درخشش آسمان پیش از سپیده‌دم در هفته‌ی سوم شهریور ۱۴۰۲
در هفته‌ی سوم شهریور ۱۴۰۲ ماه در آسمان شامگاهی حضور ندارد و فرصت مناسبی برای رصد اجرام اعماق آسمان فراهم است اما در آسمان بامدادی هم‌نشینی زیبایی را با سیاره‌های منظومه‌ی شمسی شکل می‌دهد و اگر سحرخیز باشید، در انتظار سپیده‌دم می‌توانید مناظر درخشانی را به تماشا بنشینید.
ماه مطابق هفته‌های گذشته همچنان جرم شاخص آسمان شب شهریور است. هرچند در آسمان شامگاهی حضور ندارد اما هلال تماشایی آن در آسمان بامدادی مناظر زیبایی را در کنار سیاره‌ها و دیگر اجرام ایجاد می‌کند.
علاوه بر این در آسمان پس از غروب خورشید هم در نبودن نور شدید ماه، فرصت مناسبی برای تشخیص صورت‌های فلکی شاخص آسمان مانند دب اکبر و ذات‌الکرسی فراهم است.
رویدادهای نجومی هفته‌ی سوم شهریور ۱۴۰۲
شنبه ۱۸ شهریور
هلال ماه رو به نازک شدن است و حوالی ساعت ۳ بامداد روز یکشنبه زیر دو ستاره‌ی درخشان صورت فلکی دو پیکر یعنی کاستور و پولوکس طلوع می‌کند. در اوایل سحر، آن‌ها یک صف عمودی در شرق آسمان تشکیل می‌دهند که رو به سیاره‌ی ناهید اشاره دارد.
یکشنبه ۱۹ شهریور
در ساعت ۰۲:۳۰ اوج بارش شهابی کم‌فروغ «اپسیلون-برساوشی» شهریور روی می‌دهد که ZHR آن یا معیار گذر شهاب در ساعت، حدود ۵ است و بنابراین به جز آسمان بسیار تاریک نباید انتظار پدیده‌ی قابل توجهی داشت.
ساعت ۰۴:۵۶ هم مقارنه‌ی ماه با ستاره‌ی «پولوکس» یا «سرپسین» (Pollux) روی می‌دهد که تنها ۱.۸ درجه از هم فاصله دارند.
با داشتن آسمان عصرگاهی بدون حضور ماه، این هفته برای تماشای کهکشان راه شیری زیر یک آسمان تاریک بسیار مطلوب است. هنگامی که ستاره‌ی «دنب» (Deneb) از آسمان بالای سر شما می‌گذرد، یعنی حدود ساعت ۱۰ یا ۱۱ شب، می‌توانید کهکشان راه شیری را مشاهده کنید که مستقیما از افق جنوب غربی به سمت بالا می‌رود و سپس تا افق شمال شرقی امتداد می‌یابد.
دوشنبه ۲۰ شهریور
ساعت ۰۴:۱۶ ماه در فاصله‌ی ۴.۵ درجه‌ای خوشه‌ی ستاره‌ای کندوی عسل (M44) قرار می‌گیرد که برای رصد آن به ابزار اپتیکی نیاز است و یم‌توانید از ساعت ۰۳:۰۰ تا ۰۵:۰۰ این هم‌نشینی را مشاهده کنید.
تغییر فصل را با استفاده از ستارگان هم می‌توانید تشخیص دهید. اکنون به زمانی از سال رسیده‌ایم که درست به محض بیرون آمدن ستارگان در آغاز شب، صورت فلکی «ذات‌الکرسی» (Cassiopeia) در شمال شرقی به همان ارتفاعی که «دب اکبر» در شمال غربی رسیده، صعود کرده است و دو کفه‌ی یک ترازو را به یاد می‌آورند. ذات‌الکرسی در پاییز و زمستان، در آسمان شمالی قرار دارد در صورتی که دب اکبر شب‌های بهار و تابستان این جایگاه را در اختیار دارد.
