راهنمای نحوه‌ی استفاده از قطب‌نما (و آشنایی با ۱۲ مدل مختلف آن)
قطب‌نما ابزاری ضروری برای بقا در طبیعت است. اگر نحوه‌ی استفاده از قطب‌نما را بدانید، می‌توانید آن را همراه با یک نقشه‌ی خوب و باکیفیت برای طبیعت‌گردی به کار ببرید. این وسیله تضمین می‌کند که هرگز گم نمی‌شوید. برای استفاده از قطب‌نما باید اجزای اصلی آن را بشناسید. پس از آن، می‌توانید با طی کردن چند مرحله‌ی ساده مهارت‌های لازم برای جهت‌یابی را یاد بگیرید. در این مقاله، با اجزای اصلی یک قطب‌نما، انواع آن و روش استفاده از این وسیله آشنا می‌شوید.
قطب‌نما چیست؟
قطب‌نما یک وسیله‌ی جهت‌یابی است که شمال مغناطیسی را نشان می‌دهد. صفحهی قطب‌نما به ۳۶۰ درجه تقسیم می‌شود. با حرکت در جهت عقربه‌های ساعت از شمال قطب‌نما، شرق را در ۹۰ درجه، جنوب را در ۱۸۰ درجه و غرب را در ۲۷۰ درجه خواهید دید. درجه‌های روی صفحهی قطب‌نما مثل دقیقه‌های ساعت ۶۰ عدد هستند اما به ندرت پیش می‌آید که لازم باشد تا این حد دقیق باشید.
اجزای قطب‌نما
با اینکه طرح‌های قطب‌نماهای مختلف متفاوت است، همه‌ی قطب‌نماها یک سوزن مغناطیسی دارند که به سمت میدان‌های مغناطیسی زمین حرکت می‌کند. صفحهی اصلی قطب‌نما که گاهی اوقات به آن صفحهی پایه‌ی قطب‌نما نیز گفته می‌شود، از این اجزا تشکیل شده است:
- صفحهی پایه: صفحهی شفاف و پلاستیکی است که قطب‌نما روی آن تعبیه می‌شود.
- پیکان جهت‌نما: فلشی است که روی صفحهی قطب‌نما قرار دارد.
- محفظه‌ی قطب‌نما: به دایره‌ی شفاف و پلاستیکی می‌گویند که سوزن قطب‌نما مغناطیسی شده را در خود جای داده است.
- صفحهی مدرج لغزنده‌ی قطب‌نما: یک صفحهی چرخان است که محفظه‌ی قطب‌نما را احاطه می‌کند و تمام ۳۶۰ نشانگر درجه‌ی قطب‌نما را در خود جای می‌دهد.
- سوزن مغناطیسی: به سوزنی می‌گویند که درون محفظه‌ی قطب‌نما می‌چرخد.
- خطوط جهت‌دهنده: خطوطی هستند که درون محفظه‌ی قطب‌نما قرار دارند و به موازات فلش جهت‌نمای قطب‌نما قرار گرفته‌اند.
انواع قطب‌نما
برای اینکه نحوه‌ی استفاده از قطب‌نما را یاد بگیرید باید با انواع این وسیله‌ی جهت‌یابی نیز آشنایی داشته باشید. به طور کلی، دو نوع قطب‌نما وجود دارد که مغناطیسی و غیرمغناطیسی هستند. این دو نوع نیز خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که در ادامه آن‌ها را می‌خوانید.
انواع قطب‌نمای مغناطیسی
قطب‌نمای مغناطیسی همان‌طور که از نام آن پیدا است، با میدان مغناطیسی زمین همسو می‌شود. به این ترتیب، دو سر سوزن مغناطیسی قطب‌نما به سمت شمال و جنوب قرار گیرند.
