مه مغزی چیست، چه علائمی دارد و چطور درمان می‌شود؟
آیا موقع بازگشت از خرید به خاطر نمی‌آورید که ماشین خود را کجا پارک کرده بودید؟ یا موقع ارسال ایمیل به اشتباه آن را برای فرد دیگری ارسال می‌کنید زیرا در آن لحظه به شخص دیگری فکر می‌کردید؟ آیا بلافاصله بعد از اینکه کاری را که شروع می‌کنید، به خاطر نمی‌آورید که مشغول انجام چه کاری بودید؟
تحقیقات صورت گرفته نشان می‌دهد که از هر هفت فرد بالغ در سنین بین ۱۸ تا ۳۹ سال و از هر چهار بزرگسال بالای ۳۹ سال یک نفر به طور معمول دچار افت حافظه‌ی کوتاه مدت و تمرکز می‌شود.
اگر این حالات به نظر شما آشنا می‌رسند، باید بگوییم که شما و میلیون‌ها نفر دیگر در سراسر دنیا احتمالا از «مه مغزی» رنج می‌برید. پدیده‌ای که توسط جامعه پزشکی به‌عنوان «خستگی ذهنی» شناخته می‌شود. بسته به شدت مه مغزی، ممکن است وضعیت کاری یا تحصیلی فرد هم تحت تأثیر قرار بگیرد. اما باید این مسأله را بدانید که قرار نیست مه مغزی به یک پدیده‌ی دائمی و همیشگی در زندگی شما تبدیل شود. مه مغزی در واقع نشانه‌ای است دال بر اینکه سبک زندگی و رژیم غذایی شما نیاز به تغییر دارد.
مه مغزی معمولا با احساس گیجی، فراموشی و نداشتن تمرکز و شفافیت ذهنی توصیف می‌شود. این پدیده می‌تواند ناشی از کار زیاد، کمبود خواب، استرس و کار کردن طولانی مدت با رایانه باشد. به لحاظ پزشکی، مه مغز ناشی از التهاب شدید و تغییرات در سطح ترشح هورمون‌هایی است که تعیین‌کننده خلق‌وخو، انرژی و سطح تمرکز شما هستند. بی‌تعادلی هورمونی باعث می‌شود که تمام مکانیسم‌های بدن با اختلال مواجه شوند. علاوه بر این، سندرم مه مغزی می‌تواند به بروز مشکلات دیگری مانند چاقی، قاعدگی غیرطبیعی و دیابت شیرین منجر شود.
مه مغزی می‌تواند پدیده‌ای به‌شدت ناامیدکننده یا گیج‌کننده باشد، اما روش‌هایی برای مقابله با آن وجود دارد. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ درباره‌ی اینکه مه مغزی چیست و چه عواملی باعث بروز آن می‌شود و همچنین نکاتی را درباره‌ی نحوه‌ی کنترل آن برای شما آماده کرده‌ایم. با ما همراه باشید.
مه مغزی چیست؟
سلامت مغز نه تنها برای حفظ توانایی‌های ذهنی مهم است بلکه در سلامت عاطفی و احساسی انسان هم نقش مهمی دارد. احساسات و افکار انسان در واقع ارتباط تنگاتنگ و نزدیکی با هم دارند و برای اینکه احساس خوبی داشته باشیم در ابتدا لازم است که بتوانیم به‌خوبی فکر کنیم.
مه مغزی باعث می‌شود فرایندهای فکری، ادراک و حافظه فرد با اخلال مواجه شوند و عملکردشان افت پیدا کند.
مه مغزی به خودی خود یک بیماری یا اختلال نیست؛ بلکه یک اصطلاح عمومی است که مجموعه‌ای از علائم را توصیف می‌کند. به‌عنوان مثال، این علائم ممکن است شامل اختلال در حافظه‌ی کوتاه‌مدت، نداشتن تمرکز یا شفافیت ذهنی، یا ناتوانی در متمرکز ماندن روی یک مسأله، باشد.
مه مغزی احساس خستگی ذهنی است همراه با سردرگمی و گیجی.
همه‌ی ما چنین علائمی را تجربه کرده‌ایم، اما اگر به طور متداول و ممتد مه مغزی را تجربه می‌کنید، ممکن است اختلالی در تغذیه‌ی شما وجود داشته باشد یا با یک بیماری زمینه‌ای روبه‌رو باشید. مه ذهنی می‌تواند فرایند تصمیم‌گیری را برای فرد به‌شدت سخت کند و در امور روزمره یا زندگی و روابط او تداخل ایجاد کند. اما هنگامی که علت بروز مه مغزی در فرد شناسایی شد، آنگاه او می‌تواند گام‌هایی را برای به حداقل رساندن اثرات مخرب آن بردارد.
