روسیه و سودای تسلط بر ۷۳درصد از بازار عرضه‌ی ‌جهانی نفت

روسیه در بحبوحه‌ی بحران جاری نفت، کاری کارستان کرده و گوی سبقت را در تشکیل یک کارتل جدید نفتی از دیگران ربوده است؛ اقدامی که البته می‌تواند آبستن فاجعه‌ای ژئوپلیتیک باشد. نشست مقامات روس در تاریخ ۲۷ بهمن ماه سال گذشته با همتایان قطری، سعودی و ونزوئلایی خود، اولین گام آن کشور در این مسیر بوده است. حالا هم اگر روسیه بتواند در جریان نشست بعدی که اواسط ماه جاری میلادی و با حضور گروه بیش تری از شرکت‌کنندگان برگزار خواهد شد، به توافق و اجماعی هرچند کوچک دست پیدا کند، جایگاه رهبری خودش را بیش از پیش تقویت خواهد کرد.

تا پیش از بحران کنونی نفت، این عربستان سعودی بود که یک‌ تنه قیمت نفت خام را اداره می‌کرد. با این حال، قدرت و نفوذ این کشور در نتیجه‌ی افت شدید قیمت‌ها که به نوبه‌ی خود پیامد ظهور نفت شیل آمریکا بود، تضعیف شده است. در این میان، اعضای کوچک‌تر اوپک خواستار آن شده‌اند تا به منظور حمایت از قیمت‌ها، سطح تولید نفت کاهش یابد؛ هرچند آخرین نشست این سازمان در دسامبر سال گذشته میلادی هم بدون هیچ‌گونه توافقی در این مورد به پایان رسید. اما اکنون با ورود روسیه به عرصه‌ی مذاکرات با اعضای اوپک، تصویر و چشم‌انداز جدیدی در حال شکل گرفتن است. روسیه قادر است با اتکا به قدرت نظامی خود و تحت عنوان ثبات‌بخشی به قیمت نفت، رهبری بالفعل کشورهای تولیدکننده‌ی نفت را در دستان خودش بگیرد.

عربستان سعودی اگرچه پیش‌تر متحد دیرین ایالات متحده بوده است، اما امروز به تدریج در حال از دست دادن جایگاه خود است. «چارلز فریمن پسر»، سفیر اسبق ایالات متحده در ریاض اخیرا در یادداشتی بر تیرگی روابط عربستان و آمریکا شهادت داده و اظهار داشته آغاز این فرآیند به مدت‌ها پیش از روی کار آمدن دولت اوباما باز می‌گردد. روابط ایالات متحده و عربستان سعودی در پی توافق هسته‌ای ایران که در اواسط ماه ژانویه گذشته و به رغم مخالفت شدید مقامات سعودی، با برداشته شدن تحریم‌ها از سوی آمریکا نهایی شد هم بیش از گذشته رو به وخامت گذاشته است. سعودی‌ها از آن پس در پی متحد جدیدی بوده‌اند تا از منافع‌شان در خلیج فارس در قبال تهدیدهایی که از سوی داعش و احتمالا به زعم خودشان ایران متوجه آن‌هاست، حفاظت کند.

در این میان، اگرچه روسیه و عربستان، یکی با حمایت از بشار اسد، رییس‌جمهوری سوریه و دیگر با پشتیبانی از شورشیان سنی، در دو جبهه مخالف هم در میدان جنگ سوریه ایستاده‌اند، اما به نظر می‌رسد سقوط شدید قیمت‌های جهانی نفت مجالی برای مسکو فراهم آورده تا دست اتحاد به سمت ریاض دراز کند. این اولین باری نیست که این دو کشور درصدد یک همکاری نزدیک برآمده‌اند. روزنامه‌ی تلگراف در سال ۲۰۱۳ هم از تلاش برای دستیابی به یک توافق محرمانه خبر داده بود که البته ناکام ماند. ایران مدتی طولانی است که در نقش یک متحد مورد اعتماد برای روسیه ظاهر شده و پادرمیانی احتمالی روسیه بین ایران و عربستان سعودی می‌تواند مقدمه‌ساز دستیابی به نوعی توافق محرمانه با اعضای اوپک باشد.

با تمام این اوصاف، ثابت نگه داشتن میزان تولید نفت هم‌سطح با نرخ تولید در ماه ژانویه میلادی که ماه گذشته محور مجادلات بود، تقریبا از هیچ اهمیت عینی برخوردار نیست؛ چراکه روسیه، عربستان سعودی و اکثر دیگر کشورهایی که به این محدودیت تن داده‌اند، همگی در حال استخراج نفت نزدیک به بالاترین حد خود هستند. «کوین نوریش»، مسوول بخش تحقیقات کالایی بانک انگلیسی بارکلیز، می‌گوید توجه به این نکته حیاتی است که امسال از همان ابتدا هم انتظار افزایش تولید چندانی از روسیه، قطر یا ونزوئلا نمی‌رفت؛ بلکه چنان‌که در گزارش مجله فوربس آمده است، این وضعیت تولید سعودی‌هاست که به راستی کانون توجه سیاست‌گذاران بوده است.

در این میان، ایران هم برای آن‌که بتواند به سرعت تولید خود را به سطح پیشاتحریم افزایش دهد، تعهدی در قبال ثابت نگه داشتن نرخ تولید نفت نپذیرفته است. با این حال، «الکساندر نوواک»، وزیر انرژی روسیه بر این باور است ایران از آن‌جایی که در پایین‌ترین سطح تولید خود قرار دارد، از موقعیت ویژه‌ای برخوردار بوده و در نتیجه بهتر است به صورت منفرد و با راهکاری جداگانه با آن روبه‌رو شد. عراق هم که در حال حاضر فاقد یک رهبری سیاسی موثق است، احتمالا در صورت اطمینان از حمایت گسترده‌تر روسیه در برابر تهدید داعش، دنباله‌رو باقی کشورهای عمده‌ی حوزه‌ی‌ خلیج فارس خواهد بود که با تثبیت نرخ تولید نفت موافقت کرده‌اند.

اگر سناریوی مذکور به درستی اجرا شود، روسیه می‌تواند در مقام رهبر بالفعل کشورهای عمده‌ی تولیدکننده‌ی نفت که نزدیک به ۷۳درصد از عرضه‌ی جهانی را به خود اختصاص می‌دهند، ظاهر شود. گذشته از این، روسیه مدت‌هاست در خط مقدم عبور از سیستم معاملات نفتی برپایه‌ی دلار حضور دارد و مسکو همین حالا هم با امضای معاهداتی، برای معامله‌ی نفت برپایه ارزهای محلی با کشورهای متعددی به توافق رسیده‌ است. تشکیل کارتل جدید روپک (ROPEC)، متشکل از روسیه و اعضای اوپک، عبور از دلارهای نفتی را خیلی زودتر از آن‌چه انتظار می‌رود، به واقعیت بدل خواهد ساخت.

روسیه زیرک است و «ولادیمیر پوتین»، نابغه. مسکو به درستی فرصت ملموسی را که قیمت‌های پایین نفت خام فراهم آورده، درک کرده و به نظر می‌رسد آماده است تا از آن بهره‌برداری کند؛ آن‌هم به شیوه‌ای که می‌تواند دورنمای ژئوپلیتیک جهان و منطقه را به شدت دگرگون کند. گرچه یافتن راه‌حلی برای بحران سوریه مغتنم است، اما تشکیل یک کارتل بزرگ از کشورهای عمده‌ی تولیدکننده نفت جهان به سرکردگی روسیه، اختلالی جدی در توازن کنونی قوا به همراه خواهد داشت. این احتمال را در نظر داشته باشید تا دریابید چرا نشست اواسط ماه جاری میلادی می‌تواند فراتر از بحث پیرامون کاهش نرخ تولید و اشباع بازار عرضه، برای صنعت جهانی نفت به شدت سرنوشت‌ساز باشد.

منبع: OilPrice.com