قاعدگی نامنظم و روش‌های درمان آن؛ آیا پریود نامنظم خطرناک است؟
دوره‌ی قاعدگی به طور معمول برای اکثر زنان چهار تا هفت روز به طول می‌انجامد. قاعدگی زنان معمولا هر ۲۸ روز یک‌باراتفاق می‌افتد، اما چرخه‌های قاعدگی طبیعی می‌تواند از ۲۱ تا ۳۵ روز متغیر باشد.
برخی از مشکلات مرتبط به قاعدگی در ادامه آورده شده‌اند.
- چرخه‌های قاعدگی که کمتر از ۲۱ روز یا بیشتر از ۳۵ روز با یکدیگر فاصله دارند.
- حداقل سه دوره‌ی قاعدگی که به صورت متوالی اتفاق نیفتاده است.
- جریان خونریزی قاعدگی که بسیار سنگین‌تر یا سبک‌تر از حد معمول باشد.
- دوره‌های قاعدگی که بیشتر از هفت روز به طول می‌انجامد.
- دوره‌های قاعدگی که با درد، گرفتگی عضلات، تهوع یا استفراغ همراه است.
- خونریزی یا لکه‌بینی که بین دوره‌های قاعدگی، بعد از یائسگی یا بعد از رابطه جنسی اتفاق می‌افتد.
در ادامه‌ی این مقاله از دیجی‌کالا مگ، ما به بررسی اشکال مختلف قاعدگی نامنظم و غیرطبیعی می‌پردازیم و علت بروز اختلالات مرتبط با قاعدگی و روش‌های درمان آن‌ها را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
قاعدگی غیرطبیعی چیست؟
برخی از حالت‌های غیرطبیعی قاعدگی شامل زیر است.
- آمنوره (Amenorrhea)؛ وضعیتی است که در آن سیکل قاعدگی یک زن به طور کامل متوقف می‌شود. در حالت کلی رخ ندادن پریود به مدت ۹۰ روز یا بیشتر امری غیرطبیعی تلقی می‌شود مگر اینکه زن باردار، شیرده یا یائسه باشد (که معمولا برای زنان بین ۴۵ تا ۵۵ سال رخ می‌دهد). دختران نوجوانی که تا سن ۱۵ یا ۱۶ سالگی یا در فاصله‌ی سه سال پس از شروع رشد سینه‌هایشان قاعدگی را تجربه نکرده‌اند هم به آمنوره مبتلا هستند.
- الیگومنوره (Oligomenorrhea)؛ به سیکل‌های قاعدگی نامرتب و با تأخیر اطلاق می‌شود.
- دیسمنوره (Dysmenorrhea)؛ یا قاعدگی دردناک به دردهای شدید دوره‌ی قاعدگی اشاره دارد. بروز برخی از ناراحتی‌های جسمی در طول چرخه قاعدگی برای اکثر زنان طبیعی است.
- خونریزی غیرطبیعی رحم (Abnormal uterine bleeding)؛ به انواع مختلفی از بی‌نظمی‌های قاعدگی اشاره دارد، از جمله جریان قاعدگی شدیدتر از حد معمول، قاعدگی که بیش از هفت روز به طول بیانجامد و خونریزی یا لکه‌بینی بین دوره‌های قاعدگی، بعد از رابطه جنسی یا بعد از یائسگی.
علائم و علت‌های قاعدگی غیرطبیعی
دلایل زیادی برای بروز سیکل‌های قاعدگی غیرطبیعی وجود دارد، از استرس گرفته تا بیماری‌های زمینه‌ای جدی‌تر. در ادامه متداول‌ترین عواملی که منجر به بروز اختلالات مرتبط با قاعدگی می‌شوند، معرفی شده است.
- عوامل استرس‌زا و سبک زندگی؛ افزایش یا کاهش وزن قابل توجه، رژیم غذایی، تغییر در برنامه‌های ورزشی، مسافرت، بیماری یا سایر اختلالات در برنامه روزانه یک زن می‌تواند بر چرخه‌ی قاعدگی او تأثیر بگذارد.
- قرص‌های ضدبارداری؛ اکثر قرص‌های ضدبارداری حاوی ترکیباتی از هورمون‌های استروژن و پروژستین هستند (برخی از آن‌ها فقط حاوی پروژستین هستند). این قرص‌ها با جلوگیری از ترشح تخمک از تخمدان‌ها از بارداری جلوگیری می‌کنند. مصرف یا قطع مصرف قرص‌های ضدبارداری می‌تواند بر چرخه‌ی قاعدگی تأثیر بگذارد. برخی از زنان تا شش ماه پس از قطع مصرف قرص‌های ضدبارداری، پریودهای نامنظم یا با تأخیر را تجربه می‌کنند. علاوه بر این مصرف قرص‌هایی که فقط حاوی پروژسترون هستند، ممکن است باعث خونریزی بین دوره‌های قاعدگی شود.