تقریبا میانه‌ی راه بین آن‌ها «ستاره‌ی قطبی» (Polaris( قرار دارد که کمی بالاتر از نقطه‌ی میانی این دو دیده می‌شود.
سه‌شنبه ۲۱ شهریور
ساعت ۰۳:۳۰ هلال ماه با فاصله‌ی ۱۰.۸ درجه در کنار سیاره‌ی ناهید قرار می‌گیرد که این روزها خودش هم به صورت هلال در آسمان حضور دارد. ساعت ۱۹:۱۲ هم ماه با فاصله‌ی ۴۰۶ هزار کیلومتری در اوج مداری قرار می‌گیرد.
وقتی شب آغاز می‌شود، «سماک رامح» (Arcturus) در سمت غرب آسمان چشمک می‌زند. این ستاره هر پایین‌تر می‌رود. در سمت راست آن یعنی در شمال غربی، «دب اکبر» در مسیر خود در حال چرخش به سمت پایین است.
در سمت راست بالای آن هم الگوی کم‌نورتر، باریک و بادبادکی شکل صورت فلکی «گاوران» (Boötes) یا «عوا» قرار دارد که طول آن کمی بیشتر از دو مشت در طول بازوی کشیده است.
چهارشنبه ۲۲ شهریور
ساعت ۰۵:۰۰ ماه باز هم یک هم‌نشینی زیبا را به نمایش می‌گذارد و با فاصله‌ی ۳.۹ درجه در کنار ستاره‌ی درخشان قلب‌العقرب حضور می‌یابد. این منظره از نیم ساعت قبل و بعد از اوج هم قابل مشاهده است.
نسر واقع اکنون در اواخر گرگ‌ومیش غروب، اوج را پشت سر می‌گذارد و برای کسانی که در عرض‌های جغرافیایی میانه‌ی شمالی قرار دارند، به خوبی قابل رؤیت است. این ستاره بزرگ‌تر، داغ‌تر و ۵۰ برابر درخشان‌تر از خورشید ماست اما در فاصله‌ی ۲۵ سال نوری قرار دارد و بدین ترتیب، ۱.۶ میلیون بار دورتر است.
پنج‌شنبه ۲۳ شهریور
ساعت ۰۵:۱۰ هلال آخر ماه صفر ۱۴۴۵ هجری قمری شکل می‌گیرد که به آسانی با چشم غیرمسلح رؤیت‌پذیر است. در همین زمان فرصت بسیار کمی برای رصد عطارد در نزدیکی آن با فاصله‌ی ۵.۷ درجه است.
ساعت ۱۲:۰۰ ظهر حقیقی به وقت تهران است که طی آن زمان خورشید حقیقی با خورشید متوسط در معادله‌ی تعدیل زمان به صفر خواهد رسید.
در منطقه‌ی آرام میان دسته‌ی قوری صورت فلکی «کمان» (قوس) و پایین صورت فلکی قایق-مانند «جدی» صورتواره‌ای تشکیل شده از چهار ستاره قرار دارد. در دوران باستان، بطلمیوس آن را به عنوان چهارضلعی فهرست کرد و چون بسیار منزوی بود، در الگوی ستاره‌ای هیچ یک از صورت‌های فلکی گنجانده نشد.
این صورتواره که امروزه با نام «صلیب هرمان» هم شناخته می‌شود، پس از تاریک شدن هوا در بالاترین حد نصف‌النهار قرار دارد، کم و بیش به پهلو خوابیده و اندازه‌ی آن حدود ۱ درجه در ۲ درجه است. قدر ستارگان آن تقریبا ۵.۵ است که آن را به یک هدف ظریف برای دوربین دوچشمی تبدیل می‌کند و در آسمان نسبتا تاریک حتی با چشم غیرمسلح هم قابل مشاهده است.
