سرطان خون؛ انواع، علائم، نحوه‌ی تشخیص و روش‌های درمان
خون از مایع و انواع مختلفی از سلول‌ها و پروتئین‌ها تشکیل شده است. گلبول‌های قرمز خون حامل اکسیژن هستند و گلبول‌های سفید آن با عوامل بیماری‌زا مقابله می‌کنند. سلولهای کوچکی به نام پلاکت هم در خون وجود دارند که هنگام بروز جراحت یا بریدگی به لخته شدن خون کمک می‌کنند. سرطان خون اصطلاحی است که از آن برای توصیف سرطان‌هایی که روی خون، مغز استخوان یا سیستم لنفاوی اثر می‌گذارند، استفاده می‌شود.
سرطان خون به دلیل تغییرات ایجاد شده در DNA سلولهای خونی رخ می‌دهد. این تغییرات تولید و عملکرد سلولهای خونی را مختل می‌کنند. سرطان خون انواع مختلفی دارد که در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به معرفی آن‌ها می‌پردازیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
احتمال بروز سرطان خون در چه افرادی بیشتر است؟
علت دقیق بروز این بیماری مشخص نیست، اما بعضی عوامل شانس ابتلا به آن را افزایش می‌دهند. از این عوامل می‌توان به سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سرطان خون، قرار گرفتن در معرض بعضی مواد شیمیایی (مانند بنزن که در بنزین و سایر سوخت‌ها یافت می‌شود) یا مواجهه با تشعشعات اشاره کرد. در بعضی موارد، افراد HIV مثبت یا مبتلا به ایدز و افراد مبتلا به ویروس اپشتین-بار (Epstein-Barr virus) ممکن است بیش از سایرین در معرض ابتلا به انواع خاصی از سرطان خون قرار داشته باشند.
انواع سرطان خون
رایج‌ترین انواع سرطان خون عبارتند از:
۱. لنفوم (Lymphoma)
در بدن شما شبکه‌ای به نام «سیستم لنفاوی» وجود دارد که به مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کند. این سیستم از دو بخش تشکیل شده است: اندام‌هایی به نام غدد لنفاوی که باکتری‌ها و ویروس‌ها را به دام می‌اندازند و نوع خاصی از گلبول‌های سفید خون به نام لنفوسیت‌ها. سرطان‌هایی که به سیستم لنفاوی حمله می‌کنند، شایع‌ترین نوع سرطان خون هستند و به عنوان «لنفوم» شناخته می‌شوند. به دلیل گسترش سیستم لنفاوی در سراسر بدن، لنفوم تقریباً می‌تواند هر جایی از بدن را درگیر کند.
انواع لنفوم
دو نوع لنفوم به نام‌های «هوچکین» (Hodgkin’s Lymphoma) و «غیرهوچکین» (non-Hodgkin’s Lymphoma) وجود دارد که هر دو به روش مشابهی رخ می‌دهند. در بدن مبتلایان به لنفوم، لنفوسیت‌هایی ساخته می‌شوند که فعالیت آن‌ها مختل شده و با قرار گرفتن در کنار یکدیگر تومور را تشکیل می‌دهند. این لنفوسیت‌ها با از بین بردن گلبول‌های سفید سالم، مقابله با عوامل بیماری‌زا را با مشکل روبرو می‌کنند.
لنفوم هوچکین
تفاوت دو نوع لنفوم به نوع لنفوسیت درگیر شده مربوط می‌شود. در افراد مبتلا به لنفوم هوچکین، بدن نوعی سلول به نام «سلولهای رید-اشترنبرگ» (Reed-Sternberg cells) می‌سازد. بیماری هوچکین به نام پزشکی که در سال ۱۸۳۲ میلادی (۱۲۱۰ شمسی) آن را شناسایی کرد، نامگذاری شده است. هوچکین حدود ۱۲ درصد مبتلایان به لنفوم را درگیر می‌کند و یکی از قابل درمان‌ترین انواع سرطان است.
لفنوم غیرهوچکین
اگر سلولهای رید اشترنبرگ وجود نداشته باشند، به این نوع سرطان لنفوم غیرهوچکین می‌گویند. لنفوم غیرهوچکین شایع‌ترین نوع لنفوم است که بیش از ۳۰ نوع سرطان در این دسته قرار می‌گیرند. بعضی از انواع این بیماری به کندی پیشرفت می‌کنند، در حالی که تعدادی از آن‌ها به سرعت پیشرفت کرده و به سایر قسمت‌های بدن سرایت می‌کنند. این نوع سرطان‌ها به سختی کنترل می‌شوند و باید به سرعت تحت درمان قرار گیرند.