قطب‌نمای مایع
اصطلاح قطب‌نمای مایع گاهی به جای قطب‌نمای مغناطیسی به کار می‌رود. علت هم این است که معمولا ترکیبی از الکل و آب درون این نوع قطب‌نما وجود دارد. برخی از این نوع قطب‌نماها حاوی یک رنگ درخشان فسفری نیز هستند که برای خواندن صفحهی قطب‌نما در شب‌های تاریک کاربرد دارند.
در این قطب‌نما، یک سوزن یا کارت مغناطیسی درون مایع سیال غوطه‌ور می‌شود تا حرکت آن را کاهش دهد و خوانایی آن را بهبود ببخشد. البته، قطب‌نمای مایع به دلیل غیر قابل اعتماد بودن، دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. امروزه این نوع قطب‌نما بیشتر جنبه‌ی تزئینی دارد و وسیله‌ای نیست که به بقای شما در طبیعت کمک کند.
قطب‌نمای انگشتی
همان‌طور که احتمالا از نام این قطب‌نما حدس می‌زنید، این قطب‌نما یک حلقه دارد که انگشت شست درون آن قرار می‌گیرد. ماجراجویان مشتاق طبیعت‌گردی و ورزشکاران در رقابت‌های ورزشی اغلب از این نوع قطب‌نما در مسابقاتی مانند کراس کانتری یا ماراتن استفاده می‌کنند.
این مدل قطب‌نما برای جهت‌یابی سریع در حین حرکت ایده‌آل است. اندازه‌ی کوچک این مدل قطب‌نما مدیریت نقشه و قطب‌نما به طور هم‌زمان و بدون کاهش سرعت‌تان را ساده می‌کند. این مدل قطب‌نما جهت نقشه‌ی شما را نشان می‌دهد تا بتوانید به راحتی مسیر مناسب را دنبال کنید.
قطب‌نمای لنزاتیک
قطب‌نمای لنزاتیک که اغلب قطب‌نمای نظامی نامیده می‌شود، بادوام‌ترین مدل قطب‌نما در بازار امروزی است. این قطب‌نما پس از استفاده‌های فراوان بدون هیچ مشکلی کار می‌کند. قطب‌نمای لنزاتیک از پایه، پوشش و لنز عقب تشکیل می‌شود. پوشش این قطب‌نما معمولا دارای یک سیم است که از وسط آن می‌گذرد. با استفاده از این سیم می‌توانید اشیاء دور را هدف قرار دهید و برای مسیریابی با دقت بیشتری تمرکز کنید.
قطب‌نمای لنزاتیک برای دوام آوردن در شرایط سخت مناسب هستند چون در مقابل آب و هوای نامساعد مقاومت می‌کند و می‌تواند ضربات سخت را تحمل کند.
قطب‌نمای پایه
این نوع قطب‌نمای که به آن قطب‌نمای جهت‌یابی نیز می‌گویند، رایج‌ترین مدل قطب‌نما در میان علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی است. نحوه‌ی استفاده از قطب‌نمای پایه‌ی ساده دشوار نیست. به همین علت، مبتدیان از آن بیشتر استفاده می‌کنند. این قطب‌نما برای تشخیص اجسام از راه دور ایده‌آل نیست اما یکی از ساده‌ترین مدل‌های قطب‌نما برای استفاده در هنگام قرار گرفتن میان دو نقطه از نقشه است. این قطب‌نما گزینه‌ای ایده‌آل برای پیاده‌روی و گشت و گذار در طبیعت به شمار می‌رود.
قطب‌نمای آینه‌دار
این قطب‌نما نسخه‌ی ارتقا یافته‌ی قطب‌نمای صفحه پایه است. آینه‌ی اضافه شده به این مدل قطب‌نما نه تنها به شما امکان می‌دهد یک جهت یا شیء را مشاهده کنید، بلکه شما را قادر می‌سازد تا در فواصل طولانی سیگنال‌دهی کنید.
قطب‌نمای دریانوردی
این قطب‌نما اغلب با نام قطب‌نمای قایقرانی نیز شناخته می‌شود. قطب‌نما دریانوردی درست در مقابل سکان کشتی یا قایق قرار می‌گیرد. بنابراین، قایقران همیشه می‌داند که قایق در کدام جهت قرار دارد. ملوانان اغلب از این مدل قطب‌نما در کنار نمودارهای دریایی استفاده می‌کنند. به این ترتیب، می‌توانند از قطب‌نما به نقشه بروند و دوباره بدون نیاز به انجام محاسبات ریاضی به قطب‌نما بازگردند.
البته، برای اینکه نحوه‌ی استفاده از قطب نما دریانوردی را به درستی انجام دهید، باید آن را از هر چیز الکترونیکی، مغناطیسی یا فلزی دور نگه دارید. در غیر این صورت، ممکن است از مسیر اصلی خارج شوید. این مدل قطب‌نما برای هر نوع کشتی آبی از جمله کایاک و کانو ایده‌آل است.
قطب‌نمای حالت جامد
قطب‌نمای حالت جامد نوعی قطب‌نمای الکترونیکی است که از حسگرهای میدان مغناطیسی و یک ریزپردازنده برای نمایش جهت مسیر استفاده می‌کند. قطب‌نماهای حالت جامد به دلیل قابل اعتماد بودن و عملکرد بهتر محبوبیت دارد. این نوع قطب‌نما را می‌توانید در دستگاه‌های هوشمند امروزی مانند تبلت، تلفن همراه و ساعت پیدا کنید. کشتی‌ها و هواپیماهای تجاری نیز از قطب‌نمای حالت جامد همراه با ابزارهای نمایشگر اختصاصی، اتوپایلوت، نمودار پلاتر و سایر نرم‌افزارهای ناوبری استفاده می‌کنند.
انواع قطب‌نمای غیرمغناطیسی
قطب‌نمای غیرمغناطیسی از یک ژیروسکوپ داخلی استفاده می‌کند تا خود را با محور چرخش زمین همسو کند و در نتیجه، همیشه شمال واقعی را نشان دهد.
قطب‌نمای GPS
این مدل قطب‌نما با استفاده از سیستم موقعیت‌یاب جهانی تلفن همراه شما، از ماهواره‌ها برای نشان دادن جهت و حرکت قطب‌نما استفاده می‌کند. قطب‌نمای GPS طول و عرض جغرافیایی و حتی ارتفاع را برای محاسبه‌ی جهت‌های اصلی به تصویر می‌کشد.
این مدل قطب‌نما بسیار قابل اعتماد است اما به دلیل منبع تغذیه‌ی محدودی که دارد برای استفاده‌ی طولانی‌مدت در فضای باز مناسب نیست. علاوه‌براین، نحوه‌ی استفاده از قطب‌نما در گوشی را هم باید بدانید. بر این اساس، اگر موقعیت‌یاب تلفن همراه خود را خاموش کنید، تلفن همراه شما به طور خودکار به قطب‌نمای حالت جامد تبدیل می‌شود. در نتیجه، نحوه‌ی استفاده از قطب‌نمای گوشی تغییر می‌یابد. در این حالت، این وسیله شما را به سمت شمال مغناطیسی هدایت می‌کند نه شمال واقعی.
قطب‌نمای فلاکس گیت
قطب‌نمای فلاکس گیت یک قطب‌نمای الکترومغناطیسی است که در ناوبری کشتی‌ها استفاده می‌شود. برخلاف قطب‌نماهای مغناطیسی سنتی، قطب‌نمای فلاکس گیت نشانگر جهت ندارد. در عوض، از سیم‌پیچی‌های اطراف مواد مغناطیسی استفاده می‌کند. جریان الکتریکی از سیم‌پیچ‌ها عبور می‌کند و به عنوان یک آهنربای الکتریکی برای یافتن میدان مغناطیسی افقی زمین عمل می‌کند.
