدهد که چگونه زندگی پرفرازونشیب اسپینوزا — از اخراج از جامعهی یهودیها تا گوشهنشینی فلسفیاش — بر آثارش تاثیر گذاشت.
برای فهم دقیقتر خود کتاب «اخلاق»، شروحی همچون «پیشدرآمدی بر اخلاق اسپینوزا» (Spinoza’s Ethics: An Introduction) اثر استیون ندلر یا «اخلاق همراه با توضیحات» (The Ethics with Commentary) اثر ادوین کرلی (Edwin Curley) بسیار مفید هستند. این کتابها با نگرشی ریزبینانه متن اسپینوزا را واکاوی میکنند و اثباتها و مفاهیم کلیدی او را به زبان سادهتر توضیح میدهند.
در نهایت، برخی دورههای آنلاین از دانشگاههای معتبر، مثل کورسهای آزاد فلسفهی مدرن در سایتهای edX یا Coursera میتوانند زمینهی فلسفی لازم برای ورود جدیتر به جهان فکری اسپینوزا را فراهم کنند.
آیا کتابهای اسپینوزا، پیچیدهترین آثار خودیاری دنیا بودند؟
معمولاً وقتی صحبت از کتابهای خودیاری (Self-Help) به میان میآید، کسی یاد پیچیدگی و سختخوان بودن نمیافتد. این کتابها معمولاً با زبانی بسیار ساده نوشته شدهاند، هدفشان ارایهی توصیههای عملی برای بهبود زندگی است و بیشترشان هم در دوران معاصر منتشر شدهاند.
برای همین شاید این ادعا که کتابهای اسپینوزا کتابهای خودیاری هستند، شوکهکننده به نظر برسد. اما در این قسمت قصد داریم از راه چند مثال، نشان دهیم که کتابهای اسپینوزا تا چه حد میتوانند نقش کتابهای خودیاری را ایفا کنند.
۱. فهم احساسات به جای اسیر شدن در بند آنها
اسپینوزا باور داشت که احساسات ما بهصورت تصادفی اتفاق نمیافتند، بلکه همچون رویدادهای فیزیکی، علل طبیعی دارند. از این نظر او بهشدت تحتتاثیر مکتب فلسفی رواقیگری (Stoicism) بود که از قضا یکی از محبوبترین مکاتب فلسفی برای نویسندگان کتابهای خودیاری است، چون دغدغهی رواغیون نیز غلبه بر احساسات و نیروی کنترلگرشان بود.
فرض کنید حسادت شدیدی نسبت به موفقیت شغلی دوستتان احساس میکنید. به جای سرزنش خود («من آدم بدی هستم») یا واکنشهای تند («رابطهام را با او قطع میکنم»)، میتوانید طبق روش اسپینوزا عمل میکنید: احساس خود را تحلیل کنید تا متوجه شوید که این حسادت از احساس ناکافی بودن خودتان نسبت به خودتان ناشی شده، نه ناراحتی از موفقیت دوستتان.
با شناخت علت، از اسیر شدن در بند آن احساس رها میشوید و میتوانید به جای کینهورزی، روی تقویت عزت نفس خود کار کنید.
درسی که از اسپینوزا میگیریم این است که هرچه احساسات خود را بهتر بشناسیم، آزادی بیشتری در مدیریت آنها پیدا میکنیم.
۲. برای رسیدن به رهایی باید مفهوم ضرورت را درک کرد
اسپینوزا میگفت آزادی واقعی این نیست که هر کاری دلمان میخواهد انجام دهیم، بلکه این است که هماهنگ با ضرورت طبیعت رفتار کنیم.
مثلاً فرض کنید در ترافیک گیر افتادهاید و به خاطر دیر رسیدن عصبانی هستید. اگر اسپینوزا پیش شما بود میگفت: خشم شما هیچ تغییری در قوانین فیزیکی ترافیک ایجاد نمیکند. راه واقعی توانمند شدن در چنین موقعیتی این است که ضرورت موقعیت را بپذیرید و در بستر آن عاقلانه عمل کنید: مثلاً موسیقی گوش بدهید، درونپویی کنید یا به کسی که منتظرتان است اطلاع دهید که دیر میرسید تا جفتتان هرچه زودتر با این حقیقت کنار بیایید.