علائم لنفوم و نحوه‌ی تشخیص آن
تورم غدد لنفاوی، تب، کاهش وزن ناخواسته و احساس خستگی، شایع‌ترین علائم این نوع سرطان خون هستند. در صورت ابتلا به لنفوم امکان مشاهده‌ی علائم زیر هم وجود دارد:
- تعریق در شب
- سرفه
- درد در قفسه‌ی سینه یا شکم
- عدم احساس گرسنگی
- بزرگ شدن طحال یا کبد
اگر پزشک به ابتلای شما به لنفوم مشکوک شود، احتمالاً از یکی از غدد لنفاوی نمونه‌برداری می‌کند. پزشک از طریق نمونه‌برداری می‌تواند ابتلا به سرطان و نوع آن را تشخیص دهد.
۲. لوسمی (Leukemia)
لوسمی یا لوکمی، سرطانی است که روی خون و مغز استخوان شما تأثیر می‌گذارد. مغز استخوان، بافت اسفنجی داخل استخوان است که در آن سلولهای خونی ساخته می‌شوند. همانند لنفوم، لوسمی هم باعث تولید گلبول‌های سفیدی می‌شود که به درستی کار نمی‌کنند و سلولهای سالم را از مقابله با عفونت‌ها بازمی‌دارند. این نوع سرطان خون بر خلاف لنفوم روی مغز استخوان هم تأثیر داشته و از تولید گلبول‌های قرمز و پلاکت‌های سالم جلوگیری می‌کند. لوسمی شایع‌ترین سرطانی است که در کودکان دیده می‌شود، اما بزرگسالان هم ممکن است به آن مبتلا شوند.
علائم لوسمی و نحوه‌ی تشخیص آن
این نوع سرطان خون علائمی شبیه‌ی آنفولانزا ایجاد می‌کند. ممکن است به تب، ضعف و درد مفاصل مبتلا شوید و تعریق داشته باشید. سایر علائم لوسمی عبارتند از:
- تورم غدد لنفاوی
- کاهش وزن ناخواسته
- خونریزی یا تورم لثه
در بعضی مبتلایان به لوسمی علائمی مانند عفونت‌های مکرر، کبودی و کم‌خونی (کاهش گلبول‌های قرمز خون) مشاهده می‌شود. پزشک با آزمایش خون تعداد سلولهای خون را بررسی می‌کند. افزایش گلبول‌های سفید خون یا کاهش پلاکت‌ها و گلبول‌های قرمز خون می‌تواند نشانه‌ی ابتلا به لوسمی باشد. علاوه بر این، ممکن است پزشک به منظور پیدا کردن سلولهای سرطانی از مغز استخوان نمونه‌برداری کند.
۳. میلوما (Myeloma)
این نوع سرطان خون روی دسته‌ای از گلبول‌های سفید خون به نام «سلولهای پلاسما» تأثیر می‌گذارد. این سلول‌ها پروتئین‌هایی به نام آنتی بادی می‌سازند که به باکتری‌ها و ویروس‌ها حمله می‌کنند. اگر به میلوما مبتلا باشید، بدن شما تعداد زیادی سلول پلاسمای ناقص تولید می‌کند که پروتئین‌های ساخته شده توسط آن‌ها نمی‌توانند به مقابله با عفونت کمک کنند. این پروتئین‌ها در مغز استخوان انباشته می‌شوند و به کلیه‌ها یا استخوان‌ها آسیب می‌زنند.
علائم میلوما و نحوه‌ی تشخیص آن
ممکن است علائم این بیماری را خیلی زود متوجه نشوید. با این حال، اولین علامت معمولا درد استخوانی است که در پشت یا دنده‌ها احساس می‌شود. همچنین ممکن است علائم دیگری مثل ضعف، تشنگی شدید، تکرر ادرار، یبوست یا بی‌حس شدن دست‌ها و پاها را تجربه کنید یا به‌طور مکرر دچار عفونت شوید.
اگر پزشک تصور کند که شما به میلوما مبتلا هستید، آزمایش خون برای بررسی افزایش پروتئین‌های خاص، نمونه‌برداری از مغز استخوان برای جستجوی سلولهای سرطانی و اسکن برای بررسی نازک شدن یا شکستگی استخوان‌ها انجام می‌دهد.
درمان سرطان خون
برای درمان این بیماری از روش‌های زیر کمک گرفته می‌شود:
۱. پرتودرمانی و شیمی‌درمانی
معمولا در مبتلایان به سرطان خون از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی، یا ترکیبی از این دو روش، برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده می‌شود. شیمی‌درمانی از داروهای قوی برای هدف قرار دادن سلول‌ها استفاده می‌کند، در حالی که پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی برای حمله به آن‌ها بهره می‌برد. این دو روش درمانی می‌توانند به سلولهای سالم آسیب بزنند، عوارض جانبی مانند حالت تهوع و ریزش مو ایجاد کنند و احتمال ابتلا به عفونت را افزایش دهند.
