حساسیت به لبنیات؛ علائم، دلایل، تشخیص و نحوه‌ی درمان
حساسیت به لبنیات یکی از مشکلات رایجی است که می‌تواند مصرف شیر و سایر فرآورده‌های لبنی را با چالش روبرو کند. محصولات لبنی غذاهایی هستند که از شیر حیوانات و معمولاً از شیر گاو تولید می‌شوند، در حالی که جایگزین‌های لبنیات از شیر گیاهی تهیه می‌شوند. لبنیات به دلیل داشتن پروتئین، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی جایگاه ویژه‌ای در رژیم غذایی دارند. با این حال، شیر گاو شایع‌ترین غذای آلرژی‌زا در شیرخواران و کودکان خردسال است و ممکن است حساسیت به آن تا دوران بزرگسالی ادامه یابد.
آلرژی به لبنیات یا شیر زمانی رخ می‌دهد که بدن فرد در هنگام مواجهه با پروتئین‌های موجود در شیر یک واکنش ایمنی را تجربه می‌کند. سیستم ایمنی این افراد پروتئین‌های لبنیات را مثل عوامل بیماری‌زا و باکتری‌ها به عنوان یک عامل خارجی تشخیص می‌دهد. این موضوع باعث ایجاد پاسخ ایمنی می‌شود که علائم آن می‌تواند از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ درباره‌ی علائم و علل حساسیت به لبنیات و تفاوت آن با عدم تحمل لاکتوز صبحت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
علائم حساسیت به لبنیات
تقریباً ۲ تا ۳ درصد کودکان زیر سه سال به شیر حساسیت دارند. اگرچه در بسیاری از کودکان با افزایش سن حساسیت به لبنیات برطرف می‌شود، اما بعضی شواهد نشان می‌دهد که ممکن است این مشکل در ۲۰ درصد افراد تا بعد از ۱۶ سالگی باقی بماند.
اگرچه شیر گاو در بین تمام انواع لبنیات شایع‌ترین ماده‌ی آلرژی‌زا محسوب می‌شود، اما بعضی افراد به شیر سایر حیوانات مانند بز و گوسفند هم واکنش آلرژیک نشان می‌دهند. شیرهای گیاهی که از بادام، سویا و برنج تهیه می‌شوند هم می‌توانند در بعضی افراد باعث بروز واکنش آلرژیک شوند. بسیاری از مردم ممکن است آلرژی به لبنیات را با «عدم تحمل لاکتوز» یا «عدم تحمل پروتئین شیر گاو» اشتباه بگیرند. چون بیشتر علائم آن‌ها شبیه به یکدیگر است. اما حقیقت آن است که این سه مشکل تفاوت زیادی با یکدیگر دارند.
معمولاً علائم آلرژی به لبنیات در چند ماه اول زندگی و قبل از ۶ ماهگی ظاهر می‌شود. شدت واکنش‌های آلرژیک می‌تواند از خفیف و جزئی تا شدید و تهدیدکننده‌ی زندگی متغیر باشد. معمولاً علائم در عرض چند دقیقه تا چند ساعت پس از مصرف شیر ظاهر می‌شوند. اگرچه آلرژی به لبنیات می‌تواند آلرژی به هر محصول لبنی را شامل شود، اما اغلب اوقات نسبت به شیر گاو رخ می‌دهد.
فردی که به شیر یا لبنیات حساسیت دارد، ممکن است علائم مختلفی را تجربه کند، از جمله:
- کهیر
- خس خس سینه
- خارش
- سرفه
- مشکل در تنفس
- استفراغ
- تورم لب‌ها، زبان یا گلو
گاهی اوقات، شیر گاو می‌تواند به «آنافیلاکسی» منجر شود. آنافیلاکسی، یک واکنش آلرژیک شدید است که یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. علائمی که نشان می‌دهند یک نفر دچار واکنش آنافیلاکسی شده است، شامل موارد زیر می‌شوند:
- خشن شدن صدا
- تنگی نفس
- صورت برافروخته
- ضعف ناگهانی
- غش
دلایل حساسیت به لبنیات
علائمی که افراد مبتلا به آلرژی تجربه می‌کنند به دلیل واکنش بدن آن‌ها نسبت به پروتئین‌های موجود در محصولات لبنی ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، در شیر گاو دو پروتئین اصلی به نام‌های پروتئین وی یا آب پنیر (Whey) و کازئین (Casein) وجود دارد که می‌توانند در بعضی افراد باعث واکنش آلرژیک شوند. این مواد آلرژی‌زا باعث ایجاد یک پاسخ ایمنی در بدن می‌شوند. چون سیستم ایمنی تلاش می‌کند که با آن‌ها مبارزه کند.
در پاسخ به مصرف پروتئین‌های لبنی که سیستم ایمنی آن‌ها را به عنوان عامل مهاجم شناسایی می‌کند، بدن بیش از حد واکنش نشان می‌دهد و آنتی بادی‌هایی به نام ایمونوگلوبولین E (IgE) تولید می‌کند. هنگامی که این آنتی بادی‌ها توسط پروتئین‌های شیر فعال می‌شوند، مواد شیمیایی‌ای مانند هیستامین‌ها را آزاد می‌کنند که به بروز واکنش آلرژیک منجر می‌شود.
در پاسخ به هر ماده‌ی آلرژی‌زا یک نوع آنتی بادی خاص تولید می‌شود. به همین دلیل است که بعضی از افراد ممکن است فقط به محصولات لبنی حساسیت داشته باشند. چون در بدن آن‌ها فقط آنتی بادی‌های IgE مخصوص لبنیات وجود دارد. سایر افراد ممکن است انواع بیشتری از آنتی بادی‌های IgE را داشته باشند و به همین دلیل نسبت به چند ماده‌ی مختلف واکنش آلرژیک نشان می‌دهند.
محققان به‌طور دقیق نمی‌دانند که چرا بعضی از مواد باعث ایجاد آلرژی می‌شوند و بعضی دیگر در بروز این مشکل نقشی ندارند. عوامل متعددی مانند سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به آلرژی احتمالاً در ایجاد حساسیت نقش دارد.
تفاوت با عدم تحمل لاکتوز و عدم تحمل پروتئین شیر گاو
بسیاری از مردم حساسیت به لبنیات را با عدم تحمل لاکتوز اشتباه می‌گیرند. چون علائم هر دو مشکل بسیار شبیه‌ی یکدیگر است و برای کنترل علائم هر دوی آن‌ها نیاز به حذف لبنیات از رژیم غذایی وجود دارد. با این حال، حساسیت به لبنیات روی سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد، اما عدم تحمل لاکتوز مشکلی است که دستگاه‌ی گوارش را درگیر می‌کند.
عدم تحمل لاکتوز، یک مشکل گوارشی است که فرد مبتلا به آن فاقد آنزیم لاکتاز است. لاکتاز، آنزیمی است که قند موجود در شیر را که لاکتوز نام دارد، تجزیه می‌کند. عدم تحمل لاکتوز می‌تواند با علائمی مانند نفخ، تولید گاز در دستگاه‌ی گوارش، اسهال و درد شکم همراه باشد.
حساسیت به لبنیات ممکن است با عدم تحمل پروتئین شیر گاو (CMPI) هم اشتباه گرفته شود. در بیشتر موارد، علائم حساسیت در عرض چند دقیقه تا چند ساعت بعد از مصرف غذا ایجاد می‌شوند، اما معمولاً مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا علائم CMPI ظاهر شوند. بعضی افراد ممکن است از CMPI تحت عنوان «سندرم انتروکولیت ناشی از پروتئین غذایی» (FPIES) یاد کنند.
CMPI لزوماً سیستم ایمنی را درگیر نمی‌کند و ممکن است به آسیب معده و روده منجر شود. برخلاف سایر واکنش‌هایی که می‌توانند کل بدن را درگیر کنند، FPIES به‌طور معمول روی دستگاه‌ی گوارش تأثیر می‌گذارد و علائمی مانند خون در مدفوع، کولیک (قولنج)، اسهال و درد و گرفتگی عضلات شکم را ایجاد می‌کند.
عوامل خطر
بعضی عوامل ممکن است احتمال بروز حساسیت به شیر را افزایش دهند. این عوامل خطر شامل موارد زیر می‌شوند:
- سن: حساسیت به شیر در شیرخواران و کودکان کمتر از پنج سال شایع است.
- ابتلا به سایر آلرژی‌ها: کودکانی که به شیر حساس هستند، ممکن است حساسیت‌های دیگری هم داشته باشند. همچنین ممکن است در معرض خطر ابتلا به «مارش اتوپیک» (Atopic March) باشند که شامل سایر مشکلات آلرژیک مانند اگزما، رینیت آلرژیک (تب یونجه) و آسم می‌شود.
- سابقه‌ی خانوادگی: در سال ۲۰۱۸ میلادی (۱۳۹۶ شمسی)، نتایج حاصل از یک مطالعه نشان داد که حساسیت به شیر در کودکانی که والدین آن‌ها آلرژی دارند، سه برابر بیشتر است.
- قرار گرفتن در معرض آنتی بیوتیک‌ها: در سال ۲۰۲۱ میلادی (۱۳۹۹ شمسی)، یک مطالعه که روی موش انجام شد نشان داد که مواجهه‌ی زودهنگام با آنتی بیوتیک‌ها ممکن است خطر ابتلا به آلرژی غذایی را افزایش دهد.
- سن شروع تغذیه‌ی تکمیلی: یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۸ شمسی) نشان داد شیرخوارانی که قبل از چهار ماهگی تغذیه‌ی تکمیلی برای آن‌ها شروع می‌شود، نسبت به کودکانی که بعد از ۶ ماهگی به آن‌ها غذاهای جامد داده می‌شود، بیشتر در معرض ابتلا به آلرژی غذایی قرار دارند.
از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که طولانی شدن دوره‌ی شیردهی و داشتن حیوانات خانگی در منزل عوامل محافظتی هستند که ممکن است خطر آلرژی به شیر را در کودک کاهش دهند.
تشخیص حساسیت به لبنیات
آزمایش خاصی برای تشخیص حساسیت به شیر وجود ندارد. پزشکان در درجه‌ی اول به معاینه‌ی بدنی، بررسی تاریخچه‌ی دقیق علائم و آزمایش‌هایی که می‌توانند نشان‌دهنده‌ی آلرژی باشند، متکی هستند، مانند:
- تست خراش پوستی (Skin prick test): متخصص آلرژی مقدار کمی از پروتئین شیر را به درون پوست تزریق می‌کند. اگر این ناحیه در عرض ۱۵ تا ۲۰ دقیقه متورم شود یا تاول بزند، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی حساسیت به شیر باشد.
- آزمایش خون: این آزمایش وجود آنتی بادی‌های IgE را بررسی می‌کند تا به تشخیص اینکه آیا ممکن است فرد به پروتئین‌های لبنی واکنش نشان دهد یا خیر، کمک کند.
- چالش غذای خوراکی: کارشناسان از این روش به عنوان استاندارد طلایی برای تشخیص آلرژی غذایی یاد می‌کنند. برای انجام این روش تشخیصی، فرد مقادیر کمی از محصولات لبنی را مصرف می‌کند تا ببیند که آیا واکنشی رخ می‌دهد یا خیر. با توجه به اینکه این کار ممکن است خطر آنافیلاکسی را به همراه داشته باشد، باید در کلینیک و تحت نظر یک پزشک انجام شود.
پیشگیری و درمان
مانند سایر آلرژی‌های غذایی، راه اصلی برای جلوگیری از واکنش آلرژیک، حذف لبنیات از رژیم غذایی است. افرادی که حساسیت به لبنیات دارند، می‌توانند برای برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی و مصرف مکمل‌های غذایی به منظور جایگزینی مواد مغذی موجود در شیر مانند کلسیم، ریبوفلاوین (ویتامین B2) و ویتامین D از یک متخصص تغذیه کمک بگیرند. توجه به نکات زیر می‌تواند از بروز واکنش‌های جدی جلوگیری کند:
۱. بررسی برچسب مواد غذایی
افراد باید برچسب مواد تشکیل‌دهنده‌ی خوراکی‌ها را بررسی کنند تا بتوانند غذاهای حاوی شیر و لبنیات را حذف کنند. ترکیبات مشتق شده از شیر مانند پروتئین وی و کازئین هیدرولیز شده در غذاهای فرآوری شده به‌وفور یافت می‌شوند. این افراد باید از مصرف موادی که در نام آن‌ها از پیشوند «لاک» استفاده شده مانند لاکتیتول (Lactitol)، اسید لاکتیک (Lactic acid) و لاکتات سدیم (Sodium lactate) هم اجتناب کنند.
۲. پرسش درباره‌ی نحوه‌ی تهیه‌ی غذا
هنگام سفارش غذاهای آماده یا صرف غذا در رستوران ضروری است که درباره‌ی مواد اولیه‌‌ای که برای درست کردن غذا استفاده شده، سؤال شود. چون ممکن است از محصولات لبنی برای تهیه‌ی آن استفاده شده باشد.
۳. استفاده از آنتی هیستامین‌ها
آنتی هیستامین‌های بدون نسخه می‌توانند به کنترل واکنش‌های آلرژیک خفیف کمک کنند.
۴. همراه داشتن اپی نفرین (Epinephrine)
افراد مبتلا به واکنش‌های آلرژیک شدید ممکن است به تزریق اپی نفرین که به آن آدرنالین (Adrenaline) هم گفته می‌شود، نیاز داشته باشند. بنابراین توصیه می‌شود که این افراد یا اطرافیان‌شان برای مواقع اضطراری همیشه اپی نفرین در دسترس داشته باشند.
زمان مراجعه به پزشک
والدینی که نمی‌دانند فرزندشان به عدم تحمل لاکتوز مبتلا است یا حساسیت به شیر دارد، باید با پزشک مشورت کنند. اگر کودک علائم واکنش آلرژیک از جمله خارش، کهیر و درد شکم را تجربه کرد، باید بلافاصله به پزشک مراجعه شود. علاوه بر این، اگر فردی با علائم آنافیلاکسی از جمله موارد زیر مواجه شد، باید فوراً به دنبال درمان باشد:
- مشکل در تنفس
- ایجاد کهیر در سراسر بدن
- تورم صورت، زبان و گلو
افرادی که حساسیت به لبنیات دارند باید با پزشک خود درباره‌ی نحوه‌ی کنترل واکنش‌های آلرژیک شدید صحبت کنند. ممکن است لازم باشد پزشک استفاده از اپی نفرین تزریقی را توصیه کرده و نحوه‌ی استفاده از آن را آموزش دهد.
جایگزین‌های مناسب لبنیات
افرادی که به شیر گاو حساسیت دارند ممکن است به شیر سایر حیوانات و همچنین شیر گیاهی هم حساسیت داشته باشند. معمولاً پزشک مشخص می‌کند که این افراد می‌توانند از کدام جایگزین‌ها استفاده کنند. برای شیرخواران، ممکن است پزشک استفاده از شیر مادر را توصیه کند. با این حال، مهم است که مادر در دوران شیردهی لبنیات را از رژیم غذایی خود حذف کند.
بیشتر متخصصان اطفال برای کودکانی که از شیرخشک استفاده می‌کنند، مصرف شیرخشک‌های تهیه شده بر پایه‌ی سویا را توصیه می‌کنند. اگر علائم با مصرف این نوع شیرخشک‌ها بهبود نیافت، باید از شیرخشک‌های مخصوص آلرژی یا شیرخشک‌های هیدرولیز شده استفاده کرد. در این شیرخشک‌ها به دلیل تجزیه‌ی پروتئین‌ها احتمال بروز واکنش آلرژیک به حداقل می‌رسد. نوع دیگری از شیرخشک ضد آلرژی هم وجود دارد که به آن شیرخشک المنتال گفته می‌شود. در شیرخشک‌های المنتال از ساده‌ترین شکل پروتئین استفاده می‌شود.
کلام پایانی
حساسیت به لبنیات و شیر، شایع‌ترین آلرژی غذایی است که در میان کودکان مشاهده می‌شود. این مشکل به دلیل واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن نسبت به پروتئین‌های موجود در محصولات لبنی رخ می‌دهد.
بعضی افراد ممکن است آلرژی به لبنیات را با سایر مشکلات مانند عدم تحمل لاکتوز یا عدم تحمل پروتئین شیر گاو اشتباه بگیرند، اما تفاوت زیادی بین آن‌ها وجود دارد. آلرژی سیستم ایمنی را درگیر می‌کند و علائم آن که در عرض چند دقیقه تا چند ساعت ظاهر شده‌اند می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند.
در حال حاضر، هیچ درمانی برای حساسیت به لبنیات وجود ندارد. برای جلوگیری از بروز واکنش‌های آلرژیک توصیه می‌شود که این دسته از افراد لبنیات را از رژیم غذایی خود حذف کنند.
منبع: medicalnewstoday
سلام بنده دختر ۹ساله دارم که ازبدوتولد متوجه شدیم که آلرژی به لبنیات داره وتا به الان بابت این قضیه هم من وهم خانومم ناراحت هستیم که دخترم نمیتواند بسیاری ازمحصولات لبنی را بخورد ومتاسفاته درهرچیزی که میخریم لبنیات اکثرادارندودخترم نمیتواتداستفاده کند به همین دلیل روی آوردیم به محصولات ارگانیک گیاهی…البته دخترصبوری دارم وبااین مشکل کاملا کنارآمده است اما بازهم دردلش غصه میخورد مثلا به تولد دوستانش که می رود نمیتواند کیک بخوردومابرایش کیک بدون شیردرست می کنیم تاباخود ببرد …خلاصه انشالله که هیچ کودکی دچاراین حساسیت نشود….الهی آمین
سلام من همیشه لبنیات میخوردم دوسه سال تقریبا از وعده ی غذاییم حذف شد، الان هروقت میخورم ضعف میکنم و حالم بدمیشه. بنظر شما حساسیت درست کردم؟