مه مغزی می‌تواند به خاطر وجود بیماری ام‌اس باشد یا به‌عنوان بخشی از آثار جانبی دوران بارداری یا حتی در نتیجه‌ی عوامل مختلف مربوط به سبک زندگی فرد، مانند استرس، کمبود خواب یا رژیم غذایی ناسالم.
این پدیده می‌تواند بر روی فرایندها و عملکردهای زیر تأثیر بگذارد؛
- حافظه، شامل توانایی حفظ کردن و به خاطر آوردن اطلاعات
- توانایی‌های زبانی، شامل تولید و درک مطلب
- توانایی پردازش و درک اطلاعات
- مهارت‌های بصری و هندسی لازم برای طراحی، تشخیص اشکال و جهت‌یابی جغرافیایی
- توانایی انجام محاسبات و حل کردن مسائل
- توانایی عملکردی و اجرایی برای سازماندهی، مدیریت و برنامه‌ریزی
اگر یک یا چند نمونه از این توانایی‌ها و عملکردها در یک فرد با اخلال مواجه شود، در آن صورت ادراک، تمرکز و حافظه فرد با دشواری مواجه می‌شوند. این مسأله می‌تواند منجر به استرس و خستگی ذهنی شود.
دلایل بروز مه مغزی
شرایط مختلفی می‌تواند منجر به بروز مه مغزی شود که در ادامه ذکر می‌شود؛
۱. ام‌اس
افرادی که مبتلا به ام‌اس هستند معمولا در توانایی تصمیم‌گیری، پردازش و به خاطر سپردن اطلاعات تغییراتی را تجربه کنند.
این تغییرات معمولا در سطح خفیف تا متوسط است و بر توانایی فرد برای زندگی مستقل تأثیر نمی‌گذارد. با این حال، آن‌ها می‌توانند منجر به ناامیدی و دشواری در انجام کارهای روزمره، مانند یافتن کلیدهای خانه یا خرید مواد غذایی شوند.
۲. فیبرومیالژیا و سندرم خستگی مزمن
فیبرومیالژیا باعث احساس درد در بدن شده و می‌تواند بر میزان تمرکز و حافظه فرد تأثیر بگذارد.
سندرم خستگی مزمن (CFS) یکی دیگر از بیماری‌های مزمن یا طولانی‌مدت است. این بیماری می‌تواند منجر به خستگی شدید و بروز مشکلات در توان تفکر فرد شود.
۳. افسردگی و استرس
افسردگی می‌تواند منجر به کاهش تمرکز شود. افسردگی یک اختلال خلقی جدی است که بر نحوه‌ی تفکر و احساس فرد تأثیر می‌گذارد. مشکلات مربوط به حافظه، تمرکز و تصمیم‌گیری که از آثار افسردگی است هم می‌تواند در ایجاد احساس مه مغزی نقش داشته باشد.
در صورت ابتلا به افسردگی همچنین ممکن است مشکلاتی در برنامه‌ی خواب فرد هم رخ بدهد و او با کمبود انرژی مواجه شود که خود می‌تواند تمرکز و انجام امور روزمره را دشوارتر کند.
استرس و اضطراب همچنین می‌تواند شفافیت افکار را خدشه‌دار کند و فرد را با مشکل مواجه سازد.
۴. کمبود آهن
اگر گلبول‌های قرمز خون نتوانند اکسیژن کافی را به اندام‌ها و بافت‌های بدن برسانند، ممکن است فرد خستگی روحی و جسمی و علائم دیگری مانند تنگی نفس و مه مغزی را تجربه کند.
۵. تغییرات هورمونی
بروز تغییرات در سطح هورمون‌های فرد می‌تواند بر عملکرد مغزی وی تأثیر بگذارد، به‌خصوص در دوران بارداری یا یائسگی.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ انجام شده نشان داد که تغییرات هورمونی در دوران یائسگی باعث می‌شود زنان نتوانند اطلاعات جدید را به خاطر بسپارند و توجه خود را روی کارهای پر چالش متمرکز کنند.
کم‌کاری یا پرکاری تیروئید هم می‌تواند منجر به بی‌تعادلی هورمونی شود. مشکلات مربوط به حافظه و تفکر که تأثیری شبیه به مه مغزی دارند هم در اختلالات تیروئید امری شایع هستند.