- پولیپ یا فیبروم رحم؛ پولیپ رحم به توده‌های کوچک خوش‌خیم (غیر سرطانی) در پوشش داخلی رحم گفته می‌شوند. فیبروم‌های رحمی هم تومورهایی هستند که به دیواره‌ی رحم می‌چسبند. ممکن است در رحم یک زن یک یا چند فیبروم وجود داشته باشد که اندازه‌ی آن‌ها از یک هسته‌ی سیب تا اندازه‌ی یک گریپ فروت متغیر باشد. این تومورها معمولا خوش‌خیم هستند، اما ممکن است باعث خونریزی شدید و درد در دوره‌ی قاعدگی شوند. اگر فیبروم‌ها بزرگ باشند، ممکن است به مثانه یا روده‌ی بزرگ فشار وارد کنند و باعث ایجاد ناراحتی برای فرد شوند.
- آندومتریوز؛ بافت آندومتر که رحم را می‌پوشاند هر ماه تجزیه می‌شود و با جریان خون قاعدگی از بدن تخلیه می‌شود. اندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر شروع به رشد در خارج از رحم می‌کند. بافت آندومتر اغلب خود را به تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ می‌چسباند. گاهی اوقات هم ممکن است بافت آندومتر روی روده‌ها یا سایر اندام‌ها در قسمت تحتانی دستگاه گوارش و در ناحیه‌ی بین رکتوم و رحم فرد رشد کند. اندومتریوز ممکن است باعث خونریزی غیرطبیعی، گرفتگی یا درد در طول دوره‌ی قاعدگی شود و مقاربت را برای فرد دردناک کند.
- بیماری التهابی لگن یا اختلال التهابی لگن (PID)؛ یک عفونت باکتریایی است که بر دستگاه تناسلی زنان تأثیر می‌گذارد. این باکتری ممکن است از طریق تماس جنسی وارد واژن شود و سپس به رحم و دستگاه تناسلی فوقانی گسترش یابد. همچنین این امکان وجود دارد که باکتری عامل این اختلال از طریق فرایند زایمان یا سقط جنین وارد دستگاه تناسلی شود. علائم بیماری التهابی لگن شامل ترشحات شدید واژن با بوی نامطبوع، پریودهای نامنظم، درد در ناحیه لگن و زیر شکم، تب، حالت تهوع، استفراغ یا اسهال است.
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)؛ به واسطه‌ی سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، تخمدان‌ها مقادیر زیادی آندروژن که هورمون‌های مردانه هستند، می‌سازند و ممکن است کیسه‌های کوچک پر از مایع (کیست) در تخمدان‌ها تشکیل شود. این موارد اغلب در سونوگرافی قابل مشاهده است. تغییرات هورمونی می‌تواند از بلوغ تخمک جلوگیری کند و بنابراین تخمک‌گذاری ممکن است به طور مداوم انجام نشود. گاهی اوقات افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک عادت ماهانه‌ی نامنظمی دارند یا اینکه درباره‌ی آن‌ها قاعدگی به طور کامل متوقف می‌شود. علاوه بر این، این بیماری با چاقی، ناباروری و هیرسوتیسم (رشد بیش از حد مو و آکنه) همراه است. این وضعیت ممکن است ناشی از عدم تعادل هورمونی باشد، اگرچه علت دقیق آن هنوز ناشناخته است. درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک بستگی به این دارد که آیا یک زن تمایل به بارداری دارد یا خیر. اگر بارداری هدف نباشد، کاهش وزن، قرص‌های ضدبارداری خوراکی و داروی متفورمین (یک حساس کننده به انسولین که در دیابت استفاده می‌شود) می‌تواند چرخه‌های زن را تنظیم کند. در صورت تمایل به بارداری، می‌توان از داروهای تحریک‌کننده تخمک‌گذاری استفاده کرد.
- نارسایی زودرس تخمدان (Premature ovarian insufficiency)؛ این عارضه در زنان زیر ۴۰ سالی رخ می‌دهد که تخمدان آن‌ها به طور طبیعی عمل نمی‌کند. درباره‌ی این افراد چرخه‌ی قاعدگی مانند دوره‌ی یائسگی متوقف می‌شود. این اختلال می‌تواند در بیمارانی رخ دهد که تحت درمان سرطان به روش شیمی‌درمانی و پرتودرمانی هستند، یا افرادی که سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به نارسایی زودرس تخمدان یا برخی از ناهنجاری‌های کروموزومی را دارند.