دو خوشه‌ی کروی تلسکوپی هم در این محدوده حضور دارند: M75 و M55 که چند درجه بالا و پایین صورتواره‌ی صلیب هرمان جای گرفته‌اند. آن‌ها به ترتیب از قدر ۹ و ۷ هستند.
جمعه ۲۴ شهریور
ساعت ۰۱:۳۰ سیاره‌ی عطارد در اقامت دوم قرار می‌گیرد و ساعت ۰۴:۱۰ ماه نو شکل می‌گیرد. پس از تاریکی هوا هم منظره‌ی زیبایی در انتظار است.
ستاره‌ی درخشان از قدر ۱ که هنگام پایان غروب، در سمت جنوب آسمان با ارتفاع زیادی قرار گرفته «الطیر» (Altair) است. برای اینکه مطمئن شوید آن را به درستی رصد می‌کنید، می‌توانید به دنبال نشانگر کوچک «شاهین ترازو» (Tarazed) از قدر ۳ باشید که به فاصله‌ی یک انگشت سمت راست بالای الطیر قرار دارد. تقریبا به اندازه‌ی یک مشت سمت چپ بالای الطیر هم صورت فلکی کوچک «دلفین» (Dolphin) قرار گرفته است.
وضعیت سیارات
عطارد هنوز در درخشش طلوع خورشید تا حد زیادی پنهان است، هرچند فرصت بسیار اندکی برای رصد آن فراهم می‌شود.
زهره اما با قدر ۴.۷- به خوبی در صورت فلکی کم‌نور سرطان جلوه‌گری می‌کند و با گذشت روزها به سرعت در آسمان شرقی پیش از سحر ارتفاع می‌گیرد به طوری که در پایان این هفته، نزدیک به دو ساعت قبل از اولین نور طلوع خورشید، از افق شرقی سر برمی‌آورد.
مریخ همچنان در پس تابش خیره‌کننده‌ی خورشید دور از دید ناظران زمینی است و وضعیت تا ماه‌های آینده هم به همین صورت خواهد بود.
مشتری با قدر ۲.۶- در صورت فلکی حمل قرار دارد و اندکی پس از تاریکی هوا، در سمت شرق و شمال شرقی آسمان به آسانی قابل رؤیت است. این سیاره هم در ساعات پیش از طلوع آفتاب بیشترین درخشش را دارد.
مشتری و لکه‌ی سرخ بزرگ آن
Credit: NASA
زحل با قدر ۰.۵ در صورت فلکی دلو جای گرفته است و با ارتفاع پایین سمت جنوب شرقی آسمان غروب حضور دارد. دو هفته از مقابله‌ی این سیاره می‌گذرد و هنوز بسیار درخشان است. اگر ابزار رصدی هم در اختیار دارید، باید دقت داشته باشید که زحل تا ساعت ۱۰ شب در ارتفاع خوبی برای رصد تلسکوپی قرار می‌گیرد.
اورانوس با قدر ۵.۷ در صورت فلکی حمل قرار گرفته است و در ساعات پیش از طلوع آفتاب، حدود ۷ یا ۸ درجه‌ی شرقی مشتری با ابزار رصدی به خوبی دیده می‌شود.
نپتون با قدر ۷.۸ در مرز صورت‌های فلکی دلو و حوت دیده می‌شود. برای رصد آن با استفاده از تلسکوپ باید تا ساعت ۲۲:۰۰، حدود ۲۴ درجه‌ی شرقی زحل را در ارتفاع نسبتا زیاد جست‌وجو کنید. این سیاره هم به مقابله‌ی خود در هفته‌های آینده نزدیک می‌شود.
عکس کاور: «دنباله‌دار نیشیمورا» (Comet Nishimura) که این روزها با ابزار رصدی و عکاسی قابل ثبت است.
Credit: Michael Jäger
منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم
