رصد گذر قمر مشتری با ابزار نجومی در هفته‌ی نخست آبان ۱۴۰۲
هفته‌ی نخست آبان ۱۴۰۲ فرصت مناسبی برای رصد ماه و اجرام منظومه‌ی شمسی با استفاده از ابزار رصدی مانند تلسکوپ و دوربین دوچشمی است.
آسمان شب در پایان مهر و هفته‌ی نخست آبان ۱۴۰۲ به جز بارش‌های شهابی کم‌فروغ، رویداد کم‌تکرار دیگری ندارد اما فرصت مناسبی را در اختیار علاقه‌مندان آسمان شب قرار می‌دهد تا با استفاده از ابزار رصدی به بررسی جزئیات منظومه‌ی شمسی بپردازند.
از قمر زمین گرفته که با گذر از تربیع اول می‌توان به خوبی تضاد پستی و بلندی‌های آن را تماشا کرد، تا گذر قمر آیو سیاره‌ی مشتری از مقابل آن و امکان تشخیص سایه‌ی آن با استفاده از ابزار رصدی مهم‌ترین رویداد‌هایی است که باید این هفته برای آن‌ها آماده باشید.
رویدادهای نجومی هفته‌ی نخست آبان ۱۴۰۲
شنبه ۲۹ مهر
ماه اکنون در ناحیه‌ی کم‌نور میان صورت‌های فلکی «کمان» (Sagittarius) و «جدی» (Capricornus) یعنی تقریبا بالای صلیب هرمان قرار گرفته است. با توجه به نور ماه برای دیدن ستاره‌های نزدیک به آن باید از دوربین دوچشمی استفاده کنید.
یکشنبه ۳۰ مهر
در همین ابتدای هفته، اگر سحرخیز باشید می‌توانید گذر سایه‌ی قمر پرسرعت مشتری یعنی «آیو» (Io) را از روی قرص سیاره ببینید. این گذر در ساعت ۰۳:۳۷ بامداد به وقت تهران آغاز می‌شود و تا ساعت ۰۵:۴۷ ادامه خواهد داشت. لکه‌ی سرخ بزرگ مشتری هم اواخر بامداد روز بعد حدود ساعت ۰۸:۰۰ صبح از نصف النهار مرکزی این سیاره عبور می‌کند که برای عرض‌های جغرافیایی شرقی قابل مشاهده نیست. در ساعت ۰۶:۵۹ صبح هم تربیع اول ماه روی می‌دهد.
شب هنگام هم بارش شهابی «جباری» (Orionid) به اوج خود می‌رسد. بهترین ساعت‌ها برای تماشای آن از حدود ۱ بامداد تا پیش از نخستین نورهای طلوع خورشید است یعنی زمانی است که ماه غروب کرده باشد. این یک بارش شهابی کم‌فروغ است و در یک آسمان بسیار تاریک ممکن است ۸ یا ۱۰ شهاب در ساعت ببینید. کانون بارش در صورت فلکی جبار قرار گرفته است و به همین دلیل به این نام خوانده می‌شود.
در این زمان از سال صورت فلکی دب اکبر، پس از تاریک شدن هوا در سمت شمال و شمال غربی آسمان به صورت افقی دیده می‌شود. هر چه در عرض‌های شمالی‌تری باشید، ارتفاع آن پایین‌تر خواهد بود.
دوشنبه ۱ آبان
بارش شهابی جباری در بامداد دوشنبه هم همچنان ادامه دارد اما شاید رویداد شاخص‌تر نسبت به آن رصد قمر زمین با استفاده از ابزار رصدی باشد.
ماه که حالا کمی از تربیع اول فاصله گرفته در یکی از جذاب‌ترین مراحل تلسکوپی خود قرار دارد و می‌توانید گذر خط طلوع خورشید را از «دریای رگبارها» (Mare Imbrium) با تضادهای چشمگیر دشت‌های مسطح و کوه‌ها و دیواره‌های بلند دهانه مشاهده کنید. امروز و فردا عصر، ماه همچنین با زحل در کنار با حلقه های دراماتیک و قمرهای تلسکوپی آن هم‌نشین می‌شود.