عوامل دیگری که منجر به قاعدگی غیرطبیعی می‌شوند به شرح زیر هستند؛
- سرطان رحم یا سرطان دهانه‌ی رحم
- مصرف برخی از داروها، مانند استروئیدها یا داروهای ضد انعقاد (رقیق کننده‌های خون)
- برخی از بیماری‌ها مانند اختلالات خونریزی، کم‌کاری یا پرکاری غده تیروئید یا اختلالات هیپوفیز که بر تعادل هورمونی تأثیر می‌گذارد.
- عوارض مرتبط با بارداری، از جمله سقط جنین یا حاملگی خارج از رحم (تخمک بارور شده در خارج از رحم، به‌عنوان مثال، در لوله فالوپ)
اختلالات مربوط به قاعدگی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
در صورت بروز هرگونه تغییر غیرعادی در ارتباط با چرخه‌ی قاعدگی، شما باید جزییات زمانی مربوط به قاعدگی خودتان را با دقت ثبت کنید، به همراه اطلاعات مربوط به میزان جریان خون و اینکه آیا لخته‌های خونی بزرگ هم از رحم شما دفع می‌شود یا خیر. علائم دیگر مانند خونریزی بین سیکل‌های قاعدگی و گرفتگی یا درد همراه با قاعدگی را هم باید پیگیری کنید.
پزشک از شما درباره‌ی چرخه‌ی قاعدگی و سابقه پزشکی‌اتان سؤالاتی خواهد کرد. او یک معاینه‌ی فیزیکی از جمله معاینه‌ی لگن و گاهی تست پاپ اسمیر را انجام می‌دهد. پزشک همچنین ممکن است آزمایش‌های خاصی از جمله آژمایش‌های زیر را برای شما تجویز کند.
- آزمایش خون برای رد احتمال کم‌خونی یا سایر اختلالات پزشکی
- کِشت واژنینال برای بررسی احتمال عفونت
- معاینه سونوگرافی لگن برای بررسی فیبروم رحم، پولیپ یا کیست تخمدان
- بیوپسی آندومتر که در آن نمونه‌ای از بافت پوشش داخلی رحم برای تشخیص آندومتریوز، عدم تعادل هورمونی یا وجود سلول‌های سرطانی نمونه‌برداری می‌شود. آندومتریوز و برخی بیماری‌های دیگر همچنین می‌تواند با استفاده از روشی به نام لاپاراسکوپی تشخیص داده شود که در آن پزشک یک برش کوچک در شکم ایجاد می‌کند و سپس یک لوله نازک را به همراه نور برای مشاهده رحم و تخمدان‌ها وارد بدن می‌کند.
اختلالات قاعدگی چگونه درمان می‌شوند؟
درمان قاعدگی غیرطبیعی به علت بروز آن بستگی دارد.
- تنظیم چرخه‌ی قاعدگی؛ هورمون‌هایی مانند استروژن یا پروژسترون ممکن است برای کمک به کنترل خونریزی شدید تجویز شوند.
- کنترل درد؛ درد یا گرفتگی خفیف تا متوسط ممکن است با مصرف مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن کاهش یابد. اما در این مورد مصرف آسپرین توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است باعث خونریزی شدیدتر شود. حمام یا دوش آب گرم یا استفاده از پد گرم‌کننده هم ممکن است به تسکین گرفتگی کمک کند.
- فیبروم‌های رحمی؛ این فیبروم‌ها را می‌توان به وسیله‌ی مصرف دارو یا توسط جراحی درمان کرد. در مراحل ابتدایی، اکثر فیبروم‌هایی که علائم خفیف ایجاد می‌کنند را می‌توان با مصرف مسکن‌های بدون نسخه درمان کرد. اگر خونریزی شدید دارید، مکمل آهن ممکن است برای پیشگیری یا درمان کم خونی مفید باشد. قرص‌های ضدبارداری با دوز پایین یا تزریق پروژسترون می‌تواند به کنترل خونریزی شدید ناشی از فیبروم کمک کند. داروهایی به نام آگونیست‌های آزادکننده‌ی هورمون گنادوتروپین هم ممکن است برای کوچک کردن اندازه‌ی فیبروم‌ها و کنترل خونریزی شدید استفاده شوند. این داروها تولید استروژن در بدن را کاهش می‌دهند و قاعدگی را برای مدتی متوقف می‌کنند. اگر فیبروم‌ها به دارو پاسخ ندهند، گزینه‌های مختلفی برای جراحی با هدف حذف یا کاهش اندازه و علائم آن‌ها وجود دارد. نوع عمل به اندازه، نوع و محل فیبروم بستگی دارد. میومکتومی عمل برداشتن ساده‌ی فیبروم است. در حالات شدید که فیبروم‌ها بزرگ هستند یا باعث خونریزی یا درد شدید می‌شوند، ممکن است به عمل هیسترکتومی نیاز باشد. در عمل هیسترکتومی، فیبروم‌ها همراه با رحم برداشته می‌شوند. گزینه‌های دیگر شامل آمبولیزاسیون شریان رحمی است که جریان خون را به بافت فیبروم قطع می‌کند.