۶. سندرم تاکی کاردی وضعیتی
برخی از افراد هنگام ایستادن دچار تغییرات غیرمعمول در ضربان قلب و فشارخون خود می‌شوند، پزشکان این بیماری را تحت عنوان سندرم تاکی کاردی وضعیتی (POTS) می‌شناسند.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ انجام شد، نشان داد که نوجوانان مبتلا به این سندرم اغلب علائم مه مغزی مانند احساس گیجی، فراموشی، تفکر ابری و مشکل در تمرکز، تفکر و برقراری ارتباط را تجربه می‌کنند.
۷. بیماری آلزایمر
آلزایمر و اشکال دیگر زوال عقل می‌تواند همراه با علائم مه مغزی باشد.
آلزایمر زمانی اتفاق می‌افتد که پلاک‌های پروتئین در مغز فرد جمع شود. این تجمع با علائم مختلف شناختی بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد.
۸. آپنه خواب
در هنگام خواب، عضلات پشت گلو شل می‌شوند. گاهی اوقات، این مسأله می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در تنفس شبانه افراد شود.
اگر تنفس فرد در شب‌ها با وقفه مواجه شود، این مسأله در کیفیت خواب او اختلال ایجاد کند. یعنی حالتی که از آن تحت عنوان آپنه‌ی خواب یاد می‌کنند.
درمان آپنه‌ی خواب می‌تواند مه مغزی ایجاد شده را بهبود بخشد.
۹. چاقی
افراد چاق هم ممکن است مه مغزی را تجربه کنند. دانشمندان معتقدند بین مه مغزی، چاقی و التهاب که از عوارض چاقی است، ارتباط وجود دارد.
۱۰. مصرف دارو
برخی از داروهای زیر می‌توانند عملکرد ذهنی فرد را تحت تأثیر قرار بدهند؛
- داروهای شیمی‌درمانی
- قرص‌های خواب‌آور
- داروهای اضطراب
- برخی از مسکن‌ها
- استاتین ها
- کورتیکواستروئیدها
بهتر است افرادی که دارو مصرف می‌کنند درباره‌ی هرگونه عوارض جانبی دارویی که مصرف می‌کنند با پزشک مشورت کنند. اگر امکان تغییر داروها نباشد، پزشک می‌تواند به فرد کمک کند تا استراتژی‌هایی برای مقابله با حالت مه مغزی را بیاموزند.
توصیه‌های مربوط به سبک زندگی
مه مغزی گاهی اوقات ممکن است در نتیجه‌ی عوامل مربوط سبک زندگی فرد باشد. مانند عوامل زیر؛
- مشغله بیش از حد و نداشتن استراحت کافی
- استرس
- کمبود خواب
- مشکل در رژیم غذایی
- کمبود تحرک
تغییر سبک زندگی گاهی اوقات به فرد کمک می‌کند تا بر این مشکل غلبه کند.
-
رژیم غذایی
مدیریت صحیح رژیم غذایی می‌تواند سطح انرژی فرد را افزایش داده و تمرکز ذهنی وی را بهبود ببخشد.
یک رژیم غذایی که عمدتا شامل غذاهای فرآوری شده است و سرشار از چربی و قندهای ناسالم، می‌تواند در بروز مه مغزی نقش داشته باشد.
جایگزینی این غذاها با میوه‌های تازه، سبزیجات و غذاهای تازه گیاهی می‌تواند به تفکر شفاف‌تر و تمرکز بیشتر کمک کند.
غذاهایی که حاوی ویتامین‌های A، B، C و D و روغن‌های امگا ۳ هستند هم می‌تواند برای عملکرد مغز بسیار مفید باشند.
شما همچنین باید مایعات کافی بنوشید تا از کم آبی بدن جلوگیری کنید و مصرف کافئین و الکل را هم محدود کنید، زیرا این مسأله می‌تواند بر میزان خواب و انرژی شما تأثیر بسزایی بگذارد.
-
ورزش
ورزش می‌تواند به شما کمک کند تا احساس بهتری داشته باشید و شفاف‌تر فکر کنید.
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۸ انجام شد نشان داد که ورزش می‌تواند از نظر جسمی و روانی برای مغز مفید باشد. نویسندگان ورزش را برای تقویت توانایی تفکر و بهبود خلق‌وخوی توصیه می‌کنند.
متخصصان تربیت‌بدنی به بزرگسالان توصیه می‌کنند که هر هفته ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط یا ۷۵ دقیقه در هفته با شدت زیاد ورزش کنند و در کنار این تمریناتی را برای بهبود قدرت و انعطاف‌پذیری هم انجام بدهند.