آسمان ابتدای هفته اول آبان ۱۴۰۲
سه‌شنبه ۲ آبان
در بامداد سه‌شنبه بارش شهابی کم‌فروغ اسد اصغری با تنها ۲ شهاب روی می‌دهد که احتمالا رویداد چندان قابل توجهی برای رصدگران عمومی نیست اما برای منجمان حرفه‌ای و از نگاه مکانیک سماوی، بررسی شهاب‌های آن که باقی‌مانده‌ی دنباله‌دار C/1739 K1 هستند، جالب توجه است.
ساعت ۰۱:۳۰ بامداد سیاره‌ی ناهید با ۴۶.۴ درجه در بیشترین کشیدگی غربی قرار می‌گیرد و بدین ترتیب این روزها زمان زیادی برای رصد آن خواهد بود. در ساعت ۱۸:۰۵ هم می‌توانید ماه را با فاصله‌ی تنها ۴.۵ درجه در کنار زحل ببینید.
عصرها همچنین باید به دنبال ستاره‌ی درخشان «سروش» (Capella) باشید که سمت شمال شرقی آسمان می‌درخشد. از خوشه‌ی جذاب «پروین» (Pleiades) هم غافل نشوید که تنها با فاصله‌ی حدود سه مشت در طول بازوی کشیده، سمت راست آن قرار دارد. حضور عصرگاهی خوشه‌ی پروین نشانه‌ی فرا رسیدن فصل‌های سرد سال است و با گذشت زمان ارتفاع می‌گیرد.
در کنار این اجرام تماشایی آسمان شب، با نگاه به بالا سمت راست ستاره‌ی سروش و بالا سمت چپ خوشه‌ی پروین، ستارگان صورت فلکی «برساوش» (Perseus) را ببینید که بر پس‌زمینه‌ی کهکشان راه شیری قرار دارند.
چهارشنبه ۳ آبان
هالووین نزدیک است و درست در این زمان «سماک رامح» (Arcturus)، ستاره‌ای که در غرب و شمال غربی آسمان غروب می‌درخشد، به عنوان «شبح خورشیدهای تابستان» در نظر گرفته می‌شود. اما این به چه معناست؟ این عنوان به این دلیل گفته می‌شود که برای چندین روز در اطراف ۲۵ اکتبر هر سال، سماک رامح در بالای افق درست همان جایی قرار می‌گیرد، که خورشید تابستان در ساعات مشابهی در روز آن‌جا بوده است. بنابراین می‌توان گفت که در این شب‌ها سماک رامح روح سرد خورشید تابستانی است.
امشب همچنین با تلسکوپ می‌توانید حدود ساعت ۲۳:۳۵ شب، «اروپا» (Europe) قمر مشتری را تماشا کنید که به آرامی در سایه‌ی سیاره درست در لبه‌ی غربی آن ناپدید می‌شود.
پنج‌شنبه ۴ آبان
ماه در ساعت ۰۶:۲۳ به حضیض مداری می‌رسد. در این لحظه فاصله‌ی آن از زمین ۳۶۵ هزار کیلومتر خواهد بود.
پس از غروب هم تا اواسط شب، صورت فلکی اسب بزرگ سمت جنوب شرقی آسمان ارتفاع می‌گیرد و و در جهت عقربه‌های ساعت از یک گوشه کج می‌شود تا بیشتر شبیه یک مربع دیده شود. این نشانه‌ی پیشروی پاییز است. لبه‌ی سمت راست این صورت فلکی به سمت ستاره‌ی «فم‌الحوت» (Fomalhaut)، با حدود چهار مشت در طول بازوی کشیده اشاره دارد و لبه‌ی سمت چپ آن با فاصله‌ی کمتر در پایین در نزدیکی «بتا نهنگ» (Beta Ceti) قرار گرفته است.
جمعه ۵ آبان
اثر مثلث تابستانی هنوز پیداست. هرچند تقریبا به میانه‌ی پاییز رسیده‌ایم اما ستاره‌ی «دنب» (Deneb) به عنوان یکی از رأس‌های مثلث تابستانی هنوز با بیرون آمدن ستارگان در نزدیکی سر سو (اوج آسمان) می‌درخشد. و ستاره‌ی «نسر واقع» (وگا) هم که سمت غرب و روشن‌تر دیده می‌شود، از آن چندان از نقطه‌ی اوج دور نیست. سومین ستاره‌ی مثلث یعنی «الطیر» (Altair) هم در جنوب غربی با ارتفاع زیادی قرار گرفته است.