- آندومتریوز؛ اگرچه هیچ درمانی برای اختلال آندومتریوز وجود ندارد، اما مسکن‌های بدون نسخه یا تجویزی ممکن است به کاهش ناراحتی و درد حاصل از این اختلال کمک کنند. درمان‌های هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری ممکن است به جلوگیری از رشد بیش از حد بافت رحم و کاهش میزان از دست دادن خون در طول قاعدگی کمک کند. در موارد شدیدتر، آگونیستِ هورمون آزادکننده‌ی گنادوتروپین یا پروژسترون ممکن است برای توقف موقت دوره‌های قاعدگی استفاده شود. در موارد شدید، ممکن است برای برداشتن بافت اضافی آندومتر که در لگن یا شکم رشد می‌کند، جراحی لازم باشد. اگر رحم به‌شدت آسیب دیده باشد، ممکن است به‌عنوان آخرین راه به عمل هیسترکتومی نیاز باشد.
گزینه‌های درمانی دیگری هم وجود دارد که می‌تواند به کاهش خونریزی شدید مرتبط با قاعدگی کمک کند. یک دستگاه پنج ساله‌ی پیشگیری از بارداری داخل رحمی (IUD)، به نام Mirena، برای کمک به کاهش خونریزی توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده تأیید شده که می‌تواند به اندازه روش‌های جراحی مانند ابلیشن آندومتر مؤثر باشد.
این وسیله به‌سادگی و در مطب دکتر با کمترین میزان درد و ناراحتی وارد بدن می‌شود که علاوه بر تنظیم میزان خونریزی باعث پیشگیری از بارداری هم می‌شود.
ابلیشن آندومتر هم یک گزینه‌ی دیگر است که از گرما یا کوتر الکتریکی برای از بین بردن پوشش داخلی رحم استفاده می‌کند. این روش معمولا فقط زمانی استفاده می‌شود که سایر روش‌های درمانی امتحان شده و شکست خورده باشند. این مسأله به این دلیل است که اسکارهای حاصل از این روش می‌توانند نظارت بر رحم را در صورت تداوم خونریزی در آینده دشوارتر کنند.
چگونه می‌توان خطر بروز اختلالات قاعدگی را کاهش داد؟
در اینجا چند توصیه برای خود مراقبتی در ارتباط با بهداشت قاعدگی آمده است که می‌تواند به شما در پیشگیری از احتمال بروز قاعدگی غیرطبیعی کمک زیادی بکند.
- سعی کنید با انجام ورزش‌های متعادل و خوردن غذاهای مغذی سبک زندگی خودتان را بهبود ببخشید. اگر مجبور به کاهش وزن هستید، به جای روی آوردن به رژیم‌هایی که به‌شدت کالری و غذای مصرفی شما را محدود می‌کنند، این کار را به تدریج انجام دهید.
- مطمئن شوید که روزانه به مقدار کافی استراحت می‌کنید.
- تکنیک‌های کاهش استرس و رسیدن به آرامش را تمرین کنید.
- اگر ورزشکار هستید، تمرینات ورزشی طولانی‌مدت یا شدید را کاهش دهید. فعالیت‌های ورزشی بیش از حد می‌تواند باعث پریودهای نامنظم شود
- حتما طبق دستورالعمل پزشک از قرص‌های ضدبارداری یا سایر روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید.
- برای جلوگیری از سندرم شوک سمی و جلوگیری از عفونت، تامپون یا نوار بهداشتی خود را تقریبا هر چهار تا شش ساعت یک‌بار عوض کنید.
- برای انجام معاینات به صورت منظم به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده‌ی هر یک از علائم زیر باید به پزشک عمومی یا متخصص زنان مراجعه کنید.
- درد شدید در طول قاعدگی یا بین سیکل‌های قاعدگی
- خونریزی شدید و غیرمعمول (خیس شدن کامل نوار بهداشتی یا تامپون حدود هر ساعت یک‌بار) یا خروج لخته‌های بزرگ خون از واژن
- ترشحات غیرطبیعی یا بدبوی واژن
- تب شدید
- قاعدگی که بیش از هفت روز طول بکشد.
- خونریزی واژینال یا لکه بینی بین قاعدگی یا بعد از یائسگی
- پریودهای بسیار نامنظم به لحاظ زمانی
- حالت تهوع یا استفراغ در طول دوره‌ی قاعدگی
- علائم سندرم شوک سمی، مانند تب بالای ۳۸ درجه، استفراغ، اسهال، غش یا سرگیجه
همچنین اگر فکر می‌کنید باردار هستید باید به پزشک مراجعه کنید.
منبع: Cleveland Clinic