۲. پیوند سلولهای بنیادی
اگر سایر درمان‌ها مؤثر نباشند یا احتمال عود مجدد سرطان خون وجود داشته باشد، ممکن است پزشک استفاده از این روش درمانی را توصیه کند. سلولهای بنیادی می‌توانند به انواع مختلفی از سلول‌ها تبدیل شوند. در مبتلایان به سرطان خون از این روش درمانی برای جایگزینی سلولهای بنیادی مشکل‌ساز با سلول‌هایی که می‌توانند به سلولهای خونی یا سلولهای ایمنی سالم تبدیل شوند، استفاده می‌شود. برای انجام این کار، ابتدا با استفاده از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی سلولهای ناسالم از بین می‌روند و سپس پیوند سلولهای بنیادی انجام می‌شود.
۳. درمان هدفمند
این داروهای جدید بدون اینکه به سلولهای سالم آسیب بزنند، به مولکول‌هایی که به رشد سلولهای سرطانی کمک می‌کنند، حمله می‌کنند. استفاده از این داروها در مقایسه با شیمی‌درمانی با عوارض جانبی کمتری همراه است. درمان‌های هدفمند برای سرطان خون عبارتند از:
- آنتی بادی‌های مونوکلونال (Monoclonal antibodies): سلولهای سرطانی را از بین می‌برند یا مانع رشد آن‌ها می‌شوند.
- مهارکننده های پروتئازوم (Proteasome inhibitors): به جلوگیری از رشد کنترل نشده‌ی سلول‌ها کمک می‌کنند.
- واکسن‌ها: پاسخ ایمنی بدن را تقویت می‌کنند.
- مهارکننده‌های تیروزین کیناز (Tyrosine kinase inhibitors): ژنی را که با ساخت پروتئین به رشد سلولهای سرطانی کمک می‌کند، هدف قرار می‌دهند.
۴. ایمونوتراپی
به ایمونوتراپی یا ایمنی‌درمانی «درمان بیولوژیکی» هم می‌گویند. ایمونوتراپی شامل درمان‌هایی است که از سیستم ایمنی شما برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کنند. آنتی‌بادی‌های مونوکلونال، واکسن‌های سرطان و مهارکننده‌های وارسی ایمنی جزء ایمونوتراپی محسوب می‌شوند. ایمونوتراپی می‌تواند در برابر سرطان‌های خونی مانند لنفوم هوچکین و لوسمی مؤثر باشد. ده‌ها ایمونوتراپی دیگر برای درمان لوسمی لنفوسیتی مزمن، لنفوم غیرهوچکین و لوسمی حاد مغز استخوان تحت مطالعه هستند.
۵. کارتی سل تراپی
کارتی سل تراپی (Car T-Cell Therapy)، یکی از جدیدترین اشکال ایمونوتراپی است که طی آن یک نوع از گلبول‌های سفید به نام «سلولهای T» از خون بیمار گرفته شده و در آزمایشگاه تغییر داده می‌شوند تا بتوانند سلولهای سرطانی را پیدا کرده و از بین ببرند. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از این روش را برای درمان مبتلایان به بعضی از انواع لوسمی و لنفوم تأیید کرده است. افرادی که در بعضی مطالعات بالینی خاص شرکت می‌کنند، می‌توانند این درمان را دریافت کنند.
۶. درمان‌های جدید سرطان خون
امروزه، تحقیقات زیادی در حال انجام هستند که سعی می‌کنند شانس درمان سرطان خون را افزایش دهند. با پزشک خود درباره‌ی شرکت در این مطالعات که ممکن است برای شما مناسب باشند، صحبت کنید. در این تحقیقات اثربخشی و بی‌خطر بودن داروهای جدید بررسی می‌شود. با شرکت در این پژوهش‌ها می‌توانید از داروهایی استفاده کنید که برای همه‌ی افراد در دسترس نیستند.
- ۱۳ خوراکی که اگر در خانواده سابقه‌ی سرطان دارید هرگز نباید بخورید
- ۲۲ ماده‌ی غذایی که خطر ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهند
کلام پایانی
سرطان خون، بیماری‌ای است که خون، مغز استخوان یا سیستم لنفاوی را درگیر می‌کند. لنفوم، لوسمی و میلوما از انواع مختلف سرطان خون هستند که با علائمی مثل تب، سرفه، خستگی، کاهش وزن ناخواسته و تورم غدد لنفاوی مشخص می‌شوند. شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، ایمونوتراپی، پیوند سلولهای بنیادی، درمان‌های هدفمند و کارتی سل تراپی به درمان این بیماری کمک می‌کنند.
منبع: webmd