این مدل قطب‌نما تحت تأثیر انحراف یا حرکت مغناطیسی قرار نمی‌گیرد اما متأسفانه فقط با برق کار می‌کند.
قطب‌نمای ژیروسکوپ
کشتی‌های بزرگ دریانوردی تقریبا همیشه از این مدل قطب‌نما به عنوان ابزار ناوبری اصلی خود استفاده می‌کنند. قطب‌نمای ژیروسکوپ با استفاده از قوانین فیزیک، گرانش و کشش چرخشی زمین به طور مداوم جهت شمال واقعی را نشان می‌دهد.
قطب‌نمای خورشیدی
این مدل قطب‌نما با استفاده از موقعیت خورشید، شمال واقعی را نشان می‌دهد. قطب‌نمای خورشیدی مانند ساعت آفتابی از زمان روز، زاویه‌ی سایه‌ها، عرض جغرافیایی و فصول استفاده می‌کند تا نشان دهد که شما در کدام سمت از خورشید قرار دارید.
قطب‌نمای خورشیدی در ارتفاعات بالا، مناطقی که سنگ آهن فراوانی دارند یا در نزدیکی مناطقی که قطب‌نماهای مغناطیسی درست کار نمی‌کنند، بیشترین کاربرد را دارد.
قطب‌نمای آسمانی
در طول تاریخ، خلبانان و دریانوردان معمولا از قطب‌نماهای نجومی یا آسمانی استفاده می‌کردند. آن‌ها در مناطق قطبی برای تعیین شمال واقعی از مکان خورشید و ستارگان کمک می‌گرفتند. نحوه‌ی استفاده از قطب‌نما نجومی به این ترتیب است که باید ابتدا طول و عرض جغرافیایی، زمان روز، زاویه‌ی ساعت گرینویچ و انحراف اجسام آسمانی که می‌بینید را بدانید. از حرکت این اجرام آسمانی می‌توانید جهت‌های جغرافیایی را تشخیص بدهید.
قطب‌نمای مغناطیسی بهتر است یا غیرمغناطیسی؟
از آنجایی که قطب‌نماهای مغناطیسی سنتی به سمت میدان مغناطیسی زمین اشاره می‌کنند، در مقایسه با انواع غیرمغناطیسی قطب‌نما دقت بسیار کمتری دارند. این امر به ویژه هنگامی که این نوع قطب‌نما در نزدیکی اجسام فلزی مانند کشتی و هواپیما یا در مکان‌هایی که سنگ آهن در آن‌ها به وفور یافت می‌شود، صادق است.
با اینکه قطب‌نماهای غیرمغناطیسی از نظر دقت بسیار برتر هستند اما برای استفاده‌ی کارآمد باید نحوه‌ی استفاده از قطب‌نما را به صورت حرفه‌ای بدانید. این نوع قطب‌نما بزرگترو سنگین‌تر است و معمولا برای کار به برق نیاز دارد. بنابراین، قطب‌نماهای غیرمغناطیسی اغلب به صنایع دستی تجاری محدود می‌شوند. به همین علت، قطب‌نماهای مغناطیسی در میان طبیعت‌گردان و ماجراجویان در فضای آزاد محبوبیت بسیاری دارند.
نحوه‌ی استفاده از قطب‌نما همراه با نقشه
برای جهت یابی با قطب‌نما باید در وهله‌ی اول طرز قرارگیری از نظر قطب‌نما را بدانید. برای این منظور، اولین کاری که باید انجام دهید این است که قطب‌نما را صفر کنید. این کار به این معنا است که خطوط داخل صفحهی قطب‌نمای خود را با خطوط شبکه‌ی شمالی نقشه‌ی خود هم‌تراز کنید.
سپس، نقشه را روی یک سطح صاف و بدون ناهمواری باز کنید و نقطه‌ی شروع و جایی که می‌خواهید به آن برسید را روی نقشه مشخص کنید. می‌توانید با استفاده از یک مداد، این دو نقطه را به یکدیگر متصل کنید. به این ترتیب، می‌توانید قطب‌نما را به شکلی دقیق‌تر تراز کنید.
در مرحله‌ی بعد، لبه‌ی بلند قطب‌نما را بردارید و آن را صاف روی نقشه قرار دهید تا این لبه با خطی که کشیده‌اید، هماهنگ شود. در این مرحله، باید جهت فلش حرکت قطب‌نما را در جهتی که می‌خواهید به سمت آن حرکت کنید، قرار دهید.
پس از اینکه از هم‌ردیف شدن لبه‌ی قطب‌نما با خط کشیده شده راضی شدید، باید صفحهی قطب‌نما را با نقشه‌ی خود هم‌ردیف کنید. در داخل صفحهی قطب‌نما ۴ یا ۵ خط عمودی خواهید دید. در نقشه نیز متوجه خطوط خاکستری کم‌رنگی خواهید شد که به صورت عمودی از پایین سمت راست به بالا کشیده شده‌اند. وقتی مطمئن شدید که لبه‌ی قطب‌نما در راستای نقاط مبدأ و مقصد قرار دارد، نشانگر آن را بچرخانید تا خطوط داخل صفحهی قطب‌نما با خطوط روی نقشه موازی شود. فلش جهت‌نما و N باید همیشه به سمت بالا باشند. در این مرحله، دقت شما اهمیت بسیاری دارد. هرگونه تغییر جزئی در طرز قرارگیری قطب‌نما می‌تواند شما را از مسیر اصلی خارج کند. با تعیین جهت حرکت خود می‌توانید قطب‌نما را از روی نقشه بردارید و به مسیر خود ادامه دهید.
طریقه‌ی استفاده از قطب‌نما برای جهت‌یابی
طرز استفاده از قطب‌نما همیشه با کمک نقشه نیست. در برخی از مواقع، از این وسیله برای جهت‌یابی بدون نقشه نیز استفاده می‌شود. برای اینکه مقصد خود را پیدا کنید، باید ابتدا قطب‌نما را تا جایی که می‌توانید صاف در کف دست خود قرار دهید. سپس، بدن خود را به سمت چپ یا راست بچرخانید تا جایی که سوزن قرمز قطب‌نما دقیقا با محفظه‌ی قرمز قطب‌نما هم‌ردیف شود.
در این مرحله، قطب‌نما را کاملا صاف نگه دارید و آن را تا روبه‌روی چشمانتان بالا ببرید. به این ترتیب، می‌توانید به پایین آن نگاه کنید و جهت فلش مسیر خود را ببینید. سپس، با استفاده از این فلش، قطب‌نما را روی یک نقطه‌ی عطف ثابت تنظیم کنید و به سمت آن نقطه شروع به حرکت کنید. بهتر است برای تعیین مسیر مقاصد دور را انتخاب نکنید. نقاط عطف خود را در چند مرحله تقسیم کنید تا احتمال انحراف چند درجه‌ای از مسیر کاهش یابد.
وقتی به هر یک از نقاط عطف خود رسیدید، قطب‌نما را دوباره در دست خود تا روبه‌روی چشمان بالا ببرید و جهت پیکان قطب‌نما را تنظیم کنید تا به سمت نقطه‌ی عطف بعدی بروید. این کار را تا رسیدن به مقصد نهایی خود ادامه دهید.
کلام آخر
پس از یادگیری نحوه‌ی استفاده از قطب‌نما می‌توانید سفر و گشت و گذار را شروع کنید. قطب‌نما و نقشه را در دست بگیرید و تمرین مسیریابی را آغاز کنید. در ابتدا ممکن است گاهی از مسیر اصلی خارج شوید اما کم‌کم با کسب تجربه‌ی بیشتر نحوه‌ی استفاده از قطب نما را به خوبی یاد خواهید گرفت و هیچ راهی برایتان بی‌پایان نخواهد بود.
منبع: coolofthewild