-
خواب و استرس
رعایت نکات زیر می‌توانند کمک کننده باشند؛
- رعایت اصول «بهداشت خواب»، از جمله رعایت ساعت خواب منظم و گذاشتن وسایل دیجیتال در اتاق دیگر
- سرگرمی و گذراندن وقت با خانواده و دوستان برای کاهش استرس
- تمرین ذهن آگاهی، زیرا این مسأله می‌تواند آرامش و خودآگاهی را بهبود بخشد.
نکاتی برای مدیریت کارهای روزمره
چند استراتژی وجود دارد که در هنگام بروز مه مغزی می‌توانند به شما در مدیریت امور روزمره کمک کنند، تا بتوانید واضح‌تر فکر کنید و بهتر تصمیم بگیرید.
اجتناب از عوامل حواس‌پرتی: در صورت امکان، فضایی آرام برای تمرکز روی کارها پیدا کنید و برای تقویت تمرکز خود، به طور مرتب استراحت کنید.
دریافت کمک و حمایت: احساسات خود را برای خانواده و دوستان توضیح دهید و از آن‌ها بخواهید که آرام‌تر صحبت کنند. این مسأله امکان پردازش کامل اطلاعات را برای شما فراهم می‌کند.
تکنیک‌های سازماندهی: داشتن یک دفترچه یادداشت یا تهیه‌ی لیست از اموری که باید انجام شود می‌تواند خیلی به شما کمک کند. اپلیکیشن‌های یادآوری تلفن‌های هوشمند هم می‌توانند به شما یادآوری کنند که وظایف خود را به موقع و بدون فراموشی انجام دهید. مثلا اموری همانند مصرف دارو یا مراجعه به پزشک.
وسایل را همیشه در یک مکان قرار دهید: برای نگهداری از وسایلی که به‌سادگی گم می‌شوند، مانند کلیدها، یک جای ثابت و در خاطر ماندنی در خانه پیدا کنید.
در شرایطی که مه مغزی برای فرد حالت مزمن و همیشگی دارد، راهکارهای کمک به حافظه و بهبود تمرکز می‌تواند وضعیت را برای او تا حدود زیادی قابل‌کنترل بکنند.
چه موقع به پزشک مراجعه کنید؟
اگر اعمال تغییرات در شیوه‌ی زندگی به فرد کمکی نکرد، پزشک ممکن است برای مشکل فرد مصرف دارو را توصیه کند.
در شرایط زیر شخص باید به پزشک مراجعه کند؛
- شخص علاوه بر مه مغزی علایمی داشته باشد که نشان‌دهنده‌ی یک بیماری زمینه‌ای باشد.
- مه مغزی به طور ناگهانی یا به میزان قابل‌توجهی وخیم‌تر شده باشد.
- با وجود ایجاد تغییر در سبک زندگی خود، هیچ‌گونه بهبودی مشاهده نکنید.
پزشک معمولا قبل از انجام آزمایشات پزشکی، وضعیت سلامت روان، رژیم غذایی و سایر علائم فرد را بررسی می‌کند.
درمان پزشکی
مه مغزی دلایل متعددی دارد و درمانش به علت آن بستگی دارد.
پزشک ممکن است به فرد یک برنامه‌ی درمانی کامل شامل مصرف دارو، فیزیوتراپی و راهکارهای خود مراقبتی از طریق رژیم غذایی و ورزش را تجویز کند.
در شرایطی مانند مثال‌های زیر ممکن است پزشک داروهای خاصی را برای کمک به وضعیت خلقی و عملکردهای فکری فرد تجویز کند؛
- افسردگی
- خستگی
- تغییرات خلق‌وخوی
به‌عنوان مثال داروی دونپزیل، که برای بیماران مبتلا به بیماری آلزایمر تجویز می‌شود، می‌تواند به افراد مبتلا ام‌اس که مه مغزی را تجربه می‌کنند، کمک کند.
نکته‌ی پایانی
مه مغزی می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله بیماری‌های زمینه‌ای، استرس، رژیم غذایی نامناسب، کمبود خواب یا استفاده از برخی داروها رخ دهد. اگر مه مغزی ناشی از یک بیماری باشد، این حالت بعد از درمان بیماری بهبود می‌یابد.
نکاتی مرتبط به مشکلات حافظه و تمرکز معمولا شامل تهیه لیست، پایبند بودن به رویه‌های صحیح برای انجام امور و صحبت با خانواده و دوستان درباره‌ی وضعیتی که تجربه می‌کنید و درخواست کمک و همکاری از سوی آن‌ها است.
منبع: Medical News Today