به نظر می‌رسد که این ستاره‌ها چندین ماه را در همین محدودی سپری کرده‌اند اما چرا؟ این موضوع نتیجه‌ی غروب آفتاب است که در پاییز زودتر و زودتر روی می‌دهد. بنابراین اگر کمی بعد از تاریکی هوا بیرون بروید و به تماشای ستاره‌ها مشغول شوید، در حقیقت از نظر زمانی زودتر مشغول رصد آسمان شده‌اید. این موضوع خلاف روند چرخش فصلی صورت‌های فلکی به سمت غرب است. البته اثر مثلث تابستانی برای کل کره‌ی آسمان اعمال می‌شود و نه فقط مثلث تابستانی. اما نمایش آن در مثلث تابستانی شاخص‌تر به چشم می‌آید.
از طرفی مثل همیشه در مکانیک سماوی، این کمبود در جای دیگری جبران می‌شود و اثر معکوسی باعث می‌شود که سرعت پیشروی فصلی صورت‌های فلکی در اوایل بهار افزایش یابد. بدین ترتیب به نظر می‌رسد که نشانه‌های آسمان بهاری یعنی صورت‌های فلکی «سنبله» (Virgo) و «کلاغ» (Corvus) هفته به هفته خیلی سریع به سمت غرب پیش می‌روند.
آسمان انتهای هفته اول آبان ۱۴۰۲
وضعیت سیارات در هفته‌ی نخست آبان ۱۴۰۲
عطارد در نزدیکی خورشید حضور دارد و از دید ناظر زمینی پنهان است.
زهره اما همچنان در آسمان بامدادی با قدر ۴.۵- در صورت فلکی «شیر» (Leo) دیده می‌شود و تقریبا ۲ و نیم ساعت پیش از روشنایی آسمان می‌توانید آن را سمت شرق ببینید. در یک نمای تلسکوپی اگر پیوسته ناهید را زیر نظر بگیرید، این سیاره در حال کوچک شدن دیده می‌شود.
مریخ همچنان برای ناظر زمینی پنهان است و در پشت درخشش خورشید قرار گرفته است.
مشتری هم مانند ناهید بر آسمان این شب‌ها تسلط دارد و با قدر ۲.۹- می‌توانید پس از غروب آن را سمت شرق آسمان ببینید. بالاترین میزان آن زمانی است که حدود ساعت ۱ بامداد در سمت جنوب آسمان قرار می‌گیرد. این سیاره اکنون در درخشان‌ترین و با عرض ۴۹ یا ۵۰ ثانیه قوسی، از نظر تلسکوپی بزرگ‌ترین حالت خود است.
زحل هم با قدر ۰.۷ در صورت فلکی «دلو» (آب‌ریز) و سمت جنوب شرقی آسمان دیده می‌شود. کمی پس از گرگ‌ومیش غروب می‌توانید به آسانی نور زرد کم‌رنگ آن را تشخیص دهید. ستاره‌ی فم‌الحوت هم با فاصله‌ی حدود دو مشت در زیر آن چشمک می‌زند. ارباب حلقه‌های منظومه‌ی شمسی مانند هفته‌های گذشته هنوز هم در موقعیت رصد تلسکوپی خوبی تا زمان غروب خود قرار دارد.
اورانوس با قدر ۵.۶ در صورت فلکی حمل و تنها ۱۰ درجه‌ی شرقی مشتری حضور دارد و برای رصد آن بهتر است از ابزار نجومی مانند دوربین دوچشمی استفاده کنید.
نپتون هم که تنها با ابزار اپتیکی امکان دیدن آن وجود دارد با قدر ۷.۸ در مرز صورت‌های دلو و حوت و ۲۵ درجه‌ی شرقی زحل قرار گرفته است.
منابع: Sky and Telscope, مجله نجوم
