ماموریت آپولو ۱۳؛ شکستی که تبدیل به یک پیروزی بزرگ شد

«هیوستون، ما این جا با یک مشکل مواجه شدیم». پیامی که یکی از فضانوردان آپولو ۱۳ به مرکز کنترل ماموریت در هیوستون آمریکا مخابره کرد و جهان را در بهت و حیرت فرو برد.

درست پنجاه سال پیش و در روز ۱۱ آوریل سال ۱۹۷۰ ماموریت آپولو ۱۳ آغاز شد. سومین ماموریت فرود بر سطح ماه در برنامه آپولو که کم‌کم داشت به اتفاقی عادی تبدیل می‌شد. فضانوردان ناسا در ماموریت‌های آپولو ۱۱ و آپولو ۱۲ با موفقیت روی ماه فرود آمده و به زمین بازگشته بودند و هیجان اولیه پروژه سفر به ماه ناسا به مرور از بین می‌رفت. اما اتفاقات پیش‌آمده در ماموریت آپولو ۱۳ توجه مردم دنیا را به خود جلب کرد. حوادثی که در این ماموریت اتفاق افتاد آپولو ۱۳ را به یکی از خبرسازترین ماموریت‌های فضایی تاریخ تبدیل کرد. میلیون‌ها نفر در نقاط مختلف دنیا اخبار این ماموریت را دنبال و برای سلامتی فضانوردان دعا می‌کردند. تا جایی که حتی در ایران برخی از مردم برای سلامتی فضانوردان آپولو ۱۳ نذر کردند.

سفره نذری بانوی ایرانی برای سلامتی فضانوردان آپولو ۱۳.

ماموریتی که در نهایت به شکستی موفقیت‌آمیز تبدیل شد. با این که فضانوردان در این ماموریت نتوانستند طبق برنامه بر سطح ماه فرود بیایند اما بازگشت موفقیت‌آمیز آن‌ها به زمین خود یک پیروزی بزرگ محسوب می‌شد.

شروع آرام ماموریت آپولو ۱۳

۱۱ آوریل سال ۱۹۷۰ و با غرش موشک ساترن ۵ ماموریت آپولو ۱۳ آغاز شد. همه چیز به خوبی پیش می‌رفت و به جز چند مشکل جزئی در ابتدای پرتاب هیچ نگرانی در میان نبود. زمان می‌گذشت و فضاپیما به ماه نزدیک و نزدیک‌تر می‌شد.

لحظه پرتاب و آغاز ماموریت آپولو ۱۳.
Credit: NASA

۵۵ ساعت و ۴۶ دقیقه پس از پرتاب فضانوردان آپولو ۱۳ یک برنامه پخش زنده تلویزیونی را به پایان رسانده بودند و کماکان همه چیز طبق برنامه و بدون مشکل پیش می‌رفت. دیگر فاصله چندانی تا ماه باقی نمانده بود و فضاپیما حدود ۳۲۰ هزار کیلومتر از زمین فاصله داشت. صدای یک انفجار و لرزش ناشی از آن اما همه چیز را تغییر داد. چراغ‌های هشدار فضاپیما روشن شده بودند و بخشی از جریان برق و نور فضاپیما نیز از کار افتاده بود.

«هیوستون، ما این جا با یک مشکل مواجه شدیم». جمله‌ای که Jack Swigert به مرکز کنترل ماموریت مخابره کرد و آغازگر ماجرایی نفس‌گیر برای فضانوردان و متخصصان مرکز کنترل بود.

هنوز دلیل انفجار برای فضانوردان و تیم کنترل مشخص نبود. تا این که ۱۳ دقیقه پس از انفجار Jim Lovell، فرمانده ماموریت، از پنجره فضاپیما به بیرون نگاه کرد و متوجه نشت گاز شد. مخزن اکسیژن شماره ۲ منفجر شده و مخزن شماره یک را نیز از کار انداخته بود. اتفاقی که باعث از دست رفتن منابع برق و نور ماژول فرماندهی نیز شده بود.

اندکی پس از انفجار برنامه فرود بر سطح ماه لغو شد. اما این مسئله در مقابل حفظ جان فضانوردان و بازگشت آن‌ها به زمین مشکلی بی‌اهمیت بود. با تغییر برنامه فضاپیما برای بازگشت به زمین باید ماه را دور می‌زد و در مسیر رسیدن به زمین قرار می‌گرفت.

مسیر طی شده در ماموریت آپولو ۱۳.

در چنین شرایطی بازگشت فضانوردان به زمین به مسئله‌ای پیچیده تبدیل شده بود که تیم کنترل ماموریت و فضانوردان باید به هر شکل از پس آن برمی‌آمدند. حدود یک ساعت پس از انفجار مرکز کنترل از فضانوردان خواست تا ماژول فرماندهی را ترک کنند و در ماژول قمری مستقر شوند. ماژولی که در اصل قرار بود فضانوردان با آن به سطح ماه سفر کنند. اما پس از انفجار و تغییر برنامه‌ها از آن به عنوان قایق نجات استفاده شد.

تلاش برای حل چالش‌ها در زمین و فضا

ماژول قمری تنها برای استفاده دو فضانورد طراحی شده بود. آن هم در زمان محدود و فقط برای سفر به سطح ماه. به این ترتیب حضور طولانی‌مدت سه نفر در ماژول قمری مشکلات مختلفی را پدید آورد.

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها ذخیره آب بود. در همان ابتدا تخمین زده شد که ذخیره آب پنج ساعت پیش از رسیدن به زمین به اتمام خواهد رسید. فضانوردان مجبور به صرفه‌جویی شدید در مصرف آب شدند. تا جایی که آب بدن فضانوردان و در پی آن وزن آن‌ها تا حد زیادی کاهش پیدا کرد. مشکل آب تنها به بحث نوشیدن محدود نمی‌شد و برخی از تجهیزات فضاپیما نیز برای خنک‌سازی به آب نیاز داشتند.

چالش مهم بعدی افزایش غلظت دی‌اکسید کربن در فضاپیما بود. ماژول قمری برای استفاده دو فضانورد در دو روز طراحی شده بود اما با مشکلات پیش‌آمده سه فضانورد باید چهار روز را در فضای محدود این فضاپیما می‌گذراندند. و با هر بازدم فضانوردان غلظت دی‌اکسید کربن به مرور افزایش پیدا می‌کرد. حدود یک و نیم روز پس از حضور فضانوردان در ماژول قمری چراغ هشدار افزایش میزان دی‌اکسید کربن روشن شد. مسئله‌ای که می‌توانست منجر به مرگ فضانوردان شود و باید به سرعت حل می‌شد.

مرکز کنترل ماموریت آپولو ۱۳.

خوشبختانه چند مخزن لیتیوم هیدروکسید، که می‌توانست غلظت دی‌اکسید کربن موجود در هوای فضاپیما را کاهش دهد، در فضاپیما وجود داشت. اما مشکل این جا بود که این مخازن برای ماژول فرماندهی طراحی شده بودند و با سیستم ماژول قمری سازگار نبودند.

مهندسان مرکز کنترل اما تواستند با روش‌های خلاقانه و تنها با استفاده مواد موجود در فضاپیما، از جمله کیسه‌های پلاستیکی، ‌نوار چسب و مقوا، راه حلی برای این مشکل پیدا کنند. فضانوردان نیز با انجام دستورالعمل‌ها موفق شدند تا میزان دی‌اکسید کربن در هوای فضاپیما را کنترل کنند.

ساعت‌ها انتظار در شرایط سخت

مشکلات اما تنها به این موارد محدود نمی‌شد. تحمل شرایط ماژول قمری برای فضانوردان کار آسانی نبود. با توجه به مشکلاتی که در تامین انرژی وجود داشت برخی از ابزارهای گرمایشی خاموش شده بودند و هوا در ماژول قمری بسیار سرد بود. فضانوردان مجبور به جیره‌بندی غذا و آب نیز بودند و سرمای هوا خواب را از چشمان آن‌ها گرفته بود. با خاموش شدن تجهیزات گرمایشی دمای هوای درون فضاپیما به سه درجه سانتی‌گراد رسیده بود. انتظار برای رسیدن به زمین در چنین شرایطی چالشی سخت برای فضانوردان بود.