با پذیرش ضرورت، میتوانید راحتتر محدودیتها و سربالاییهای زندگی را پشتسر بگذارید. ضرورت یعنی هر چیزی که در این دنیا وجود دارد یا اتفاق میافتد، باید دقیقاً به همان شکل وجود داشته باشد یا اتفاق بیفتد، چون خواه ناخواه از ماهیت واقعیت پیروی میکند. پذیرش ضرورت، یعنی پذیرفتن اینکه آنقدر عوامل فیزیکی و عملی پیچیده در شکلگیری ترافیک موثرند که در آن لحظه که در ترافیک هستید، هیچ سناریوی دیگری امکانپذیر نبود، چون قوانین فیزیکی اجازهی وقوع سناریوی دیگری را نمیدادند.
پیروی حرف قبلی، این ضرورت در احساسات انسانی نیز دیده میشود. مثلاً اگر عصبانی هستید، این عصبانیت انتخابی لحظهای نیست، بلکه اثری طبیعی و قابلدرک از وضعیت فعلی، شرایط فیزیکی و ذهنی و تاریخچهای است که با هویتتان گره خورده. اگر این زیرلایههای معنایی پشت خشمتان را درک کنید، میتوانید آن را بهتر مدیریت کنید.
۳. دیدن خدا در خود طبیعت
در نظر اسپینوزا، «خدا» موجودی جدا از جهان نبود، بلکه خود هستی و طبیعت بود. به جای آنکه احساس کنید خدا دور از شماست، میتوانید در دل طبیعت — هنگام پیادهروی در کوهستان – یا مطالعه دربارهی نظم پیچیدهی بدن انسان حس شگفتی شناخت او و حضورش را تجربه کنید.
معجزهای لازم نیست؛ خود قوانین فیزیک و زندگی بیانگر وجود خدا هستند.
۴. زندگی اخلاقی از راه جستجوی شفافیت و صداقت
در نظر اسپینوزا راه رسیدن به اخلاق شناخت شفافتر واقعیت بود، نه اطاعت کورکورانه از فرمانها و قوانین. فرض کنید وسوسه شدهاید شایعهای پخش کنید تا در جمعی محبوبتر شوید. اما اگر کتابهای اسپینوزا را خوانده باشید، ممکن است از این کار منصرف شوید، چون او یاد میدهد که خوبی واقعی از شفافیت و صداقت به دست میآید، نه از راه سودجوییهای مقطعی که بر اساس گیج کردن آدمها و تمایلات لحظهای به دست میآیند.
با انتخاب صداقت، نه تنها به دیگران، بلکه به حقیقت وجودی خود وفادار میمانید.
۵. دستیابی به شادی پایدار
اسپینوزا بین احساسات زودگذر (مثل هیجان) و شادی پایدار تمایز قائل شده بود؛ شادیای که از عشق عقلانی به حقیقت یا به قول خودشamor dei intellectualis ناشی میشود.
خرید یک گوشی جدید و شیک ممکن است شما را برای چند روز خوشحال کند، اما یادگیری یک رشتهی جدید که به آن علاقه دارید — مثلاً فلسفه یا هنر — حس قدرت و رضایتی ماندگار به شما میدهد. اسپینوزا میگفت این نوع شادی شما را به سوی رستگاری واقعی میبرد، چون ناشی از درک والاتری از واقعیت است.
در کل در فلسفه و کتابهای اسپینوزا، شناختِ ضرورت به معنای تسلیم شدن نیست، بلکه راهی برای رهایی از توهمات و زیستن در هماهنگی با واقعیت است. در جهانی که هیچ چیز بیدلیل رخ نمیدهد، خِرَد تنها امکانی است که انسان را از بازی کور احساسات و تصادفهای ظاهری بیرون میکشد. اسپینوزا به ما نمیآموزد که دنیا را تغییر دهیم؛ بلکه ما را دعوت میکند تا در کمال روشنبینی و آرامش، جایگاه خود را در شبکهی بزرگ و بیپایان طبیعت بازشناسیم.
منبع: دیجیکالا مگ
