کمی درباره‌ی دستاوردهای برندگان نوبل پزشکی امسال
روز دوشنبه، سه دانشمند برنده‌ی جایزه‌ی نوبل پزشکی (یا فیزیولوژی) سال ۲۰۱۵ شدند. هر سه‌ی آن‌ها، به دلیل فعالیت‌هایی که سال‌ها پیش در یافتن راه‌حلی برای مبارزه با بیماری‌های انگلی انجام داده بودند، جایزه را دریافت کردند. «ویلیام کمپبل» (William Campbell) از دانشگاه درو در مدیسون نیوجرسی و «ساتوشی امورا» (Satoshi Omura) از دانشگاه کیتاساتو در توکیو، نیمی از این جایزه را نصیب خود کردند. این دو، دارویی به نام «اورمکتین» (Avermectin) ساختند که می‌تواند کرم‌های حلقوی که به صورت انگل به بدن انسان وارد می‌شوند را از بین ببرد. این انگل می‌تواند منجر به کوری یا نوعی بیماری که اندام‌های انسان را دچار تغییرات ظاهری ناخوشایند می‌کند، شود. نیم دیگری از جایزه‌ی نوبل امسال، به «یویو تو» (Youyou Tu) از آکادمی علوم پزشکی چین در پکن رسید. او دارویی به نام «آرتمیزینین» (Artemisinin) را ساخته که نقش چشمگیری در درمان بیماری مالاریا دارد.
«هانس فورسبرگ» (Hans Forssberg) که یک عصب‌شناس و عضو هیئت داوری نوبل است می‌گوید: «تاثیر جهانی این اکتشافات و اثر آن روی زندگی بشر، غیر قابل اندازه‌گیری است.» «دیوید مولینو» (David Molyneux) سرپرست «برنامه‌ی بیماری‌های حاره‌ای فراموش شده» در «آموزشگاه پزشکی بیماری‌های مناطق حاره‌ای» در لیورپول انگلیس است؛ او تخمین می‌زند که «ایورمکتین» (Ivermectin) که از مشتقات اورمکتین است، بیش از یک میلیارد بار به مردم مناطق استوایی داده شده و توانسته ۵۰۰ هزار نفر را از نابینایی نجات دهد.
مبارزه با کرم حلقوی
امورا که یک میکروبیولوژیست است، در پی استخراج ترکیبات مفید باکتری‌های موجود در خاک بود و توانست روشی برای کشت گسترده و مطالعه‌ی آن‌ها پیدا کند. در بین هزاران محیط کشتی که از باکتری «استرپتومایسیس» (Streptomyces) تهیه شده بود، او توانست ۵۰ عدد از آن‌ها را شناسایی کند که کاندیداهای خوبی برای استفاده به عنوان داروهای ضد میکروب بودند. کمپبل که نمونه‌های امورا را مطالعه می‌کرد، فهمید یکی از آن‌ها، در کشتن کرم‌های حلقوی که به صورت انگل در بدن حیوانات مزرعه و خانگی زندگی می‌کردند، موثر است. او ماده‌ی فعال استخراج شده را به صورت خالص در آورد و آن را «اورمکتین» نامید. نسخه‌های بعدی این دارو چنان در درمان بیماری «کوری رودخانه» و «فیلاریاز لنفاوی» یا همان «پیل‌پایی» ناشی از انگل کرم‌حلقوی موثر عمل کردند که تقریبا باعث شدند این بیماری‌ها ریشه‌کن شوند. یافته‌ی آن‌ها در سال ۱۹۷۹ منتشر شد.
به لطف کشف داروی اورمکتین، بیماری پیل‌پایی و کوری رودخانه در حال ریشه کن شدن هستند
امورا می‌گوید که این جایزه برای او خیلی شگفت‌انگیز بوده و هنوز مطمئن نیست که لیاقت این جایزه را دارد یا خیر. او می‌گوید: «پژوهشگران بسیار با استعدادی در ژاپن وجود دارد. من فقط یک کارگر کسل‌کننده هستم و هیچ وقت از خودم انتظار نداشتم که برنده‌ی جایزه‌ی نوبل شوم. همیشه به اینکه کار من توانست به مردم زیادی کمک کند، مفتخر بودم. من سعی کردم که به مردم کمک کنم و این تفاوت زیادی با برنده شدن جایزه‌ی نوبل دارد.»
کمپبل به ساینس‌اینسایدر می‌گوید: «من شوکه شده‌ام! به جز جایزه‌ی صلح نوبل، جوایز علمی نوبل نمی‌توانند به بیش از سه نفر اهدا شوند. بنابراین فکر می‌کردم که کار ما نمی‌تواند جایزه‌ی نوبل بگیرد؛ چرا که این یک کار گروهی بوده است. هرچند که در پژوهش‌های علمی، کارهای گروهی معمول هستند، ولی گروه ما یک گروه واقعی بود.» کمپبل می‌گوید: «نمونه‌ی باکتری‌های خاکی امورا راه زیادی را پیمود تا تبدیل به داروی قابل استفاده در روستاهای آفریقایی شود.»
راهی برای درمان مالاریا
«یویو تو» که یک دارو شناس است، توانست دارویی بسیار مهم را بسازد. او که در کتاب‌های سنتی قدیمی چینی جستجو می‌کرد، فهمید گیاهی به نام «خاراگوش چینی» در داروهای سنتی زیادی که برای درمان مالاریا به کار می‌رفته، وجود داشته است. وقتی که مشتقات این گیاه را روی موش‌ها آزمایش کرد، متوجه تاثیر مثبت دارو شد. او در در یک کتاب ۱۷۰۰ ساله‌ی چینی، دستورالعملی را برای ساخت دارو پیدا کرد که باعث شد بتواند روشی جدید برای استخراج یک ترکیب فعال موثر پیدا کند. این کشف باعث ساخته شدن داروی «آرتمیزینین» شد که وقتی انگل در مراحل اولیه‌ی رشد خود قرار دارد، می‌تواند آن را از بین ببرد. فورسبرگ می‌گوید: «در دهه‌های گذشته، این دارو توانسته به طور چشمگیری میزان مرگ و میر صدها میلیون نفری که مبتلا به مالاریا شده بودند را کاهش دهد.»
بیماری مالاریا در مناطق استوایی بر اثر گزش نوعی پشه منتقل می‌شود و جان میلیون‌ها انسان را تهدید می‌کند
خانم «تو» توانست در سال ۲۰۰۱، به عنوان نخستین چینی، برنده‌ی جایزه‌ی «لسکر» شود. ولی بسیاری از دانشمندان چینی معترض شدند و اعتقاد داشتند که این کشف کاری گروهی بوده، هزاران نفر پژوهشگر را درگیر خود کرده است و نباید فقط به خانم تو اهدا می‌شد. این دارو در سال ۱۹۶۷ و از دل «پروژه‌ی ۵۲۳» بدست آمد. برنامه‌ای بلندپروازانه به فرمان مائو تسه تونگ رهبر چین، که قرار بود راهی برای درمان مالاریا پیدا کند. تاریخ‌دانان می‌گویند که خانم تو دیرتر از دیگر پژوهشگران وارد برنامه شد. البته خانم تو طرفدارانی هم دارد؛ با این حال او سعی کرده که از حضور گسترده در رسانه‌ها دوری کند.
منبع: Sciencemag