با این حال زمان، هر چند به سختی، گذشت و فضاپیما به نزدیکی‌های زمین رسید. فضانوردان برای فرود بر زمین بار دیگر روانه ماژول فرماندهی شدند. چرا که ماژول قمری، که برای فرود بر سطح ماه طراحی شده بود، سپر حرارتی مورد نیاز برای ورود به جو زمین و تحمل گرمای شدید حاصل از این اتفاق را نداشت. با توجه به این که فضانوردان در مدت زمان اندکی پس از انفجار به ماژول قمری نقل مکان کرده بودند ماژول فرماندهی منابع انرژی مورد نیاز برای بازگشت به زمین را داشت، اما راه‌اندازی مجدد آن مسئله‌ای دیگر بود که باید حل می‌شد. متخصصان مرکز کنترل ماموریت با تلاشی شگفت‌انگیز توانستند دستورالعمل‌های مربوط به این کار را تنها در سه روز آماده کنند. کاری که در شرایط عادی سه ماه طول می‌کشید.

فضاپیما به زمین نزدیک و نزدیک‌تر می‌شد و در نهایت لحظه حساس ورود به جو زمین فرارسید. ورود به جو باعث قطع ارتباط با مرکز کنترل شد. اتفاقی که بیش از حد معمول طول کشید و باعث نگرانی مرکز کنترل شد.

اما بالاخره ارتباط فضانوردان با مرکز کنترل دوباره برقرار شد و تیم کنترل ماموریت با شنیدن خبر فرود فضاپیما در اقیانوس پس از چند روز نفس راحتی کشید.

انتقال فضانوردان از فضاپیما به هلی‌کوپتر.

و در نهایت در ۱۷ آوریل ۱۹۷۰ Jim Lovell، Jack Swigert و Fred Haise به سلامت بر سیاره مادری‌شان قدم گذاشتند. فضانوردانی که موفق به فرود بر سطح ماه نشدند، اما بازگشت موفقیت‌آمیز آن‌ها به زمین برای همه یک پیروزی بزرگ و شگفت‌انگیز بود.

داستان ماموریت آپولو ۱۳ چیزی شبیه به یک فیلم سینمایی در دنیای واقعی بود که البته در سال ۱۹۹۵ با کارگردانی ران هاوارد به یک فیلم سینمایی نیز تبدیل شد.

دلیل انفجار مخزن اکسیژن چه بود؟

ناسا پس از پایان ماوریت آپولو ۱۳ گروهی را برای بررسی دلایل حادثه تشکیل داد. نتایج بررسی‌ها نشان داد که در یکی از تست‌های پیش از پرتاب دما در بخش‌هایی تا حد زیاد و بیش از اندازه‌ای بالا رفته بود. مسئله‌ای که در زمان انجام تست‌ها کسی متوجه آن نشده بود. آسیب‌هایی که بر اثر بالا رفتن بیش از حد دما به مخزن وارد شده بود باعث شد که مخزن اکسیژن به یک بمب بالقوه تبدیل شود. بمبی که ۱۳ آوریل ۱۹۷۰، ۳۲۰ هزار کیلومتر دورتر از زمین، ‌بالاخره منفجر شد.

انفجار خوش‌موقع!

انفجار مخزن اکسیژن فضاپیما اما از برخی جهات در بهترین زمان ممکن اتفاق افتاد. اگر انفجار زودتر رخ می‌داد احتمالا منابع فضاپیما پیش از رسیدن به زمین به اتمام می‌رسید. و اگر انفجار کمی دیرتر اتفاق می‌افتاد ممکن بود فضانوردان در مدار یا سطح ماه با این چالش بزرگ مواجه شوند. زمانی که ممکن بود ماژول قمری، یا همان قایق نجات، دیگر در دسترس‌شان نباشد.